Nhạc cụ cổ truyền VN – Đàn Bầu

adnhacly

2 năm trước

Đọc những bài cùng chuỗi, xin click vào đây .
Chào những bạn ,
Nước Ta là một vương quốc có một kho tàng nhạc cụ truyền thống rất là đa dạng chủng loại và phong phú. Kho tàng ấy được hình thành trong suốt hành trình dài đời sống và chiều dài lịch sử vẻ vang dựng nước và giữ nước. Có những nhạc cụ được phát minh sáng tạo tại chỗ có tính đặc trưng địa phương, có những nhạc cụ được gia nhập từ nhiều đường khác nhau nhưng đã được dân tộc bản địa hóa, bản địa hóa, cho tương thích với nhạc ngữ, với nghệ thuật và thẩm mỹ âm nhạc Nước Ta. Kho tàng ấy có tới vài trǎm chi loài nhạc cụ khác nhau hiện đang được tọa lạc một cách mạng lưới hệ thống và khoa học tại Phòng tọa lạc nhạc cụ Nước Ta Viện Âm nhạc .

Giới thiệu về kho tàng nhạc cụ cổ truyền này, trước tiên mình sẽ giới thiệu đến các bạn các nhạc khí trong nhóm “họ dây”, khởi đầu là cây đàn Bầu, “Ông Hoàng Bầu” đặc thù của dân tộc Việt Nam.

Bạn đang đọc: Nhạc cụ cổ truyền VN – Đàn Bầu

Đàn bầu, tên chữ là Độc huyền cầm (獨絃琴), là loại đàn một dây của người Việt, thanh âm phát ra nhờ sử dụng que hay miếng gảy vào dây. Dựa theo cấu tạo của hộp cộng hưởng, đàn bầu chia hai loại là đàn thân tre và đàn hộp gỗ.

Đàn bầu xuất hiện phổ cập ở những dàn nhạc truyền thống dân tộc bản địa Nước Ta. Các nhạc sĩ Nước Ta đã biên soạn và chuyển soạn 1 số ít tác phẩm dạng concerto để nghệ sĩ sử dụng đàn bầu trình tấu cùng với dàn nhạc giao hưởng thính phòng như Vì Miền Nam, Ru con, Tình ca … Đàn bầu không chỉ được người Nước Ta ưa thích mà còn được nhiều khán thính giả trên quốc tế hâm mộ .
Giới nghiên cứu và điều tra âm nhạc lúc bấy giờ chưa tìm ra thời gian Open đàn bầu. Theo Tân Đường thư quyển 222, Liệt truyện 147 : Nam Man hạ thì trong số những nhạc cụ do nước Phiếu ( Phiếu, cổ Chu Ba dã, tự hào Đột La Chu, Đồ Bà quốc nhân viết Đồ Lí Chuyết. Tại Vĩnh Xương nam 2.000 lí, khứ kinh sư 14.000 lí. Đông lục Chân Lạp, tây tiếp Đông Thiên Trúc, tây nam Đọa Hòa La, nam chúc hải, bắc Nam Chiếu. Địa trường 3000 lí, quảng 5000 lí … ) dâng lên vua Đường ( niên hiệu Trinh Nguyên [ 785 – 805 ] thời Đường Đức Tông ) đã thấy Open độc huyền bào cầm ( đàn bầu một dây ) .
Sách Nam Man Hạ chép :
“ Dĩ bạch mộc vi chi, bất gia sức, tào hình trường như nhựt tự dạng, dụng trúc tác tào bính, xuyên dĩ không hồ, trương huyền vô chẩn, hửu thủ dĩ trúc, phiến bát huyền dĩ phát thanh, tả thủ nhấn trúc can nhi thành điệu. ”
Nghĩa là :
“ Lấy gỗ nhẹ mà làm, không trau chuốt chi, thùng đàn dài hình chữ nhật, đầu chót cắm cán tre, xâu nửa quả bầu khô, giăng dây không phiếm, tay phải lấy que trúc nảy lên tiếng, tay trái nấng cần tre mà thành điệu. ”
Đàn thân tre thường dùng cho người hát xẩm hoặc những nơi khó khăn vất vả, không có điều kiện kèm theo chế tác tỉ mỉ, cụ thể. Thân đàn làm bằng một đoạn tre hoặc bương dài khoảng chừng 120 cm, đường kính 12 cm. Mặt đàn là chỗ đã được lóc đi một phần cật thích hợp trên đoạn tre hoặc bương. Loại này ít phổ cập .
Đàn hộp gỗ là loại đàn nâng cấp cải tiến, có tính năng ưu việt hơn, thường do những nghệ sĩ chuyên nghiệp sử dụng. Đàn hộp gỗ có nhiều hình dáng, kích cỡ khác nhau, thường làm bằng loại gỗ nhẹ, xốp như gỗ ngô đồng … Loại đàn bằng gỗ vông được dùng thông dụng nhất .
Đàn bầu thường có hình dạng một ống tròn ( bằng tre, bương, luồng ) hoặc hình hộp chữ nhật ( bằng gỗ ) ; một đầu to, một đầu vuốt nhỏ hơn một chút ít ; thường có chiều dài khoảng chừng 110 cm, đường kính hoặc bề ngang ở đầu to khoảng chừng 12,5 cm, đầu nhỏ khoảng chừng 9,5 cm ; cao khoảng chừng 10,5 cm. Ở loại đàn gỗ Mặt đàn và đáy đàn bằng gỗ ngô đồng, hoặc gỗ thông hay gỗ tung. Mặt đàn hơi cong lên một chút ít, đáy đàn phẳng có một lỗ nhỏ để treo đàn, một hình chữ nhật ở giữa để thoát âm đồng thời cầm đàn khi chuyển dời và một khoảng trống để cột dây đàn. Thành đàn bằng gỗ cứng như cẩm lai hoặc mun để cho chắc như đinh và hoàn toàn có thể bắt vít cho khóa dây đàn .

