Bách phân vị là gì? Ứng dụng của Bách phân vị ra sao? – Trường THPT Thành Phố Sóc Trăng

Bách phân vị là một khoảng giá trị có tần số tăng dần (tần số tích lũy) sau khi xử lý 1 dãy số liệu có thứ tự tăng dần. Bách phân vị được thể hiện qua biểu đồ tần số tích lũy với trục tung là % (0-100% được quy đổi từ tần số tích lũy) và trục hoành là dãy giá trị của các số hạng được sắp xếp tăng dần. (xem ảnh)

Số phân vị Pi (hay bách phân vị thứ i) là vị trí của một số hạng i trong một dãy số ( i là số nguyên và chạy từ 1 đến 99, chứ không phải từ 0-100 để diễn giải có ý nghĩa), dãy số này đã được xếp theo thứ tự tăng hay giảm dần để vị trí của số hạng có ý nghĩa. Số phân vị (bách phân vị thứ…) là thuật ngữ mà ta sử dụng để diễn giải trên lâm sàng.

Hay đơn giản hơn:

Bách phân vị là vị trí của một số ít hạng trong một dãy số hạng được phân bổ có quy luật nhằm mục đích nói lên một vài điều gì đó ( xuống dưới sẽ biết ) .

Đồ thị tần số tích góp – Bách phân vị

Ứng dụng của bách phân vị là gì ?

Hiện tại, bách phân vị càng lúc càng được biết đến thoáng rộng và được ứng dụng trong nhiều nghành, trong đó nhiều nhất là nghành nghề dịch vụ y học. Cụ thể, dùng bách phân vị để nhìn nhận mức độ khỏe mạnh của thai nhi, nhìn nhận mức độ tăng trưởng của trẻ trải qua độ cao, cân nặng .

Ví dụ 1: Thai phụ mang thai được 23 tuần 5 ngày, hôm nay đi siêu âm 4D ở bác sĩ A cho kết quả: đường kính lưỡng đỉnh 53mm,… Bác chẩn đoán: một thai sống trong lòng tử cung ở Bách phân vị 11 so với tuổi thai 23 tuần 5 ngày. Người nhà cầm giấy siêu âm hoang mang một lúc mới hỏi  “bách phân vị 11” là gì thế ạ?

Bác sĩ nhã nhặn vấn đáp : sự tăng trưởng của thai nằm trong BPV từ 10-90 là thông thường. Nếu 90 là thai tăng trưởng hơn mức thông thường ( thai to, thường gặp trong bệnh lý thai kỳ, sau này lúc chuyển dạ dễ bị kẹt thai ) .

Ví dụ 2:  Con bạn 1 tuổi và có cân nặng 9,6kg, ta khảo sát trên mẫu 10,000 bé cùng độ tuổi về thuộc tính cân nặng. Sau khi xử lý số liệu, ta có được khoảng bách phân vị về cân nặng/trẻ 1 tuổi và được thể hiện trong biểu đồ bách phân vị cân nặng theo tuổi (thường được giãn ở trạm y tế, phòng khám,…). Đem so sánh con bạn thì 9,6kg rơi vào BPV thứ 56. Bởi con bạn có cân nặng lớn hơn khoảng 56% các bé cùng tuổi hoặc con bạn nhẹ cân hơn 44% các bé còn lại trong mẫu khảo sát.

Cách tính chỉ số bách phân vị

Chọn một bách phân vị tuỳ ý, tại điểm đó trên đồ thị tần số dồn ( tích luỹ ), ta sẽ thấy nó chia đồ thị làm 2 phần : cao hơn và thấp hơn điểm bách phân vị. Theo đó mà phá đoán giá trị đang có cao hơn bao nhiêu % và thấp hơn bao nhiêu % theo mẫu biểu đồ khảo sát .

Cách tính bách phân vị:

1. Xếp hạng những giá trị trong tập dữ liệu theo thứ tự từ nhỏ nhất đến lớn nhất .
2. Ta cần xem bách phân vị của giá trị k. Nhân k ( Tỷ Lệ ) với n ( tổng số giá trị trong tập dữ liệu ). Đây là chính là chỉ số cần kiểm tra .
3. Nếu chỉ số có được không phải là số tròn, hãy làm tròn nó lên ( hoặc xuống, nếu nó ở gần số dưới hơn ) với số nguyên gần nhất .
Sử dụng biểu đồ đã sắp xếp từ thấp đến cao để tìm phân vị của giá trị k. Vì giá trị cho phân vị k phải lớn hơn những giá trị trước đó, giá trị đứng sau giá trị K sẽ gọi là phân vị thứ k. Tương tự, khi sử dụng giải pháp ‘ lớn hơn hoặc bằng ’, những bước 1-3 vẫn giữ nguyên. Phân vị thứ kth sau đó được tính bằng cách lấy giá trị trung bình của giá trị trong biểu đồ và giá trị được xếp hạng tiếp theo

Cách diễn tả bách phân vị thứ i & ứng dụng trên lâm sàng

Diễn giải :

Tại bách phân vị thứ i – vị trí của 1 chủ thể ( mang một thuộc tính nào đó được chăm sóc nghiên cứu và điều tra ) mà ta đem đi so sánh với những đối tượng người dùng khác được bộc lộ trong đồ thị tần số tích góp ( tăng dần ). Tại BPV đó của chủ thể, có bao nhiêu % đối tượng người dùng có giá trị ( thuộc tính cần chăm sóc ) lớn hơn / kém hơn chủ thể mà ta đem so sánh .
Mặt khác, tùy vào thời gian khảo sát mà vị trí của chủ thể đem so sánh hoàn toàn có thể di dời trong khoanh vùng phạm vi của bách phân vị. Sự biến động này hoàn toàn có thể mang tính tích cực hoặc xấu đi .

Ex1 :

Bách phân vị thứ 20 ( BPV 20 th hay P20 ) là giá trị mà tại đó, có nhiều nhất 20 % đối tượng người tiêu dùng có giá trị kém hơn BPV thứ 20 mà ta đem so sánh. Và có nhiều nhất 100 – 20 = 80 % đối tượng người dùng có giá trị cao hơn BPV thứ 20 mà ta đem so sánh .
=> Dễ hiểu hơn : chọn 1 bách phân vị tùy ý, tại điểm đó trên đồ thị tần số dồn ( tích góp ), ta sẽ thấy nó chia đồ thị ra làm 2 phần : cao hơn và thấp hơn nó ( về số trường hợp của mẫu khảo sát theo đơn vị chức năng % ) .

Ex2:

Xem thêm: 0283 là mạng gì, ở đâu? Cách nhận biết nhà mạng điện thoại bàn cố định – http://139.180.218.5

Con bạn 1 tuổi và có cân nặng 9,6 kg, ta khảo sát trên mẫu 10,000 bé cùng độ tuổi về thuộc tính cân nặng. Sau khi xử lý số liệu, ta có được khoảng chừng bách phân vị về cân nặng / trẻ 1 tuổi và được bộc lộ trong biểu đồ bách phân vị cân nặng theo tuổi ( thường được dãn ở trạm y tế, phòng khám, … ). Đem so sánh con bạn thì 9,6 kg rơi vào BPV thứ 56. Diễn giải ?
Đơn giản là con bạn có cân nặng lớn hơn khoảng chừng 56 % những bé cùng tuổi hoặc con bạn nhẹ cân hơn 44 % những bé còn lại trong mẫu khảo sát .
* Nhà điều tra và nghiên cứu thường đưa ra 1 mốc trong khoảng chừng BPV để tất cả chúng ta thuận tiện Tóm lại 1 thuộc tính là thông thường hay không bình thường .

Ví dụ cụ thể:

Biểu đồ bách phân vị về cân nặng theo tuổi (sinh ra -> 2 tuổi) của WHO

( Các nhà nghiên cứu đã gom luôn nhóm tuổi thành 1 biểu đồ BPV để dễ tra cứu và có luôn mốc cảnh báo nhắc nhở trẻ nhẹ cân hay thừa cân )

Ví dụ đơn cử 2 :

Một bé đến khám mới 8 tháng tuổi ( trục hoành ), nặng 10,5 kg ( trục tung ) => tương ứng BPV thứ 97 => Kết luận : bé này thừa cân mất rồi rồi !

Tiếp đó … Khi bé thôi nôi ( tròn 1 tuổi ) thì cân nặng có 11 kg giác => tương ứng BPV thứ 85 => Kết luận : bé “ diet ” thành công xuất sắc, không còn thừa cân nữa : 3
Rồi đến 18 tháng, bé vẫn 11 kg => BPV thứ 50 => Kết luận cân nặng của bé thông thường .
Đúng hay sai ? ? ?
Chúng ta quên ràng còn 1 thuộc tính nữa của BPV cần quan tâm đó là sự dịch chuyển. Hỏi kỹ thì bé liên tục bị tiêu chảy …

Ví dụ đơn cử 3 :

Vợ em mang thai được 23 tuần 5 ngày, ngày hôm nay đi siêu âm 4D ở BS A cho tác dụng : đường kính lưỡng đỉnh 53 mm, … Bác chẩn đoán : một thai sống trong lòng tử cung ở Bách phân vị 11 so với tuổi thai 23 tuần 5 ngày. Ông chồng cầm giấy siêu âm mang qua BS Tân hỏi “ bách phân vị 11 ” là gì thế hở ông ? ? ?
BS Tân nhã nhặn vấn đáp : sự phát triễn của thai nằm trong BPV từ 10-90 là thông thường anh ạ. Nếu 90 là thai phát triễn hơn mức thông thường ( thai to, thường gặp trong bệnh lý ĐTĐ thai kỳ, sau này lúc chuyển dạ dễ bị kẹt thai ) .

p/s: điều kiện để sử dụng biểu đồ một cách chính xác:

1. Đối tượng phải nằm trong dân số được nghiên cứu, khảo sát
2. Học thuộc và tôn trọng các mốc tính trên biểu đồ

Hiện nay việt nam chưa có biểu đồ tăng trưởng bào thai của riêng mình, trong thời điểm tạm thời mượn của Tokyo. It’s so sad !
Ở những trường Đại Học Y Dược, mỗi năm đều có SV làm đề tài tương quan những thuộc tính này ( số liệu sinh trắc của thai nhi, trẻ sơ sinh, … ) khi bốc thăm trúng khoa Sản hay Nhi. Tuy nhiên, cỡ mẫu không đủ lớn và tính xác nhận còn nhã nhặn nên những đề tài điều tra và nghiên cứu đó sẽ đi vào … thư viện .

Ngoài ra, còn gặp BPV trong THA, đo chiều cao, đường huyết,…

Đăng bởi: THPT Sóc Trăng

Chuyên mục: Tổng hợp