Đàn nhị hay đàn cò là một loại nhạc cụ dân tộc Việt Nam. Để tìm hiểu rõ hơn về loại đàn này, cách lên dây đàn nhị hay cách chơi đàn nhị như thế nào, hãy tham khảo bài viết dưới đây.
Nội dung chính
Giới thiệu về đàn nhị
Đàn nhị còn được gọi là đàn cò, là một nhạc cụ thuộc bộ dây. Đàn có 2 dây nên có tên gọi là đàn nhị. Xuất hiện ở nước ta vào khoảng chừng thế kỷ X, được người Kinh, Tày, Thái, Nùng, Dao, Mường, Khmer … sử dụng nhiều .
Đàn nhị còn có nhiều tên gọi như :
- Người Kinh gọi là đàn líu
- Người Mường gọi là Cò Ke
- Còn người miền nam lại gọi đàn nhị bằng tên dân dã đàn Cò.
Mỗi dân tộc bản địa làm đàn nhị có chút độc lạ trong cấu trúc. Tuy nhiên vẫn có cấu trúc thông dụng sau :
Cấu tạo
Đàn nhị gồm các thành phần : Ống nhị ( bát nhị ), cần nhị, trục dây, dây nhị, cử nhị, cung vĩ .
Ống nhị ( bát nhị )
Đây là một bầu cộng hưởng có tính năng khuếch đại âm thanh của đàn, dài 13,8 cm. Ống nhị có hình giống bông hoa rau muống. Một đầu được bịt kín bằng da rắn hoặc da kỳ đà. Đầu còn lại không bịt và xòe ra như rau muống đang nở. Chất liệu làm ống nhị thường là gỗ cứng .
Cần nhị ( cán nhị )
Có dáng thẳng, gần đầu cán uốn thướt tha như ngã về phía ngược hướng với ống nhị, trong bóng hình uyển chuyển như cổ cò lã. Chính vì vậy mà đàn nhị còn được gọi là đàn Cò .
Cần nhị được cắm xuyên qua ống nhị và dài 75,5 cm .
Trục dây
Đàn nhị có 2 trục nhị, được gắn xuyên qua cần nhị và nằm cùng hướng với ống nhị. Để dây căng hoặc chùn tạo âm cao, trầm bằng cách vặn trục dây .
Dây nhị
Đàn có 2 dây hoàn toàn có thể được làm bằng tơ, nilon, sắt kẽm kim loại. Đàn bằng dây tơ và nilon cho âm quyến rũ, dịu dàng êm ả, còn đàn bằng dây sắt kẽm kim loại có âm thanh rõ ràng. Trong 2 dây đàn thì có 1 dây lớn nằm trong và 1 dây nhỏ nằm ngoài .
Cử nhị ( Khuyết nhị, cái suốt )
Cử nhị chính là một vòng bằng đồng hoặc tơ, được dùng để đặt giữ cần đàn, hoàn toàn có thể trượt lên xuống. Hai dây đàn được xuyên qua vòng này trước khi buộc vào ngựa đàn trên bá nhị. Hai dây đàn không chạy thẳng, song song từ trục nhị tới ngựa đàn mà bị cử nhị bóp lại gần nhau. Điều này sẽ giúp biến hóa độ cao của dây đàn. Cửa đàn càng kéo về phía bát nhị thì âm càng cao, nếu kéo lên phía đầu cần nhị thì sẽ cho âm thanh trầm .
Như vậy để biến hóa cao đội của tiếng đàn nhị thì cần tác động ảnh hưởng vào trục dây và cử nhị .
Cung vĩ
Cung vĩ của đàn nhị nhìn như một cái cung. Phần cứng được làm từ tre, gỗ, có hình dáng uốn cong. Phần dây tạo âm thanh được làm bằng tơ hoặc lông đuôi ngựa. Cần phải luồn cung vĩ vào giữa 2 dây đàn do 2 dây đàn khá sát nhau. Có nghĩa không hề tách rời cung vĩ và đàn ( trừ trường hợp tháo ráp các bộ phận ) .
Tính năng
Âm vực của đàn nhị rộng hơn 2 quãng tám nên âm thanh nghe rõ ràng, trong sáng, quyến rũ. Để giảm độ vang, biến hóa âm sắc hãy :
- Dùng đồi gối trái bịt một phần miệng loa xòe của bát nhị khi ngồi trên ghế đàn.
- Sử dụng ngón chân cái chạm vào da của bát nhị nếu ngồi trên phản hoặc chiếu kéo đàn.