danbau_ĐB

Trên mặt đầu to có một miếng xương hoặc sắt kẽm kim loại nhỏ gọi là ngựa đàn. Qua ngựa đàn, dây đàn được luồn xuống và cột vào trục lên dây đàn xuyên qua thành đàn, trục này được làm đẹp và nó được giấu phía sau thành đàn. Ngày nay người ta dùng khóa dây đàn bằng sắt kẽm kim loại cho chắc để chống tuột dây đàn. Trên mặt đầu nhỏ của đàn có một cần dây làm bằng gỗ hoặc sừng, được gọi là cần đàn hoặc vòi đàn. Cần đàn xuyên qua nửa đầu trái bầu khô hoặc tiện bằng gỗ theo hình dạng tựa như và cắm vào một lỗ trên mặt đầu nhỏ của vỏ đàn. Một đầu dây đàn buộc cố định và thắt chặt vào cần đàn khoảng chừng giữa bầu đàn .
Khi công nghệ tiên tiến điện tử sinh ra, để tăng âm lượng tiếng đàn, người ta lắp một cuộn cảm ứng điện từ có lõi sắt non vào dưới mặt đàn giáp với dây ở phía đầu to để cảm ứng âm thanh truyền qua bộ dây đồng trục, đưa tín hiệu đến khuếch đại âm thanh qua máy tăng âm. Loại đàn này chỉ hoàn toàn có thể dùng dây thép và có điểm yếu kém là độ méo âm thanh khá lớn so với âm thanh của loại đàn không dùng bộ khuếch đại điện từ ( đàn mộc ) .
Que gảy đàn : thường được vót bằng tre, giang, thân dừa, gỗ mềm … Người ta hay làm bông hoặc tưa đầu nhọn một chút ít để làm mềm âm thanh khi gảy. Ngày xưa hay dùng que dài khoảng chừng 10 cm, thời nay với nhiều kỹ thuật diễn tấu nhanh nên người ta hay dùng que ngắn chừng 4-4, 5 cm .

