Covid: Việt Nam cần giải thích về thời hạn và lộ trình ra khỏi phong tỏa 15 ngày

• Nguyễn Giang
• Bbcvietnamese.com

28 tháng 7 2021Chụp lại hình ảnh ,

Một trong nhiều chốt chặn để thực hiện phong tỏa tại Hà Nội tháng 7/2021

Những ngày qua, cả hai đô thị hàng đầu của Việt Nam phải chấp nhận đợt phong tỏa, giới nghiêm chặt chẽ chưa từng có, cho dù cách gọi chính thức của Nhà nước và truyền thông thì không phải vậy.

Quốc gia 97 triệu dân đang vào một bước ngoặt trong đại chiến chống Covid còn đầy gay cấn trước mắt .Nhìn từ Anh và châu Âu, không ai có thân nhân bạn hữu ở Nước Ta mà không thấy quan ngại .

Xin ghi lại một số ý kiến:

Có người bạn từ châu Âu về VN “trốn dịch” nay muốn trở lại không được, nói “năm ngoái thành công bao nhiêu thì năm nay lúng túng bấy nhiêu“.

-“Hay là cái số dân mình nó thế, người ta khổ trước sướng sau, mình thì sướng (vui chơi, chủ quan) trước, khổ sau?” người khác hỏi.

-Vì sao Việt Nam lại làm ngược thế giới: thanh niên tiêm trước, còn ông bà già tạm bị đẩy xuống cuối hàng? Định nghĩa nhóm rủi ro được ưu tiên tiêm là gì?

-Số hóa hệ thống y tế và quản lý nhân khẩu đến đâu rồi mà nay phải quay lại ‘công cụ’ thời bao cấp: thẻ đi chợ, phiếu tiêm chủng, giấy thông hành qua chốt gác?

Một số bạn tôi hỏi bầu cử rầm rộ rồi sao thực trạng ” chưa từng có “, nghiêm trọng hơn cả những thời tản cư, bom đạn, sao không được tranh luận trong Quốc hội mới ?Và còn nhiều câu hỏi khác …Tôi có viết Nước Ta đã đến lúc cần văn minh hóa cách chống Covid ( 05/2021 ) nêu ví dụ Trung Quốc, Nước Singapore chống dịch bằng công nghệ tiên tiến kỹ thuật số, đề xuất kiến nghị dùng modelling dịch tễ, không bằng chỉ thị, văn bản rườm rà, lẩm cẩm .Nhưng tình hình không đổi khác. Các văn bản tung bay ở Q., huyện, phường xã liên tục gây rối trí vì bất nhất. Chuyện ” giấy âm tính “, ” bánh mì “, ” sữa “, đã được dư luận nêu và được kiểm soát và điều chỉnh … từ từ .

Phong tỏa mini là gì?

Nay xin nhắc lại điều quốc tế đã nói từ lâu : ” Only science can save us ” – chỉ có khoa học mới cứu được tất cả chúng ta .Các giải pháp low-tech, thô sơ, hành chính chỉ hiệu suất cao nếu đi theo hướng dẫn của khoa học .Gợi ý, lý giải sau đây hoàn toàn có thể giúp ích cho việc làm này ở việt nam, trải qua kinh nghiệm tay nghề Anh và 1 số ít nước khác .Đầu tiên là cần lý giải tại sao TP TP HCM và TP.HN ‘ phong thành 15 ngày ‘, mà không phải là 25, 30 hay 45 ngày ?

Ví dụ về việc thông tin không đầy đủ là đây: “Chỉ thị số 17/CĐ-UBND, theo đó Hà Nội thực hiện giãn cách xã hội theo Chỉ thị 16/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ công bố hôm 23/07.”

Chỉ thị sau trích dẫn một chỉ thị trước, không nói nguyên do, không lý giải thời hạn theo logic gì .Trên thực tiễn, việc khóa chặt hoạt động và sinh hoạt xã hội mà TP. Hà Nội và TP TP HCM làm là ” phong tỏa mini “, một ý tưởng sáng tạo Anh Quốc đề ra lần đầu vào mùa thu 2020, sau được Hoa Kỳ, Canada, Đức, Úc vận dụng .

Tiếng Anh gọi là “circuit breaker lockdown” – phong tỏa kiểu cắt mạch điện- như chính phủ Boris Johnson đã làm hồi tháng 9/2020 với Wales, Bắc Ireland.

