Kỹ thuật mở rộng của kèn đồng trong nhạc thính phòng – giao hưởng – http://139.180.218.5

Các kỹ thuật lan rộng ra là cách chơi một nhạc cụ truyền thống cuội nguồn tạo ra âm thanh mới, giật mình. Các nhạc sĩ đương thời tiếp tục sử dụng các kỹ thuật lan rộng ra cho kèn đồng để tạo những âm sắc mới, tiết tấu mới, bộc lộ những sáng tạo độc đáo mới trong sáng tác của mình. Trong trào lưu âm nhạc đương đại, các kỹ thuật lan rộng ra hoàn toàn có thể được coi là một trong các tiêu chuẩn để nhìn nhận trình độ của nhạc công kèn. Việc bổ trợ vào giảng dạy cho học viên, sinh viên các cơ sở huấn luyện và đào tạo âm nhạc chuyên nghiệp, những kỹ thuật mới này là điều thiết yếu .

1. Kỹ thuật đa âm (multiphonic)

Đây là một trong những kỹ thuật lan rộng ra nhằm mục đích tạo ra một lúc nhiều âm khác nhau trên kèn đồng. Đa âm là các âm thanh được tạo ra bởi nhạc cụ đơn âm, trong đó hai hoặc nhiều âm hoàn toàn có thể được nghe cùng một lúc. Thuật ngữ này thường được sử dụng để miêu tả các âm thanh hợp âm được chơi trên các nhạc cụ kèn gỗ hoặc đồng. Kết quả của đa âm hoàn toàn có thể được tính là tổng của mối quan hệ giữa âm phát và âm được hát, kiến thức và kỹ năng đa âm – phát một nốt nhạc đồng thời hát một nốt khác, kỹ thuật này hoàn toàn có thể lan rộng ra khoanh vùng phạm vi về âm thanh của kèn vượt quá năng lực tự nhiên thường thì của nó .
Phương thức thông dụng nhất của kỹ thuật này là vừa hát vừa chơi nhạc cụ, khởi đầu được sử dụng từ TK XVIII với tác giả C.Von Weber … Khi nhạc công thổi một nốt và hát một nốt khác ( thường sẽ nằm trong cùng một chuỗi nốt hòa thanh với nốt đang chơi ), tác dụng sẽ phát ra nhiều âm khác nhau, trải qua những sự độc lạ và cộng trừ về tần số âm thanh giữa hai nốt đó .
Phương pháp đa âm thứ hai được gọi là đa âm môi ( lip multiphonics ). Người chơi kèn đổi khác, biến hóa dòng hơi nhằm mục đích chơi giữa các âm trong cùng một dãy hòa âm của một van ( một thế bấm ). Kết quả ra một đa âm tương tự như và có sự tổ chức triển khai rõ ràng. Mặc dù có nhiều phương tiện đi lại được sử dụng để triển khai xong kỹ thuật này, nhưng đa âm, khi đạt được trên các nhạc cụ bằng đồng, được tạo ra bằng cách hát và chơi nhạc cụ cùng một lúc là giải pháp thông dụng nhất. Nhiều giai điệu được sử dụng kỹ thuật hợp âm bởi các nhà soạn nhạc tiên phong giữa TK XX, mặc dầu sự sống sót của kỹ thuật này có từ trước đó ( 1 ) .
Phương pháp thứ ba mang tên tách âm ( split tones ) hoặc rền kép ( double buzz ). Người chơi rung cùng lúc hai môi với hai vận tốc khác nhau. Đa âm phát ra sẽ là một quãng đúng, tuy nhiên khoanh vùng phạm vi của các quãng này sẽ khá rộng .
Có thể tìm hiểu thêm các tác phẩm TK XX viết cho kèn Trombone mà sử dụng kỹ thuật đa âm là : Solo for Sliding Trombone của John Cage ( 1958 ), Sequenza của Luciano Berio ( 1966 ), Basta của Folke Rabe ( 1982 ), Camel music của Howad Buss ( 1976 ). Trong Concertino cho Cor và dàn nhạc của C.V.Weber, các hợp âm được viết trong phần Cadenza ; Tuba chơi hợp âm trong tác phẩm Encounters II của Wiliam Kraft viết cho Tuba solo ( 2 ) :

Hoặc trong tác phẩm Conquer của Ben – David Richmond dành cho Tuba, trong phần Cadenza phải chơi nhiều hợp âm (3):

Vào TK XX, các nhà soạn nhạc khám phá cách sử dụng khác cho giọng nói trong sáng tác nhạc cụ ( một trong những kỹ thuật đa âm ). Sử dụng nhạc cụ như một cái loa, kỹ thuật này được thực thi với bất kể nhạc cụ bằng đồng nào .
Ví dụ bài tập đa âm :

Để triển khai được kỹ thuật này, nhạc công phải có sự rèn luyện tốt, đặc biệt quan trọng là tai nghe. Hiệu suất của việc chơi hai nốt nhạc cùng một lúc là không tự nhiên so với hầu hết người chơi kèn đã quen với các dòng đơn âm. Việc thực hành thực tế đa âm rất có lợi cho sự tăng trưởng hơn nữa các kiến thức và kỹ năng âm thanh .