Đàn bầu có âm vực rộng tới 3 quãng tám. Vì là âm bội nên âm sắc đẹp, sâu lắng, điệu đàng. Tiếng đàn có khi buồn bã, thiết tha, có khi ngọt ngào tình tự, diễn tốt tình cảm của con người. Âm thanh phát ra trong vòng 2 quãng tám nghe khá rõ ràng dù là âm bội. Nếu sử dụng âm thực với sự tác động ảnh hưởng kéo căng hay giảm dây của vòi đàn, âm vực của đàn bầu hoàn toàn có thể vượt trên 3 quãng tám .
Đàn bầu tương thích với những giai điệu trữ tình, êm dịu, tuy nhiên những nghệ nhân xẩm hoàn toàn có thể sử dụng nó để diễn những bài hát vui như xẩm xoan hoặc những ca khúc mới, giàu chất tươi tắn và khỏe mạnh. Ca dao Nước Ta có câu : “ Đàn bầu ai gãy nấy nghe, làm thân con gái chớ nghe đàn bầu ” ý nói tiếng đàn thuận tiện lôi cuốn được tình cảm người nghe .
Trước đây đàn bầu giữ trách nhiệm độc tấu hoặc đệm hát, tham gia những ban nhạc truyền thống cùng với đàn nguyệt, đàn tam, nhị hay tỳ bà … ngày này 1 số ít cây được gắn thiết bị điện, tăng âm nên hoàn toàn có thể độc tấu ngoài trời hoặc hòa tấu với dàn nhạc lớn, nhiều nhạc cụ .
Nhiều nghệ nhân kĩ năng đã dùng tiếng đàn bầu mô phỏng giọng nói của cả ba miền Nam, miền Trung, miền Bắc và giọng nam, giọng nữ hoặc ngân nga như ngâm …
Người ta thường định âm cho đàn bầu theo dây buông có âm tự nhiên, nhưng có khi chỉnh theo từng chuyên nghiệp và bài bản. Nếu bài nhạc cung đô ( do ) là chủ âm thì định âm dây buông tự nhiên là đô. Ngoài ra còn vài cách định âm khác. Vì dây buông chỉ cho một nối nên phải chia dây từ cần đàn đến ngựa đàn để xác lập những nốt khác : 50% dây có nốt do 1 cao hơn dây buông một quãng 8, 1/3 dây sẽ là nốt sol 1, 1/4 ta sẽ có nốt do 2, 1/5 dây sẽ có mi 2, 1/6 dây sẽ có nốt sol 2, 1/7 dây sẽ là nốt si giáng ( nốt này ít được sử dụng ), 1/8 sẽ có nốt do 3 .
Ngoài 6 điểm định âm thông dụng là do 1, sol 1, do 2, mi 2, sol 2 và do 3 còn hoàn toàn có thể tạo âm thực bằng cách gảy dây buông và thường gảy gần ngựa đàn chứ không gảy vào những điểm định âm bồi. Trên 7 âm thanh này, với kỹ thuật tay trái như căng dây hoặc chùng dây thích hợp, người chơi đàn hoàn toàn có thể tạo được rất nhiều âm thanh khác nữa .
Cách sử dụng / gảy đàn yên cầu kỹ thuật đặc biệt quan trọng. Người diễn cầm que bằng tay phải, đặt que trong lòng bàn tay phải, đặt que trong lòng bàn tay làm thế nào để que hơi chếch so với chiều ngang dây đàn. Que đàn được đặt trên 2 đốt ngón tay trỏ và giữa của bàn tay phải, còn đốt thứ nhất của ngón cái thì giữ que đàn, đầu nhỏ của que thường nhô ra khoảng chừng 1,5 cm. Hai ngón còn lại thì hơi cong theo ngón trỏ và giữa. Khi gảy dây ta đặt cạnh bàn tay vào điểm phát ra bội âm, hất nhẹ que đàn cùng lúc nhấc bàn tay lên, ta sẽ có được âm bội. Những điểm cạnh bàn tay chạm vào gọi là điểm nút, những điểm trên dây đàn được que gảy vào gọi là điểm gảy. Do đàn bầu không có phím nên những điểm nút được coi là cung phím của đàn bầu .
Các tư thế diễn tấu thường thì nhất là đàn bầu đặt trên một cái bàn nhỏ ( thường là hộp đàn có lắp 4 chân rời, trên mặt giá có 2 chỗ chặn để khi kéo đẩy cần đàn, đàn không bị vận động và di chuyển theo. Khi ngồi khoanh chân trên chiếu để đàn thì đầu gối chân mặt phải tì vào cạnh mặt đàn nhằm mục đích giữ cho cây đàn khỏi bị xê dịch. Ngày nay, những nghệ sĩ thường dùng tư thế đứng hoặc ngồi trên ghế để diễn tấu. Khi dó, đàn được đặt trên giá gỗ có những chốt xác định có độ cao tương ứng với vị trí ngồi của nghệ sĩ .
Bàn tay trái khi sử dụng trên cần đàn và giây đàn gồm có :

