Bất ngờ một cõi Thiên Thai –

Chủ nhật – 18/10/2020 21 : 00

Tương truyền Thiên Thai là nơi các nàng tiên hạ giới để hái những trái đào thơm trong rừng. Họ ca múa trong những đêm trăng rồi xuống sông khỏa nước. Dân làng xưa đã hát: “Trèo lên trái núi Thiên Thai/ Thấy đôi chim phượng ăn xoài trên cây/ Đôi ta được gặp nhau đây/ Khác gì chim phượng gặp cây ngô đồng”.

Trầm luân chín ngọn ngàn năm

Với vẻ đẹp thơ mộng dãy núi Thiên Thai luôn dịu dàng êm ả xanh tươi bên dòng sông Đuống. Vua Lý Thánh Tông đã cho xây hai chùa ( Tĩnh Lự, Đồng Lâm – năm 1055 ) và hành cung trên núi. Trong những cuộc kinh lý lên vùng Đông Bắc, vua thường hành lễ và nghỉ ngơi tại núi Thiên Thai .Trải dài hàng trăm năm qua những triều đại Lý, Trần nơi đây trở thành TT Phật giáo cả nước. Ngôi chùa Tĩnh Lự được coi là Quốc Tự. Đất quanh vùng trở nên thịnh vượng. Bến nước dòng sông luôn luôn sinh động thuyền bè kinh doanh. Vùng văn hóa truyền thống Kinh Bắc hình thành nơi đây. Nhưng sau đó Phật giáo đã mất dần vị trí quốc đạo, những ngôi chùa và di tích lịch sử trên núi Thiên Thai bị đổ nát, hoang phế .Thiên Thai bị bỏ quên theo thời hạn. Sông Đuống lặng lẽ buồn cô quạnh dưới chân núi. Mãi tới mấy trăm năm sau khi vô tình chúa Trịnh Tráng đi kinh lý đồn thú vùng Đông Bắc đã dừng chân tại bến đò Thiên Thai .Chúa ngỡ ngàng về cảnh đẹp nơi đây. Sau khi dò hỏi, chúa Trịnh Tráng mới hay đây đã từng là đô hội thịnh vượng một thời. Ngay lập tức chúa đã ứng tiền, đồng thời lôi kéo những quan lại triều đình nhà Lê cùng góp phần, để xây lại chùa Tĩnh Lự ( năm 1648 ) .Đó là ngôi chùa lớn trăm gian và một hành cung rộng khắp. Chúa Trịnh Tráng muốn đây sẽ là nơi an nghỉ cuối đời của mình. Thiên Thai phồn thịnh trở lại. Những cánh rừng đã được trồng rừng thông mới. Dòng sông Đuống vui reo với đoàn tàu thuyền đậu bến Thiên Thai. Những đàn chim đậu về hót véo von suốt ngày đêm .

Khu đền thờ thái sư Lê Văn Thịnh.