Sang tháng 10/2020 thì xứ Anh ( England ) vận dụng lần đầu, và tháng 1/2021 đến lượt hòn đảo Isle of Man .Về thời hạn, ” circuit breaker lockdown ” thường ngắn : tối thiểu 15 ngày, đủ để người lây Covid khỏi mà chưa kịp lây cho 1 số ít người khác vượt ngưỡng trấn áp R .Nguồn hình ảnh, Getty ImagesChụp lại hình ảnh ,Quán bar ở Liverpool phải dọn bàn, ngừng hoạt động khi có lệnh phong tỏa mini hai tuần, theo chính sách ‘ cắt cầu dao ‘ nguồn Covid, tháng 10/2020

Để quyết định 15 ngày hay ba tuần, Anh Quốc dùng mô hình (modelling) do nhóm khoa học gia của GS Graham Medley, chuyên tư vấn cho chính phủ Anh công bố.

Theo họ, nếu ” cắt mạch ” tại Anh ( England ) trong hai tuần, thì số chết ( từ tháng 10 đến cuối năm ) sẽ giảm từ 20 nghìn xuống chừng 12 nghìn ca .Số phải nhập viện vì Covid cũng sẽ giảm từ 132 nghìn xuống khoảng chừng 66 nghìn cùng thời hạn .Công chúng được thấy cái giá phải trả cho mất tự do, mất tài lộc là thời cơ sống tăng lên … đôi chút .Hạn 15 ngày, hay 21 ngày rất quan trọng : nó được cho phép doanh nghiệp, người dân biết thời hạn phong tỏa để lên lịch, lên kế hoạch cho business, cho đời sống của họ .Tức là phong tỏa ngắn, cục bộ để giảm tải, bổ trợ nguồn lực cho y tế, để tăng tiêm chủng ( năm nay ), và cho người dân thời hạn định trước để hồi sinh từng phần hoạt động và sinh hoạt kinh doanh thương mại, xã hội .Về thủ tục : lockdown ở Anh do cơ quan chính phủ yêu cầu, Quốc hội biểu quyết bởi là chuyện mang tính hiến định : hạn chế tự do của dân .Điều này khiến ” uy lực ” của luật lockdown tại Anh mạnh hơn chỉ thị tại Nước Ta .Nhưng chính quyền Anh cũng thừa nhận không có phong tỏa mini nào đưa được số lây nhiễm về 0 mà chỉ hạ thấp xuống mức trấn áp được .Chụp lại hình ảnh ,Sơ đồ do Đài truyền hình BBC soạn, dựa trên giám sát của những nhà khoa học Anh về hiệu suất cao giảm những ca tử trận vì Covid-19 trên toàn Vương quốc nếu vận dụng ” circuit breaker lockdown ” – phong tỏa mini hai tuần, tháng 10/2020

‘Circuit breaker lockdown‘ (ở Wales gọi là firebreak), luôn có các hệ lụy kinh tế, được nói rõ cho dân và doanh nghiệp.

Với việt nam, về y tế, số tử trận vì những bệnh khác không được chăm nom ở bệnh viện sẽ tăng, do điều trị gián đoạn .Một số lây nhiễm Covid dạng F0 tại nhà hoàn toàn có thể nặng hơn, thậm chí chết. Chính quyền cần có đường dây nóng giúp họ .Tóm lại, khi tung ra phong tỏa mini, chính quyền sở tại TP. Hồ Chí Minh và HN đáng ra phải nêu rõ đây là :

• Biện pháp cấp thời, cục bộ, rủi ro có tính toán (calculated risk)
• Sau 15 ngày xã hội sẽ không “sạch Covid” nhưng lây nhiễm có thể giảm
• Lộ trình thoát ra sẽ dựa vào số lây nhiễm giảm
• Nếu không phong tỏa sẽ tiếp tục…và kèm đó là chính sách hỗ trợ

Phải chăng vì thiếu những thông tin đó mà nhiều bè bạn tôi ở Thành Phố Hà Nội, và trước đó là tại Hồ Chí Minh rất hoang mang lo lắng, thấp thỏm cho ngày này và ngày mai ?Nguồn hình ảnh, Chuyến rau vui tươiChụp lại hình ảnh ,

Hiện các đội xe như Đạ Hoai, Vietnam Moving, Tia chớp lẫn các tình nguyện viên đang xung phong vận chuyển miễn phí rau củ cho TPHCM như một phản ứng của xã hội trước các lệnh phong tỏa ban ra quá nhanh