Ngón rung: Khi khảy dây, các ngón tay trái rung nhẹ cần đàn, âm thanh sẽ phát ra tự như làn sóng thì ta có ngón rung. Ngón rung rất quan trọng vì không những nó làm cho tiếng đàn mềm mại mà nó còn thể hiện phong cách của bản nhạc. Với các bài buồn, hoặc bài vui, ta phải rung theo những âm đã được quy định.

Ngón vỗ: Vỗ ngón cái, vỗ ngón trỏ tạo ra âm thanh hãm và thăng giáng liên tục, ngắt quãng do dao động âm tắt nhanh. Theo nghệ sĩ ưu tú Thanh Tâm thì ngón vỗ thường diễn tả tình cảm đau khổ, uất ức, nghẹn ngào.

Ngón vuốt: miết ngón tay vào cần đàn để tạo độ trượt qua các thang âm và dừng lại ở thang âm quy định trong bản nhạc.

Ngón luyến: kéo thẳng cần tăng hoặc giảm tới âm quy định.

Ngón tạo tiếng chuông: Nhấn cườm tay vào dây đàn để hãm bớt âm chính và tạo ra âm bội trên âm chính có sẵn. v.v.

Để có được cây đàn bầu tuyệt kỷ như thời nay cây đàn bầu đã được những nghệ nhân Nước Ta biến hóa, cải biến qua nhiều quá trình :
– Cần đàn thay vì bằng tre thì nay bằng sừng để cho mềm dễ uốn hơn .
– Bầu đàn trước đây làm bằng vỏ bầu khô hoặc ống tre, gáo dừa, nay dùng sừng hoặc thông dụng nhất là tiện bằng gỗ để hoàn toàn có thể bắt vít được .
– Que đàn từ chỗ dài khoảng chừng 10 cm, nay thu ngắn ngắn khoảng chừng 4 cm. Từ chỗ được vót bằng tre, giang ; nay có thêm những vật liệu gỗ, dừa, sừng hoặc nhựa. Theo nhạc sĩ Bùi Lẫm : vào thập kỷ 60, nghệ sĩ Mạnh Thắng là người sáng tạo ra lối que gẩy ngắn, ông cũng là người đã nâng cấp cải tiến đưa phần khuếch đại âm thanh vào đàn bầu, và ông cũng là người tiên phong đưa đàn bầu đi trình diễn quốc tế, mang phần thưởng cao quý cho Nước Ta. Sau đó, cũng với que gẩy ngắn này, nghệ sĩ xuất sắc ưu tú Đức Nhuận đã ý tưởng ra lối kỹ thuật về ( teremono ) trên 1 dây và đánh sử dụng bồi âm trên bồi âm .
– Thân đàn và những phụ kiện : Loại đàn cũ cần có thân to, mặt mỏng mảnh để tăng độ âm vang. Khóa đàn bằng gỗ. Loại đàn hiệ đại sử dụng công nghệ tiên tiến khuếch đại âm thanh điên tử có kích cỡ nhỏ hơn, khóa đàn bằng sắt kẽm kim loại. Điểm cái tiến táo bạo nhất mà không một nhạc khí nào dám làm là loại đàn bầu dùng công nghệ tiên tiến điện tử hoàn toàn có thể tách đôi, gập lại, xếp gọn khi chuyển dời. Khi trình tấu, người chơi đàn hoàn toàn có thể lắp ráp lại nhanh gọn .