Nhưng rồi Thiên Thai lại bị bỏ rơi sau hàng trăm năm giữa chiến cuộc Trịnh-Nguyễn phân tranh. Lịch sử bị cuốn theo nạn binh đao liên miên qua những triều đại nhà Tây Sơn, nhà Nguyễn. Chín ngọn núi Thiên Thai hoang tàn. Những khu công trình văn hóa truyền thống bị tàn phá. Nhất là khi giặc Pháp đến xâm lược. Chúng đập bỏ chùa để xây đồn bốt trên núi cao. Chúng muốn trấn áp tuyến đường lên Đông Bắc thông về Thành Phố Hà Nội .Sau này chùa Tĩnh Lự đã được dân làng Đông Cứu thiết kế xây dựng lại. Nhưng đó chỉ là một ngôi chùa nhỏ của làng. Thiên Thai bị rơi vào quên lãng. Hiện trên núi còn mạng lưới hệ thống lô cốt Pháp để lại từ thập niên 40. Nền cũ chùa Tĩnh Lự chỉ còn một bia đá được khắc vào thời chúa Trịnh Tráng. Bia ghi lịch sử dân tộc ngôi chùa đã được kiến thiết xây dựng lại cách đây hơn 400 năm thế nào .Nhưng câu truyện giật mình đã xảy ra tại Đông Cứu. Trong lần tu sửa ngôi đền thờ Thái sư Lê Văn Thịnh ( 1050 – 1096 ), người dân trong làng đã phát hiện ra một bức tượng rồng đá lớn ( năm 1991 ). Các nhà trình độ thật sự quá bất ngờ với cấu trúc của bức tượng đời Hậu Lê ( 1533 – 1788 ). Đó là con rồng tự cắn mình cùng những móng vuốt đang giày vò thân xác. Đồng thời rồng còn có một tai đặc và một tai rỗng. Những nhà sử học đã nhận ra đó là hình tượng cho một câu truyện đầy thảm kịch của Thái sư Lê Văn Thịnh .Số mệnh của thái sư đã gắn với vụ án hồ Dâm Đàm thời Lý Nhân Tông ( 1072 – 1128 ). Bức tượng như một lời minh oan cho tội thủ đoạn giết vua của Thái sư Lê Văn Thịnh ( xảy ra năm 1095 ). Đó là hình ảnh sám hối của bậc đế vương đã hãm hại trọng thần .Thật trớ trêu thay : “ Than cho có mắt như mù / Tai nghe chẳng thể so đo dữ lành / Gây nên oán hận chúng sanh / Hối không kịp nữa sao đành lòng ta ”. Bức tượng rồng đã được Thủ tướng nhà nước xếp vào loại bảo vật vương quốc ( 1992 )

Tình ca Thiên Thai

Có thể nói, nhà thơ Lê Quý Đôn (1726-1784) là người đầu tiên có những cảm xúc với vẻ đẹp bồng lai tiên cảnh của núi Thiên Thai. Ông đã viết: “Một ngọn núi khác cao vút các núi khác đều vươn theo/ Dòng sông nước chảy lượn quanh như chiếc đai vàng”.

Những khúc dân ca như “ Lý Thiên Thai ” luôn được vang lên theo thời hạn. Điệu lý với câu hát tình yêu đã được sinh ra từ phiên chợ bến sông bên núi. Các cô gái luôn thẹn thùng với câu hát dễ thương và đáng yêu : “ Chàng buông vạt áo em ra / Để em đi chợ kẻo đà chợ trưa / Chợ trưa rau sẽ héo đi / Lấy chi nuôi mẹ, lấy gì nuôi em ” .Nhiều đám quan họ đã giao lưu và hát về núi Thiên Thai với nỗi niềm lưu luyến mộng mơ. Trên dòng sông Đuống những đoàn thuyền rồng vào mùa trẩy hội như trôi đi trong lời ca rộn ràng .

Bia đá khắc ghi lịch sử chùa Tĩnh Lự.