Khi đó, âm thanh của đàn nhị lại trở nên mơ hồ, xa vẳng, lạnh lẽ và tối tăm miêu tả rõ nét tâm trạng thầm kín …
Sử dụng
Đàn nhị đóng vai trò quan trong trong nghệ thuật và thẩm mỹ hát Xẩm. Ngoài ra còn được sử dụng trong dàn nhã nhạc, phường bát âm, chầu văn, tài tử và dàn nhạc tổng hợp. Ngày nay, nhiều lúc đàn nhị Open trong dàn nhạc rock, pop để tăng sắc tố cho âm thanh .
Cách sử dụng : Tay trái giữ dọc nhị và bấm vào dây đàn bằng lòng ngón tay hoặc đầu ngón tay. Tay phải cầm cung vĩ kéo đẩy để tạo ra âm thanh .
Có nhiều kỹ thuật đàn như ngón vuốt, ngón láy, ngón nhấn, ngón chuyền để cung vĩ ngắt, cung vĩ rung, cung vĩ rời, cung vĩ liền …
Cách lên dây đàn nhị
Có nhiều cách lên dây đàn nhị khác nhau như lên dây ở quãng 3, quãng 4, quãng r, quãng 6. Cách phổ cập nhất là lên dây ở quãng 5. Ví dụ cử nhị đang nằm ở khoảng chừng 1/3 cần đàn tính từ đầu đàn thì lên dây như sau :
- Dây nhỏ (Dây ngoài): E5.
- Dây lớn (Dây trong): C5.
Cách chơi đàn nhị
Đàn nhị có âm vực nằm ở khoảng chừng 3 quãng 8. Để chơi đàn nhị thường dùng cả hai tay phải và trái .
Tay phải
Là tay được sử dụng để cầm cung vĩ. Người chơi càng điêu luyện thì càng điều khiển và tinh chỉnh được lựa chạm và kéo tạo ra âm thanh bay bổng, thướt tha hoặc can đảm và mạnh mẽ, dứt khoát .
Có 4 kỹ thuật chơi đàn nhị, đó là cung vĩ liền, cung vĩ ngắt, cung vĩ rời và cung vĩ rung .
- Cung vĩ liền: Cầm cung vĩ kéo những nốt nhạc quyện từ nốt này sang nốt khác như khi luyến láy giọng hát.
- Cung vĩ rời: Cầm cung vi kéo những nốt nhạc, nốt nhạc này rời nốt nhạc kia. Điều này có nghĩa là không luyến.
- Cung vĩ ngắn: Sử dụng cung vĩ kéo các nốt nhạc gãy gọn và dứt khoát.
- Cung vĩ rung: Sử dụng cung vĩ kéo đi kéo lại liên tục một nốt thường để diễn tấu những đoạn cao trào, khẩn cấp và vui vẻ.
Tay trái
Dùng tay trái bấm ngón tay vào dây đàn để tạo tạo ra các nốt nhạc. Tuy nhiên cần phải bấm như thế nào để tạo ra các âm sắc khác nhau ? Đó là sử dụng các kỹ thuật ngón rung, ngón vuốt, ngón nhấn, ngón lay và bật dây .
- Ngón rung: Bấm nhẹ liên tục vào dây đàn để tạo độ ngân rung mềm mại.
- Ngón vuốt: Vuốt từ trên xuống dưới hoặc từ dưới lên trên dây đàn. Âm vuốt có tác dụng làm tiếng đàn trở nên mềm mại, uyển chuyển gần giống như giọng hát.
- Ngón nhấn: Giúp âm thanh cao lên 1 cung.
- Ngón láy hay ngón vỗ: Sử dụng ngón cái bấm vào một nốt trên dây đàn, ngón trỏ thì ấn thả liên tục vào nốt cao hơn kề nốt ngón cái. Sử dụng kỹ thuật ngón láy để diễn tả sự quyến luyến, bịn rịn, ngậm ngùi không nỡ chia xa.
- Bật dây: Người dây không dùng cung vĩ, thay vào đó là dùng ngón tay khều khều dây đàn để tạo ra âm thanh.
Ví trí của đàn nhị trong các dàn nhạc
Trong các dàn nhạc dân tộc, nhá nhạc cung đình Huế, phường bát âm, tuồng, chèo, cải lương hay vọng cổ, đàn nhị đầu góp mặt dưới hình thức độc tấu, hòa tấu hoặc song tấu.
Nhờ sự mềm mịn và mượt mà, uyển chuyển của đàn nhị mà đã tạo vị thế quan trọng trong các dàn nhạc. Sự mềm mại và mượt mà, uyển chuyển là chất keo liên kết các nhạc cụ khác hòa quyện với nhau .
Trên đây là 1 số ít thông tin cơ bản về đàn nhị, cách lên dây đàn và cách đánh đàn nhị như thế nào. Mong rằng san sẻ này có ích cho bạn đọc .
Tham khảo thêm :
Source: http://139.180.218.5
Category: Học đàn