– Hộp chứa đàn : Ngoài tính năng để cất giữ, bảo vẹn đàn khi vận động và di chuyển đàn, hộp này vừa có hể dùng làm giá đỡ đàn với hai chốt chặn ở hai đầu, tiện nghi cho việc căng dây hoặc chùng dây khi chơi những bản nhạc có âm chủ khác nhau .
– Điện tử hóa : Các loại đàn bầu tân tiến được điện tử hóa bằng cách lắp những mobil cảm ứng điện từ nối với máy tăng âm và loa để khuếch đại âm thanh, được sử dụng phổ cập trong những dàn nhạc dân tộc bản địa Nước Ta chuyên nghiệp. Tuy nhiên, nhiều khán thính giả quốc tế sành nhạc vẫn thích nghe trình tấu trên đàn “ mộc ” ( không có bộ khuếch âm điện tử ). Họ cho rằng âm thanh mộc nghe trong trẻo và “ thật ” hơn âm thanh được khuếch đại bằng kỹ thuật điện tử .
Nhật có đàn Ichigenkin, Nước Trung Hoa có đàn Ixian Qin, Ấn Ðộ có đàn Gopiyantra, Campuchia có đàn Sadev, toàn bộ những nhạc khí này đều dùng kỹ thuật thực âm. Duy chỉ đàn Bầu của Nước Ta là chuyên dùng kỹ thuật bồi âm đến mức tuyệt kỷ : Ðàn Bầu chỉ một dây mà phải gảy ngay nút giao động để tạo ra bồi âm rồi nhờ vòi ( cần đàn ) mà làm cho độ cao của bồi âm biến hóa .
Dưới đây mình có những bài :

– CLAUDE DEBUSSY – Nhà Soạn Nhạc Pháp Và Âm Nhạc Cổ Truyền Việt Nam
– Đàn bầu – biểu tượng đặc sắc và độc đáo của văn hóa Việt
– Đàn Bầu – Một Cuộc Chuyễn Hóa
– Đàn Bầu – Biểu Tượng Đặc Sắc Và Độc Đáo Của Tâm Hồn Việt
– Đàn bầu – Nội dung chi tiết (trích)