2. Lưỡi rung (Flutter-toughing)

Đây là kỹ thuật vừa thổi vừa tạo nên âm rung “ rrrrr ” bằng lưỡi của mình. Có hai kiểu lưỡi rung : bằng đầu lưỡi và bằng cuống lưỡi. Flutter là một trong những kỹ thuật lan rộng ra truyền kiếp, được sử dụng phổ cập nhất trong âm nhạc cổ xưa vào khoảng chừng cuối TK XX .
Những người chiếm hữu kỹ năng và kiến thức này có năng lực tuyệt vời trong việc xử các kỹ thuật đánh lưỡi. Kỹ thuật này thường Open trong các tác phẩm âm nhạc hòa tấu dàn nhạc của Richard Strauss và Gustav Mahler .
Ký hiệu Rung lưỡi :

Trong tác phẩm Alarum của Edward Gregson có Tuba sử dụng kỹ thuật rung lưỡi (4).

Một ví dụ cho Trumpet trong Incouter, cuối câu nhạc Trumpet chơi kỹ thuật Trill sau đó chuyển tiếp sang Flutter:

Bài tập kết hợp rung lưỡi và Glissando :

Kèn Cor chơi flutter – tounging kết hợp với sourdin bóp méo âm thanh nhằm tạo nên hiệu ứng âm thanh nghe rè rất đặc biệt trong bản Ngũ tấu gỗ số 1 của Jean Francaix (5):

3. Truyền hơi (Circular-breathing)

Kỹ thuật truyền hơi (hay còn gọi thở vòng tròn) giúp nhạc công kèn có thể vừa chơi một câu nhạc rất dài, vừa đều đặn tiếp hơi mà không cần phải dừng lại để lấy hơi bằng miệng. Kỹ thuật này có thể được thực hiện bằng cách dồn hơi vào miệng và ép nó ra bằng hai cơ má, cùng lúc đó người chơi lấy hơi từ đường mũi, tiếp tục giữ cho câu nhạc được thông suốt. Nghệ sĩ hít hơi vào đầy đủ, bắt đầu thở ra và thổi. Khi phổi gần như trống rỗng, thể tích không khí cuối cùng được thổi vào miệng và má bị phồng lên với một phần của không khí này. Trong khi vẫn thổi lượng hơi cuối cùng, nhạc công phải nhanh chóng lấp đầy phổi bằng cách hít vào mũi trước khi hết không khí trong miệng. Nếu được thực hiện chính xác, đến khi không khí trong miệng gần cạn kiệt, nghệ sĩ có thể bắt đầu thở ra từ phổi một lần nữa, và cứ như vậy có thể lặp lại quá trình đó nhiều lần.

Phương pháp được sử dụng để thở vòng tròn khá đơn thuần, nhưng phải rèn luyện rất nhiều mới hoàn toàn có thể chơi thuần thục. Nếu được triển khai đúng chuẩn, điều này được cho phép khung hình luôn có không khí trong phổi, ngoại trừ thời hạn ngắn khi má đầy không khí phân phối hơi cho kèn .
Ví dụ, bài tập luyện tiếp hơi của Kevin Thompson ( 6 ) :

4. Vỗ lưỡi (Slap-touguing)

Kỹ thuật lưỡi giúp người chơi phát ra một âm thanh vỗ ( hoặc tát ) lúc phát ra nốt. Người chơi thực thi bằng cách ấn đầu lưỡi lên vòm miệng của mình, lấy hơi và tạo ra áp lực đè nén trước khi bật thật nhanh lưỡi ra cùng với nốt. Kỹ thuật này khá thông dụng cả trong nhạc Jazz lẫn nhạc cổ xưa TK XX .
Ký hiệu của kỹ thuật Slap-touguing :

5. Trượt vuốt nốt (glissando, bent note)

Đây là kỹ thuật trượt vuốt nốt từ một cao độ này lên hoặc xuống một cao độ khác, hay đổi khác cao độ của một nốt lên cao hoặc xuống thấp hơn âm chuẩn. Trong kèn đồng, kỹ thuật này được thực thi bằng cách biến hóa môi, khẩu hình cũng như cột hơi của người chơi. Đối với Cor chơi Glissando bằng cách sử dụng hơi và môi chuyển nốt theo mạng lưới hệ thống các âm tự nhiên, so với trumpet có nhiều cách chơi : hoặc chơi giống cor hoặc chơi bằng cách sử dụng slide ( trượt ống kèn ). Đối với kèn trombone, người chơi triển khai trượt vuốt nốt đơn thuần hơn nhiều so với Cor hoặc Trumpet, bằng việc kéo biến hóa giữa các thế tay tinh chỉnh và điều khiển thanh trượt .