Chính sách chống dịch có lộ trình được tương hỗ, chứng tỏ bằng số lượng khoa học, dù chỉ là số lượng dự báo, sẽ tăng thời cơ thành công xuất sắc .Anh, Pháp trong những ngày phong tỏa gắt gao nhất vẫn cho dân đi dạo trong phạm vị hẹp không xa nơi ở .Người ta pháp luật giãn cách bằng mét và kilometre chứ không phải ” phường giãn cách phường ” vì virus đâu có nắm được khái niệm hành chính những phường xa nhau thế nào ?Việc bắt người dân chỉ ngồi trong nhà như ở việt nam lúc bấy giờ sẽ gây trầm cảm, bệnh tâm thần. Nếu ai đó tự sát trong nhà thì phường xã có chịu nghĩa vụ và trách nhiệm ?Thiếu thông tin có cơ sở khoa học dẫn tới thiếu niềm tin vào chủ trương và rủi ro tiềm ẩn là bất mãn dâng lên, thậm chí còn gây bạo loạn .Hôm trước, 160 nghìn người ở Pháp xuống đường trên nhiều thành phố chống lại chính phủ nước nhà Macron một phần vì họ không tin vào cá thể ông ta và chủ trương tiêm chủng .Mọi sự đến từ chỗ còn trẻ, năng nổ, tổng thống Emmanuel Macron đọc nhiều sách y học và tự tin rằng ông là chuyên viên y tế chống Covid … và quản lý theo kiểu của ông .Nhìn cảnh ngay giữa Paris người ta cầm biển đường, gậy đá quật vào đầu công an tôi mới ngỡ ra mình may là sống ở Anh, nơi 18 tháng qua không có bạo loạn vì Covid .Đó là nhờ chính phủ nước nhà Anh lèo lái cả việc lockdown tốt hơn, thông tin khá đầy đủ cho dân, dù số chết vượt Pháp, và sau quá trình đen tối thì thôi thúc tiêm vaccine rất nhanh .

Chuyên gia y tế ở đâu?

Phải nói rằng chính phủ nước nhà Anh rất khôn ngoan, và thủ tướng Boris Johnson là một chính trị gia lão luyện mà có người cho là lắm mưu mô, coi nhẹ thực sự .Ông chẳng học ngành y nhưng nhạy bén về chính trị và vốn là nhà báo nên nay có tài ” biến tin xấu thành tin tốt ” .Cá nhân bị mắc Covid suýt chết, thế mà Boris đã nhanh gọn coi mình là ” người của quần chúng, tôi cũng mắc Covid như những bạn ” để lôi cuốn tình cảm .Tiêm AstraZeneca xong ông cũng khoe ngay để quảng cáo cho vaccine Anh .Nhưng đừng bảo Boris không có tầm nhìn xa .Năm ngoái, cơ quan chính phủ Anh luôn ca tụng tình bạn thắm thiết Boris Johnson – Donald Trump, nhưng bí mật loại công ty Mỹ ra khỏi đối tác chiến lược với ĐH Oxford chế vaccine .nhà nước Anh tính rằng nếu sản xuất vaccine ở Mỹ mà Trump ” chặn hàng ” thì trắng tay nên chọn công ty Thụy Điển và xí nghiệp sản xuất làm AstraZeneca ở châu Âu, gần nhà để phòng ” có biến ” .Quả vậy, họ đã làm đúng như vậy, cử phi cơ RAF sang Bỉ nhận hàng khi EU dùng chiêu thức Brexit dọa chặn ” xuất khẩu ” vaccine của Anh sang Anh .Một điểm khôn nữa của thủ tướng Anh là luôn mời chuyên viên y tế cùng họp báo, điều tôi thấy trọn vẹn thiếu vắng ở Nước Ta .

Covid Briefing ở Downing Street được truyền hình trực tiếp luôn có bác sĩ, giáo sư y khoa, giám đốc học viện y tá hoàng gia (Royal College of Nursing), đứng cạnh chính trị gia, trả lời báo chí và người dân.

Ai hỏi gì họ cũng tỉnh bơ vấn đáp, và đỡ cho thủ tướng, bộ trưởng liên nghành rất nhiều .

Sage (Scientific Advisory Group for Emergencies-Nhóm tư vấn khoa học cho các trường hợp khẩn cấp) là “logo” có gần như ở mọi văn bản chống dịch.

Các buổi trực tuyến khiến những giáo sư y khoa Sir Patrick Vallance, Chris Whitty, Jonathan Văn Tâm ( gốc Việt ), trở thành những ngôi sao 5 cánh và tên tuổi thân quen của hàng triệu mái ấm gia đình Anh .Nguồn hình ảnh, PA MediaChụp lại hình ảnh ,GS y khoa ĐH Nottingham, Phó giám đốc Y tế England, Jonathan Văn Tâm, cạnh Thủ tướng Boris Johnson tại một buổi họp báo trực tuyến về Covid ở Downing Street

Vì là nền dân chủ, Anh thừa nhận việc một nhóm bác sĩ, giáo sư nổi tiếng khác lập hội đồng Sage phản biện lại Nhóm tư vấn của chính phủ, gọi là Independent Sage.