Cùng với 13 clips độc tấu / hòa tấu “ Đàn Bầu ” qua những ngón đàn tuyệt kỷ của những nghệ nhân số 1 trên quốc tế diễn tấu để những bạn tiện việc tìm hiểu thêm và chiêm ngưỡng và thưởng thức. Đặc biệt mình ra mắt đến những bạn nhạc sĩ đàn bầu bậc nhất của Nước Ta, NS Phạm Đức Thành. Các bạn hoàn toàn có thể đọc thêm bài ra mắt về anh trên ĐCN ở đây .
Mời những bạn .
Túy Phượng
( Theo Wikipedia )
CLAUDE DEBUSSY – Nhà Soạn Nhạc Pháp Và Âm Nhạc Cổ Truyền Nước Ta
( Nguyễn Hiền )
Văn hào người Anh RUDYARD KIPLING từng có câu nói : “ Đông là Đông, Tây là Tây, Đông và Tây chẳng khi nào gặp nhau ”. Trong thời kỳ hậu đệ nhị thế chiến, ý niệm trục Đông Tây đã được người ta dùng để tượng trưng cho 2 khối cách biệt cạnh tranh đối đầu với nhau về tác động ảnh hưởng chính trị, văn hóa truyền thống và trình độ tăng trưởng kinh tế tài chính trong thời hạn khá dài kể như 44 năm tính ra từ 1945 đến 1989 khi bức tường ô nhục Bá Linh bị sụp đổ. Do đó, nói về thực trạng địa cầu lúc bấy giờ, những nhà nghiên cứu và phân tích kế hoạch đã không còn ý niệm Đông Tây cách biệt nữa, mà mở màn nói đến cái trục Bắc Nam trong việc phân loại những vương quốc theo tác động ảnh hưởng về địa lý chính trị cũng như kinh tế tài chính văn hóa truyền thống .
Trong lãnh vực văn hóa truyền thống, nói riêng về âm nhạc, những nhà nghiên cứu âm nhạc ( Musicology ) đã chỉ đơn thuần nhìn dưới nhãn quan của âm nhạc Tây Phương. Vì thế qua những cuốn sách viết về quy trình lịch sử vẻ vang âm nhạc quốc tế, họ trọn vẹn chỉ đưa ra những nhạc sĩ của từng vương quốc đã soạn tác phẩm theo khuôn mẫu giao hưởng ( Symphonic music ) hay nhạc thính phòng ( Chamber music ) để trình diễn dưới dạng độc tấu ( Solo ), nhị tấu ( Duo ), tam tấu ( Trio ), tứ tấu ( Quartet ), hòa tấu khúc ( Concerto music ) v.v …
Đặc biệt với những tác giả soạn nhạc Âu Châu, những nhà viết lịch sử vẻ vang âm nhạc cũng đã nghiên cứu và phân tích những sắc thái đặc trưng của âm nhạc từng địa phương như SCHUBERT ở Áo, CHOPIN ở Ba Lan, BRAHMS với những vũ điệu dân tộc bản địa Hungary, BARTOK ở Tiệp Khắc, GRIEG ở Phần Lan, TCHAIKOVSKY ở Nga, v.v … coi đó như những vật liệu cơ bản để sử dụng khi sáng tác. Nhưng so với âm nhạc ở những nước trong phần còn lại của quốc tế, phải nói rằng chẳng có một nhà viết lịch sử vẻ vang âm nhạc nào nói đến những nét đặc trưng dân ca, dân vũ hay dân nhạc của mỗi dân tộc bản địa. Đây là một sự bất công và thiếu sót lớn lao cần phải quan tâm bổ khuyết cho không thiếu hơn. Riêng ở nước ta trải qua gần 5 ngàn năm văn hiến, âm nhạc dân tộc bản địa Nước Ta đã có một kho tàng rất quí báu do tổ tiên để lại gồm phần QUAN NHẠC ( Musique mandarinale ) ( 1 số ít nhà biên khảo gọi là “ nhạc cung đình ”, NS Nguyễn Hiền dùng cả từ ngữ Pháp lẫn Anh trong bài này ) với lễ nhạc triều đình và phần DÂN NHẠC ( Music populaire ) thông dụng trong dân gian gồm nhiều làn điệu rất đa dạng và phong phú lưu truyền từ những thế hệ tiếp nối ở nông thôn .