Tuba chơi Glissando trong tác phẩm Capriccio của Pendercki (7):

6. Bấm nửa phím (half-valve playing)

Bấm nửa phím còn được gọi là kỹ thuật nửa van, người chơi không bấm sâu phím, van xuống hẳn như thông thường mà chỉ bấm hờ. Tùy thuộc vào độ sâu, nông khi người chơi bấm phím mà hiệu ứng âm thanh cho ra sẽ khác nhau ( nốt nghe rè, nốt khác cao độ … ), hoàn toàn có thể tạo ra 1/4 cung. Kỹ thuật này hoạt động giải trí tùy thuộc vào từng nhạc cụ đồng, không phải kèn nào cũng hoàn toàn có thể vận dụng .
Sự Open kỹ thuật này trong nhiều tác phẩm âm nhạc, ở các tiến trình khác nhau, cho thấy nhiều nhạc sĩ chăm sóc tới kỹ thuật lan rộng ra đặc biệt quan trọng này. Ví dụ :

Trumpet chơi kỹ thuật Half valve trong tác phẩm The First Voice (8):

7. Chơi bằng búp rời (brass mouthpece play)

Ban đầu, việc chơi bằng búp rời mà không dùng nhạc cụ là những bài tập căn bản đầu tiên để cho học sinh mới học kèn. Tuy nhiên, kỹ thuật ban đầu này đồng thời được sử dụng như một kỹ thuật mở rộng. Người chơi có thể dùng nó để tạo ra những hiệu ứng âm thanh đặc biệt như tiếng rền, tiếng còi, tiếng gầm gừ… Trong tác phẩm Nachtwandler (cho giọng hát, Violin, Flute, Bassoon, Trumpet, Drum), Schonberg khai thác kỹ thuật sử dụng búp rời một cách hiệu quả cho trumpet, đôi khi còn kết hợp với kỹ thuật Air tone.

8. Tạo hiệu ứng như gió thổi (Air tone)

Là kỹ thuật chỉ thổi hơi vào kèn và bấm phím mà không phát ra nốt nhạc, nhằm tạo ra hiệu ứng như gió thổi. Chúng ta có thể tham khảo trong tác phẩm Nachtwandler (cho giọng hát, Violin, Flute, Trumpet, Bassoon, Clarinet, Drum) của Schonberg. Trong tác phẩm này, tác giả dùng rất nhiều các kỹ thuật mở rộng để thể hiện, chuyển tải nội dung.

Thực chất, các kỹ thuật lan rộng ra đã Open từ giữa thế kỷ trước, tuy nhiên chúng vẫn còn lạ lẫm so với thời gian đó, không được nhiệt tình nghênh đón, nhất là với giới phê bình âm nhạc lúc bấy giờ. Họ cho rằng, chúng phá vỡ những chuẩn mực truyền thống cuội nguồn về âm sắc nhạc cụ, tiết tấu âm nhạc .
Ngoài kỹ thuật diễn tấu cơ bản truyền thống cuội nguồn, các kỹ thuật, hiệu ứng âm thanh lan rộng ra ngày này đã trở một trong những kỹ năng và kiến thức bắt buộc so với nhạc công kèn đồng. Các yếu tố kỹ thuật mới cần phải được update, sớm đưa vào chương trình giảng dạy bộ môn kèn đồng tại các cơ sở huấn luyện và đào tạo âm nhạc chuyên nghiệp ở nước ta .
_______________

1. Từ năm 1815, khi Carl Maria von Weber sáng tác Concertino cho kèn Cor, ở phần Cadenza ông đã sử dụng kỹ thuật hợp âm…

2. Wiliam Kraft, Bắt gặp II, Nxb Editions BIM, 1996, tr.4.

3, 4, 7. Nimrod Haim Ron, Tuba hiện đại: Sự phát triển thành phần và các kỹ thuật mở rộng của nhạc cụ phím, Nxb Đại học Nghệ thuật Iceland, 2014.

5. Jean Francaix, Bộ tứ gõ số 1, Nxb Schott, 1997, tr.3.

6. Kevin Thompson, Bài viết cho người học Brass, Music For Brass.com.

8. Attilio N.Tribuzi, Các kỹ thuật biểu diễn Trumpet mở rộng, Nxb Đại học bang California, tr.30.

Tác giả : Hoàng Ngọc Long
Nguồn : Tạp chí VHNT số 433, tháng 7-2020