Còn ở Mỹ, tên tuổi bác sĩ Anthony Fauci có lẽ rằng nổi tiếng hơn những tổng thống .Người Đức cảm ơn tiến sỹ Christian Drosten hơn là hàm ơn những chính khách .Trong khi đó, những thông tin, quyết định hành động, liệt kê lan man rau quả, mắm muối, bánh bao, bánh mì … ở Nước Ta thấy vắng tên tuổi giáo sư, tiến sỹ ngành y, chuyên viên dịch tễ .Thiết nghĩ nếu bạn bị bệnh thì bạn đến hỏi bác sĩ, chứ ai bị làm thế nào về đầu óc mà gọi điện cho … quản trị phường ?Niềm tin ta đặt vào ai trong đời thường thì cũng đặt vào giới trình độ trong đại dịch .

Chính trị gia cần thay đổi, biết nói, biết nghe

Chính trị gia tuy thế có nghĩa vụ và trách nhiệm quan trọng vô cùng là điều phối, cân đối hơn thiệt, rủi ro đáng tiếc cho y tế, kinh tế tài chính và dẫn lối, tạo ý thức sáng sủa cho xã hội .Cho phép phản biện công khai minh bạch là điều rất thiết yếu để giải tỏa những bức bối xã hội, tránh thực trạng mọi bức xúc … dồn hết lên mạng xã hội .Năm qua, trên khắp quốc tế, trừ một vài nước có chỉ huy hay nổ quá trớn về y khoa, thông điệp ngầm từ chính trị gia gần như đều là nhã nhặn nhận ” tôi không có kiến thức và kỹ năng trình độ gì hết ” .Họ để cho ngành y lên tiếng, mà lên tiếng độc lập, chứ không phải ” nói theo ý thủ trưởng ” .Tư chất chỉ huy ( leadership skills ) còn được bộc lộ qua cách nhận câu hỏi của nhà báo, từ công chúng, thay cho việc bàn thảo trong phòng kín rồi ra mệnh lệnh hành chính thật mạnh tay .Nhiều chủ trương sắp đưa ra cần tham vấn người dân công khai minh bạch để tránh tình cảnh phát hành xong gặp phản ứng lại phải chỉnh sửa, bí mật rút bỏ .Ngay ở Nga, vương quốc hay bị Phương Tây chê là thiếu tự do hơn họ, ông Putin hồi tháng 12/2020 đã dữ thế chủ động biến buổi hội thảo chiến lược thường niên với báo chí truyền thông để vấn đáp dân, gồm cả những người ở vùng xa nối mạng, về Covid, về vaccine. Tháng 4 vừa mới qua, ông lại có một buổi trực tuyến tương tự như .Đấy chính là một trong nhiều cách tạo niềm tin chung vào chủ trương, bất kể một trong thực tiễn là có người Nga không ưa ông hoặc không bỏ phiếu cho ông .Nước Ta thì khác, những hoạt động giải trí thông tin cho xã hội, cho người dân vẫn mang nhiều tính hình thức .Diễn đàn của Quốc hội nhiệm kỳ mới thấy khá im ắng, không đem ra đàm đạo truyền hình trực tiếp những yếu tố hệ trọng, sát sườn, mà với người dân là khủng hoảng cục bộ hoạt động và sinh hoạt mang tính thế hệ .Vai trò giám sát của những đại biểu rất cần trong việc đưa về một chuẩn thống nhất mọi giải pháp giới nghiêm, phong tỏa mà lúc bấy giờ gần như mỗi Q., huyện, phường xã theo kiểu riêng, chỉ khổ dân .Nội dung chưa có thì ta thao tác hình thức có giá trị hình tượng .

Tôi nghĩ một phiên họp trực tuyến tại Quốc hội thay mặt cử tri, nhân dân Việt Nam cảm ơn các quốc gia Mỹ, Anh, Nhật Bản… – mà thực chất là người dân các nước đó – đã tặng hàng triệu liều vaccine cho mình cũng là việc làm không khó, có ý nghĩa ngoại giao lớn.

Trên quốc tế đang có nhìn nhận rằng đại dịch Covid là hiện tượng kỳ lạ cả thế kỷ mới xảy ra một lần cho trái đất – ‘ Once-in-a-century pandemic ‘ .

Với Việt Nam, trước thách thức vĩ đại đó, mọi cách nghĩ truyền thống, “dĩ bất biến ứng vạn biến”, hoặc làm ứng phó, tùy tiện, cục bộ địa phương cần phải thay đổi, đổi thật nhanh.

Động thái đổi tiên phong, dễ mà khó, đến từ lời nói và hành vi của những người có thẩm quyền .

Xem thêm: