Đánh Bông Dụ

 ĐÁNH BÔNG DỤ

 

Tên trò chơi: ĐÁNH BÔNG DỤ

* Tên gọi khác: 

• Đánh bông dụ, đánh bông vụ, đánh quay, đánh cù, đánh gụ, …
• Đánh tu lu ( Người Mông )

Thể Loại: Trò chơi dân gian.

Dân tộc/ Khu vực: Việt Nam

Mục đích, ý nghĩa: 

• Trò chơi đánh quay là một nét hoạt động và sinh hoạt văn hóa truyền thống độc lạ của dân cư Nước Ta. Đánh quay không đơn thuần là game show để vui chơi, để người chơi biểu lộ kĩ năng, trình độ bản thân mà còn biểu lộ phong thái, đậm chất ngầu và bản lĩnh người đàn ông. ( Vì game show hầu hết dành cho đàn ông, con trai, nhưng hiện tại, game show cũng lôi cuốn không ít phụ nữ tham gia ) .
• Ngoài ra, đồng bào Sán Chỉ ở Tiên Yên ( Quảng Ninh ) mong cho con quay của mình được quay lâu, quay tít cũng là sự bộc lộ một ý niệm nhân sinh. Đó là mong ước có được sức khỏe thể chất, sự dẻo dai để chinh phục được vạn vật thiên nhiên, duy trì đời sống trên những đỉnh non cao vời vợi. Hội chơi quay của đồng bào Sán Chỉ trong dịp lễ Tết cũng bộc lộ sự đoàn kết, kiên trì và rèn luyện cho sự khôn khéo của đôi tay .

Lịch sử: 

• Trò chơi Đánh quay đã có từ rất lâu về trước, chẳng ai biết được nó đúng mực có từ khi nào, chỉ biết người ta tạo ra nó để giúp mọi người đoàn kết hơn, tạo không khí sôi sục nhằm mục đích xua tan đi những stress của một ngày dài hoạt động giải trí .

Số lượng người chơi: 

Số lượng người chơi từ 2 – 3 em ; một em cũng hoàn toàn có thể chơi quay, nhiều người chơi thì chia thành nhiều nhóm .

Chuẩn bị:

Dụng cụ chơi:

• Con quay : thường được làm bằng gỗ tốt, bền, thường là gỗ xoan ; hoặc thứ gỗ gì dễ đẽo gọt sừng súc vật hình nón cụt, có chân bằng sắt, đường kính từ 2 – 2,5 cm. Con quay có cấu trúc gồm 3 phần hầu hết là thân, đinh quay và mấu để quấn dây .

• Thân được chế tác theo hai hình dạng chính : hình quả chuông và hình nón cụt. Con quay thân hình quả chuông gọi là cù chuối hay quay chuối ; con quay có thân hình nón cụt gọi là cù dái dê hay quay dái dê .
• Đinh quay được đóng dọc theo trục thân quay ở phía nhỏ hơn của nó, ở 1 số ít sắc tộc, thân có phần cuối nhọn để làm đinh quay mà không cần dùng đinh đóng vào. Đinh sắt được cắt đi phần mũ thường được dùng làm đinh quay và nếu đầu quay đập dẹt thì gọi là đinh tràng. Ngoài ra bi sắt loại nhỏ cũng hoàn toàn có thể dùng làm đinh quay và gọi là đinh bi. Việc bổ, quật mạnh gụ xuống đất và quật vào gụ khác nhiều lần khi chơi hoàn toàn có thể làm đinh gụ đóng lún sâu vào trong thân hơn mức đóng bắt đầu, khiến gụ bị thấp đi. Những năm gần đây, đầu thoi dệt bằng sắt cũng được sử dụng và gọi là đinh thoi hay đinh mũ. Loại đinh này có chân đế hình nón, sau khi đóng vào gụ, chân đế tỏa rộng ra xung quanh như giá đỡ, vì thế việc quật, bổ mạnh nhiều lần xuống đất không làm cho đinh gụ bị đóng sâu vào thân gụ. Đinh của cù dái dê dài hơn của cù chuối do vậy loại cù này không được đóng đinh bi hoặc đinh thoi .
• Mấu để quấn dây của cù dái dê thường ở đầu có đinh còn của cù chuối lại ở đầu kia và so với cù chuối thì bộ phận này gọi là tu. Con quay được làm bằng tay thủ công hoặc tiện bằng máy có size từ nhỏ đến to tùy ý thích và tương thích với người chơi. Để tránh bị hư hại khi bị đinh của con quay khác bổ trúng, tu còn hoàn toàn có thể được bọc sắt kẽm kim loại, trẻ nhỏ hay dùng vỏ đạn cỡ nhỏ hay tôn, sắt .

• Dây quay : dây quay được làm từ sợi có độ bền cao ( sợi bện, dây đay, dây len, dây gai hoặc dây bằng vật tư tổng hợp … ) để hoàn toàn có thể sử dụng lâu dài hơn ; chiều dài và kích cỡ của dây tương thích với sải tay của người chơi cũng như size con quay, thường dài từ 1 – 1,5 m .

Không gian chơi:

Sân chơi thật sạch, thoáng mát, nền đất phải cứng để những con quay hoàn toàn có thể quay được .

Học thuộc bài đồng dao:

Cút ca cút kít
Làm ít ăn nhiều
Nằm đâu ngủ đấy
Nó lấy mất cưa
Lấy gì mà kéo …

Một số từ ngữ dùng trong trò chơi:

• Vố : vết ( lõm, xước ) được tạo ra khi bị đinh của con quay khác bổ trúng .
• Ngủ : con quay quay ” tít ” xung quanh trục của nó đồng thời nhìn gần như đang được đặt đứng tại chỗ trên mặt đất, ở mức độ cao hơn gọi là ngủ lịm .
• Vu : âm thanh phát ra khi con quay quay .
• Càng vố càng vu, chẻ tu càng tít : câu nói hay được dùng để tự an ủi hoặc an ủi người chơi khác ( nhưng cũng có lúc để chế diễu ) khi con quay bị nhiều vố thậm chí còn tu bị nứt, sứt mẻ .
• Hầm cù tiện sướng hơn tiên. Ba đời tiên mới được hầm cù tiện .
• Quay tu đi tù X năm, trong đó X là số đếm, ví dụ Quay tu đi tù 2 năm, hàm ý quy định luật chơi theo đó nếu người chơi bổ sai kỹ thuật dẫn đến con quay không quay bằng đinh mà quay bằng đầu kia thì sẽ bị hầm X lượt. Câu này cũng được dùng để chế diễu người chơi bổ sai kỹ thuật .

Mô tả chi tiết (luật chơi, cách chơi):

Kỹ thuật: Kỹ thuật chủ yếu của trò đánh quay gọi là bổ, cách thực hiện khá đơn giản, chỉ cần quấn chặt dây quay vào con quay bắt đầu từ điểm mấu quấn dây tiếp xúc với thân quay theo vòng rộng dần. Người chơi giữ chặt đầu dây còn lại (hoặc quấn vào ngón tay) để bổ con quay, nghĩa là lăng cho con quay văng ra và thường kết hợp với lực giật đầu dây đang giữ để con quay quay được nhiều vòng hơn. Theo động tác bổ có thể phân ra thành ba cách chính:

• Ra quay : người chơi hơi cúi xuống và khuỵu chân, để con quay ở khoảng chừng ngang bụng rồi lăng con quay ra, tay giật dây vận động và di chuyển gần như song song với mặt đất .
• Bổ thượng : người chơi đứng thẳng, tay cầm quay cao ngang gáy rồi ném quay xuống theo phương thẳng đứng, tay giật dây vận động và di chuyển từ dưới lên trên .
• Bổ vát : cách thực thi gần như bổ thượng nhưng không theo phương thẳng đứng mà theo đường chéo .

• Do vị trí của mấu quấn dây khác nhau nên khi bổ thượng hoặc bổ vát vị trí chuẩn bị sẵn sàng của con quay cũng khác nhau ở hai loại con quay. Cù chuối được để đầu có đinh hướng lên trên còn cù dái dê thì ngược lại .

Cách chơi:

– Chuẩn bị chơi : Người chơi dùng sợi dây quấn quanh con quay từ dưới lên trên, tư thế cầm sẵn con quay trên tay .
– Bắt đầu chơi : Khi nghe tín hiệu lệnh, người chơi cầm một đầu dây thả thật mạnh cho quay tít. Con quay của ai quay lâu nhất người đó thắng cuộc .
Có 2 cách chơi chính :

• Cách 1 – Chơi “ Bổ ” : Một người chơi thả cho quay tít, những người chơi khác dùng quay của mình đánh bổ xuống sao cho trúng quay của bạn, đánh trúng là đạt, làm vỡ quay của bạn cũng không sao. Nếu có nhiều người đánh, ai chậm đến nỗi mà quay đã hết xoay mà vẫn còn bổ được là hết lượt .
• Cách 2 – Chơi “ Cứu ” : Thường nhiều người chơi, có 2 kiểu chơi và người chơi chia làm 2 bên .

– Kiểu 1 : Mỗi bên chọn một người cứu, những người chơi khác phải để quay của mình quay trong vòng tròn “ bị giam ”. Người “ cứu ” đánh quay của mình sao cho trúng quay của bạn cùng bên, nếu quay ấy bật lăn ra ngoài vòng tròn là cứu được bạn, bạn ấy sẽ tham gia “ cứu ” những bạn khác cùng bên. Bên nào sớm “ cứu ” nhau trước hết là được. Nếu bên nào “ cứu ” bạn mà lại trúng quay của bên kia thì bên ấy được lợi .
Trong khi “ cứu ” quay, quay của mình “ bổ ” xuống và phải xoay, nếu “ vật mình ” lăn kềnh ra hoặc “ ngã chổng vó ” không quay được dù chỉ là “ gượng ” quay một tý, thì phải vào “ bị giam ” .
– Kiểu 2 : Mỗi bên chọn một người chơi bị giam, những người chơi khác “ bổ ” quay “ cứu ” quay của bạn bị giam .