Không ít nhà thơ và nhạc sĩ đã từng viết về núi Thiên Thai với xúc cảm dạt dào. Đầu tiên phải nói đến thi sĩ Hoàng Cầm. Ông có sự gắn bó với Thiên Thai từ rất sớm. Đó là khổ thơ tình dễ thương và đáng yêu : “ Ai về bên kia sông Đuống / Cho ta gửi tấm the đen / Mấy trăm năm ước hẹn tình duyên / Tiếng trống hội làng giục giã / Trên núi Thiên Thai / Gửi về may áo cho ai / Chuông chùa văng vẳng nay người ở đâu ? ” ( Bên kia sông Đuống ) .Hoặc đó còn là tâm hồn ấm cúng của nhà thơ Hồng Hà một người con của Kinh Bắc. Khi ông viết về tuổi thơ : “ Lại về qua núi Thiên Thai / Núi Thiên Thai nửa thôi dài ngày mưa / Tôi trèo qua suối tuổi thơ / Dấu chân vỏ hến trong mơ còn hồng ”. Và mới gần đây nữ sĩ Nguyễn Thị Mai ( hội viên Hội Nhà văn Nước Ta ) đã làm bài thơ tiễn con gái về làm dâu xứ quan họ. Lời thơ vang vọng giai điệu dân gian sâu lắng : “ Con về Kinh Bắc quê nhà / Theo người ngoan đất văn chương hiền tài / Mẹ ngồi tạ núi Thiên Thai / Nối duyên loan phượng vĩnh viễn tình con ” .Cùng gắn bó với những giai điệu quan họ, những nhạc sĩ cũng biểu lộ ở nhiều cung bậc khác lạ với Thiên Thai. Trong đó phải kể đến ca khúc ở đầu cuối của nhạc sĩ Huy Du trước khi ông mất ( 2007 ). Tiếng lòng cất lên với miền quê thân thương làm lay động lòng người qua ca khúc “ Một thuở Thiên Thai ” .Lời ca buồn xa vắng : “ Loan phượng bay rồi khi nào trở lại / Gió se buồn man mác mây trôi ”. Chừng bảy năm sau đó, nhạc sĩ Trần Tiến sáng tác ca khúc “ Mẹ tôi ” cũng gây giật mình khi xúc cảm với núi Thiên Thai .Giai điệu nghẹn ngào mang âm hưởng dân gian : “ Trèo lên dẫy núi Thiên Thai ối a mẹ ngồi trông ánh mây vàng / Mẹ ơi ! Hãy dắt con theo ối a để con mãi bên mẹ / Mẹ ơi ! Thế giới bát ngát, bát ngát không bằng nhà mình / Dù cho phong phú vinh quang, vinh quang không bằng có mẹ ” .Ca sĩ Tùng Dương là người tiên phong trình diễn thành công xuất sắc ca khúc này năm năm trước. Sau đó ca sĩ Đồng Lan cũng trình diễn ca khúc “ Mẹ tôi ” rất ấn tượng vào năm 2017 .

Lễ hội Thập đình

Tại đền thờ Thái sư Lê Văn Thịnh theo thông lệ còn diễn ra liên hoan của mười làng quanh vùng núi Thiên Thai. Mười làng đều tôn thờ Thái sư Lê Văn Thịnh là Thành Hoàng làng. Đây là trường hợp hiếm có trong mạng lưới hệ thống đình làng ở nước ta .

Người trông coi đền cho biết còn làng Đình Tổ (huyện Thuận Thành – Bắc Ninh) cũng tôn Thái sư Lê Văn Thịnh là Thành Hoàng làng. Ông kể sau khi Thái sư Lê Văn Thịnh bị đi đầy trên đất Phú Thọ. Chỉ ít năm sau đó, thái sư lực tàn sức kiệt đã trở lại quê hương. Không ngờ ngài về tới làng Đình Tổ thì mất. Mọi người đã xây mộ rồi dựng đình thờ ngài.

Theo thông lệ 10 làng quanh vùng tổ chức triển khai liên hoan vào mùng 5 và 6 tháng Hai hằng năm. Khởi phát rước kiệu từ những đình về tập trung chuyên sâu tại Đình Cả ( thôn Bảo Tháp ) bên núi Thiên Thai. Lễ hội diễn ra tại đây. Hàng ngàn khách thập phương kéo về trẩy hội. Làng nào cũng chuẩn bị sẵn sàng tham gia phần hội thật tưng bừng. Nhất là những cuộc thi hát quan họ .Các anh Hai, chị Hai đều trổ tài khoe sắc trong làn điệu quê nhà. Đâu đâu cũng ngân vang câu ca : “ Người về em vẫn ( í i ì i có mấy ) trông theo / Trông ( ư ư ) nước ( tình chung là như ) nước chảy / Mà này cũng có trông bèo / Trông bèo là bèo trôi / Người ơi ! Người ở đừng về … ”. Khi ấy trên núi Thiên Thai rừng đào thơm ngát tỏa bóng bên dòng sông trong xanh. Đó là ngày Tết chung của mười làng vào liên hoan xuân .Vương Tâm