Bổ tỳ – Thuốc biệt dược, công dụng , cách dùng – SDK : V1482-H12-10

Cây Bạch truật là cây thảo, sống lâu năm, có thân rễ to, mọc dưới đất. Thân thẳng, cao 0,30 0,80 m, đơn độc hoặc phân nhánh ở bộ phận trên, phần dưới thân hóa gỗ. Lá mọc cách, dai. Lá ở phần dưới của thân có cuống dài, phần trên có cuống ngắn, gốc lá rộng, bọc lấy thân. Phiến lá xẻ sâu thành 3 thùy, thùy giữa rất lớn, hình trứng tròn, hai đầu nhọn, hai thùy bên nhỏ hơn, hình trứng müi mác, phần gốc không đối xứng. Các lá ở gần ngọn thân có phiến nguyên, hình thuôn hoặc hình trứng müi mác. Đầu lớn, phần dưới có một lá bắc hình lá xẻ sâu, hình lông chim .Tổng bao hình chuông, có lá bắc mỏng mảnh xếp thành 7 hàng. Lá bắc dưới nhỏ hình trứng tam giác, to dần ở phía trên. Hoa nhiều. Tràng hình ống, phần dưới màu trắng, phần trên màu đỏ tím, xẻ làm 5 thùy hình müi mác, xoắn ra ngoài. 5 nhị hàn liền nhau ( có nhị bị thoái hóa ) chỉ nhị hình sợi dẹp. Bầu thôn mặt ngoài có lông nhung, màu nâu nhạt, đoạn trên có lông hình lông chim. Vòi hình chỉ màu tím nhạt đầu nhị xẻ thành 2 thùy nông hình đầu, mặt ngoài có lông ngắn. Quả bế, thuôn, dẹp, màu xám .

 

Địa lý :

Cây được nhập từ Trung Quốc từ những năm 60, nay đã được trồng thoáng đãng. Đặc biệt, ở nước ta, cây được trồng được cả ở miền núi cao lạnh và đồng bằng thấp nóng. Nơi cao lạnh chủ yếu nhân và giữ giống, đồng bằng thu lấy củ .

Thu hái, sơ chế :

Từ cuối tháng 10 đến đầu tháng 11 ( tiết Sương giáng đến Lập đông ) là thời vụ thu hoạch. Thu hoạch quá sớm, cây chưa gìa, củ còn non, tỷ suất khô thấp, hoa nhiều ; thu hoạch quá nhiều thì chồi mới mọc lên, tiêu tốn mất nhiều dinh dưỡng của củ. Khi thấy thân cây từ màu xanh chuyển thành màu vàng và nâu lá ở phần ngọn cây trở nên cứng, dễ bẻ gãy là đúng lúc thu hoạch. Lúc thu hoạch, chọn ngày nắng ráo, đất khô, nhổ từng cây nhẹ nhàng. Sau khi nhổ, lấy dao cất bỏ thân cây đem củ về chế biến. Rửa sạch phơi khô cắt bỏ rễ con gọi là “ Hồng truật ” hay “ Bạch truật ”, nếu để nguyên hoặc xắt mỏng mảnh phơi khô thì gọi là “ Sinh sái truật ” hay “ Đông truật ” .

Phần dùng làm thuốc : Dùng thân rễ cứng chắc, có dầu thơm nhẹ, ruột màu trắng ngà, củ rắn chắc có nhiều dầu là tốt .

Mô tả dược liệu:

Dược liệu Bạch truật là thân rễ phơi khô có dạng khối lồi chồng chất hoặc rễ con dạng chuỗi liền cong queo không đều, dài khoảng chừng 3-9 cm, thô khoảng chừng 1,5 – 7 cm đến hơn 3 cm, bên ngoài màu nâu đất hoặc xám nâu, phần trên có góc tàn của thân, phần dưới phình lớn nhiều vết nhăn dọc nối dài, và vân rãnh chất cứng dòn, mặt cắt ngang màu vàng trắng hoặc nâu nhạt không bằng phẳng thường có những lõ nhỏ rỗng có mùi thơm mạnh. Loại củ cứng chắc, có dầu thơm nhẹ, giữa trắng ngà là tốt .

Bào chế :

+ Theo Trung Dược Đại Tự Điển :

1 ) Thái rửa sạch, ngâm nước 4 giờ, ủ kín 12 giờ ( hay hoàn toàn có thể đồ khoảng chừng 4 giờ ) cho mềm, thái hay bào mỏng mảnh, phơi khô ( để dùng sống ) hay tẩm bột Hoàng thổ rồi mới phơi khô sao vàng, hoặc tẩm nước gạo đặc sao vàng. Có khi chỉ cần thái mỏng dính, sao cháy .

2 ) Theo kỹ thuật chế biến của Trung Quốc lúc bấy giờ có hai giải pháp : Sấy khô và Phơi khô. Thành phẩm của chiêu thức sấy khô gọi là Bạch truật sấy, của giải pháp sau gọi là Bạch truật phơi. Ư truật là một loại củ phơi khô .

a ) Phơi khô : Đem củ tươi rủ sạch đất cát, cắt bỏ cây lá, đem phơi 15-20 ngày, đến lúc khô kiệt thì thôi nếu gặp phải trời mưa thì nên rải ra chỗ râm mát, thoáng gió, không nên dồn đống hoặc đóng vào sọt … nếu không củ dễ thối mốc .

b ) Sấy khô : Đem củ đã đào về tinh lọc kỹ, đưa lên gìan sấy khô. Lò sấy thường thì mỗi lần hoàn toàn có thể sấy được 250 củ tươi. Lúc mở màn sấy cần to lửa và đều, về sau khi vỏ củ đã nóng thì lửa nên nhỏ dần, sấy khô 5-6 giờ hòn đảo trên xuống dưới, dưới lên trên, để củ hoàn toàn có thể khô đều, sau đó lại sấy 6 giờ, đến lúc củ khô được 50 % đem cắt, rửa củ cho dẹp, cắt bỏ rễ phụ, phân loại loại to nhỏ, củ to bỏ xuống dưới, nhỏ bỏ trên, để được khô đều. Sấy vậy 8-12 giờ lúc củ khô độ 70-80 % đem vào sọt ủ 10-15 ngày, chờ cho nước trong giữa củ ngấm thấm ra ngoài, vỏ ngoài mềm ra, lúc này hoàn toàn có thể sấy lại lần cuối cüng thời hạn độ 24 giờ. Các nơi ở tỉnh Hồ nam, Hồ bắc sau khi sấy khô, lại đổ củ vào rổ sát cho vỏ bong sạch. Nói chung cứ 3, 5 kg củ tươi, sau khi sấy khô hoàn toàn có thể thu được 1 kg củ khô. . Chải, rửa sạch, ủ kín cho đến mềm, thái hoặc bào mỏng mảnh 1-2 ly, phơi khô ( Phương Pháp Bào Chế Đông Dược ). . Sau khi bào, phơi tái, tẩm nước Hoàng thổ ( thường dùng ) hoặc tẩm mật sao vàng ( Phương Pháp Bào Chế Đông Dược ). . Sau khi thái mỏng mảnh, sao cháy ( Phương Pháp Bào Chế Đông Dược ) .

Bảo quản : Dễ bị mốc mọt, thường phơi sấy. Nếu thấy mốc thì phơi sấy ngay. Nếu phải sấy diêm sinh thì không nên sấy lâu vì sẽ bị chua .