Luật chơi:

Trước khi chơi, hoàn toàn có thể lao lý kích cỡ của quay, phải kiểm tra loại quay nào có đinh nhọn dài quá, hoặc hoàn toàn có thể phân loại quay sừng và quay gỗ chơi chung lẫn lộn hay chơi riêng .
– Chơi “ bổ ” :
+ Có thể chơi lần lượt mỗi người thả quay của mình cho người khác đánh bổ một lần. Hoặc cũng hoàn toàn có thể lao lý ai đánh bổ mà quay của mình không quay thì phải sửa chữa thay thế vị trí của bạn .
+ Nếu không chọn ai bị “ bổ ” trước thì thả quay quay, quay nào tít tối thiểu, sớm ngã thì bị “ bổ ” .
– Dù chơi “ bổ ” hay chơi “ cứu ”, người chơi không được hấp tấp vội vàng, lộn xộn đến nỗi bổ quay vào nhau .
– Khi chơi “ bổ ”, hoàn toàn có thể một người cắt cử những lượt người nhưng khi chơi “ cứu ”, đến bên nào bên ấy chỉ định thứ tự người vào đánh quay, không tranh giành nhau .

Đánh tu lu ( Người Mông)

Trò chơi tu lu có nhiều cách chơi và hình thức thi khác nhau tùy vào mỗi vùng, tuy nhiên thông dụng vẫn là thi trình diễn và thi chọi quay … Phần thi màn biểu diễn tu lu, thường chọn ra 2 đội chơi, mỗi đội 3 – 5 người, lần lượt từng người tham gia cuộc thi màn biểu diễn quay tu lu xuống sân chơi, tu lu đội nào quay được nhiều thời hạn nhất sẽ là đội thắng cuộc. Còn để biểu lộ được năng lực thực sự của người chơi, sẽ là phần thi chọi tu lu. Phần thi này có hai cách chơi là chọi tu lu tĩnh ( tiếng Mông gọi là tàu tùa ) và chọi tu lu động ( tàu lua ). Hiện nay, tranh tài tu lu thường chơi theo hình thức chọi tu lu động, hình thức này chia ra làm hai đội, khi chơi cử nhóm trưởng rút thăm xem ai được quyền ưu tiên. Đội ưu tiên là đội được dùng tu lu để chọi trước, đội còn lại phải quay tu lu để đội bạn đánh. Theo hình thức tranh tài 3 vòng, thứ nhất phải kẻ 1 vòng tròn có đường kính 50 cm để quay tu lu vào trong vòng tròn. Mỗi vòng thi sẽ cách nhau khoảng chừng 2-3 m. Vòng thứ nhất con tu lu được quay sẽ cách vạch của đội bạn đánh khoảng chừng 3 mét ( gọi là pà ) ; vòng 2 cách khoảng chừng 6 mét ( gọi là cầu ) ; vòng 3 cách khoảng chừng 9 mét ( gọi là ma ). Vòng 3 sẽ là vòng thử thách và được chú ý quan tâm nhiều nhất, bởi vòng này cần sự khôn khéo cùng với sức mạnh, độ phán đoán đúng chuẩn của người chơi để đánh trúng tu lu của đội bạn. Nếu người chơi ai chọi đánh trúng tu lu của đội bạn thì được tính điểm và thi tiếp ở cự ly dài hơn, nếu chọi 3 lần không trúng thì không có điểm, ngược lại, sẽ phải quay tu lu để đội bạn đánh. Cứ như vậy, đội nào nhiều điểm hơn sẽ là đội thắng cuộc. Trò chơi tu lu không phân biệt tuổi tác, tuy nhiên khi đã vào tranh tài thì thường chọn những người có sức khỏe thể chất và có nhiều kinh nghiệm tay nghề để chơi. Còn thông thường khi chơi giao lưu thì già trẻ, lớn bé đều hoàn toàn có thể tham gia chơi đánh tu lu trong tiếng hò reo cổ vũ của người xem .

Đánh quay ở các nơi khác trên thế giới

• Ở những nước châu Á như Trung Quốc, Nhật Bản, Nước Hàn … chơi quay cũng là game show dân gian khá thông dụng, trò này còn được chơi ở bang Tamil Nadu ở Ấn Độ ( gọi là bambaram ), ở Philippines ( gọi là trumpo ) …
• Trò trompo ( từ tiếng Tây Ban Nha để chỉ con quay ) được chơi phổ cập ở những nước Mỹ Latin, México, Peru, Colombia, Nicaragua … thường tổ chức triển khai những cuộc thi chơi trompo. Trompo được cho là gia nhập từ Nhật Bản khi người México đưa nó về .
• Mỹ còn tổ chức triển khai giải vô địch vương quốc về chơi quay ở Chico, bang California và giải vô địch quốc tế ở Orlando, bang Florida

Sưu tầm: Trịnh Thị Quỳnh Trang

Video minh họa: https://youtu.be/5uORMAb29Qw

Thông tin bổ sung: 

Nguồn tham khảo: Internet;

Hashtags: #danhbongdu; #danh-bong-du; #thuvientrochoi