Trong triều đình, âm nhạc được tổ chức triển khai theo qui củ với những chuyên nghiệp và bài bản do giàn nhạc cung đình hòa tấu trong những dịp lễ lạc chính thức với những nhạc cụ truyền thống từ những thời Lý, Trần, Lê để lại. Dưới triều đại vua Lê Thái Tông năm Thiệu Bình ( 1438 ) đã ra lệnh cho Nguyễn Trải cùng với giám sự Lương Đăng Thảo ra định chế nhã nhạc trong triều đường gồm có 8 âm thanh cơ bản gọi là BÁT ÂM. Những nhạc cụ được sử dụng thời đó có trống lớn ( Đại cổ ), bộ phận khánh và bộ phận chương, theo nguyên văn bộ Lễ Định Quốc Nhạc và Tục Nhạc chép được gọi là “ biên khánh ” và “ biên chung ” gồm những loại khánh và chuông lớn nhỏ phát ra những thanh âm trong đục khác nhau. Về nhạc cụ có đàn cầm xưa gồm 5 dây về sau thêm 2 dây là 7 toàn bộ, đàn sắt xưa có 50 dây sau đổi lại còn 25 dây, mỗi dây có một cái trụ, khi tấu lên làm di động trụ trên hay dưới để tạo ra thanh âm cao hoặc thấp. Lại có nhạc cụ Sinh, Dung, Quản, Thược, Chúc, Ngữ, Huyên, Trì, nếu theo cách xếp loại ngày này thuộc nhạc khí thổi ( Wind Instruments ) tựa như những loại kèn hay sáo vậy. Sinh thời xưa làm bằng vỏ trái bầu, có 13 ống để thổi, Dung là cái chuông lớn, khi tấu nhạc thì người nhạc công thổi ống Sinh trong khi một người khác đánh chuông phụ họa. Sinh lấy nghĩa sinh trưởng tượng trưng cho phương Đông, còn Dung có nghĩa thành công xuất sắc, tượng trưng cho phương Tây. Quản là một nhạc khí xưa, đến nay đã thất truyền. Thược hình giống cái sáo nhưng kích cỡ ngắn và nhỏ hơn. Chúc làm bằng gỗ, hình chiếc đấu vuông, ở giữa ván gỗ lồi lên để dùng đập bằng tay lúc khởi đầu cử nhạc, còn Ngữ khi khúc nhạc gần xong. Huyên là nhạc khí nặn bằng đất, trên thót dưới bằng, ở giữa rỗng, ở miệng có lỗ để thổi, Trì là nhạc cụ chế bằng tre, khi cử nhạc thì Huyên và Trì cùng thổi để hòa với nhau. Nhạc triều đường có Phương hưởng, Không hầu, đàn Tì bà, quản cổ và quản dịch. Phương hưởng theo sử chép là nhạc khí chế bằng đồng, hình chữ nhật gồm 16 phiến dày mỏng mảnh khác nhau treo chung trên một chiếc giá và đánh bằng dùi nhỏ, tạo thanh âm cao thấp. Không hầu là tên gọi một loại đàn cổ sau đã thất truyền ngày này không tìm ra, còn đàn Tì bà chế từ gỗ cây ngô đồng, cổ dài, mặt đàn phẳng, bụng trên thót, bụng dưới phình, ngày trước có 4 dây, về sau đa số dùng 6 dây theo lý giải của những sách Từ Nguyên và Từ Hải .
Trên đây, người viết đã trình diễn về thành phần giàn nhạc triều đình cùng những nhạc khí truyền thống bát âm gồm cấu trúc sản xuất theo ngũ hành : Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ là 5 vật liệu cơ bản của vạn vật thiên nhiên. Theo suy luận của văn hóa truyền thống Đông phương, từ ý niệm đó tất cả chúng ta nhận thấy âm nhạc truyền thống được dựa trên mạng lưới hệ thống Ngũ cung ( The Pentatonic system ) gồm 5 cung chính là : Cung, Thương, Giốc, Chủy, Vũ, tương tự với ngũ sắc là 5 màu : Xanh, Đỏ, Trắng, Tím, Vàng, khác hẳn với âm nhạc Tây phương gồm 7 nốt chính và lối phân loại sắc tố 7 màu theo sự nghiên cứu và phân tích ánh sáng cầu vòng ( cầu mống ) gồm Tím, Chàm, Xanh dương, Xanh lá cây, Vàng, Cam, Đỏ của khoa học thực nghiệm Tây phương. Có sự ngẫu nhiên lạ lùng là âm nhạc Tây phương dùng 7 âm chính, cũng như về sắc tố họ chia ra 7 màu, trong khi đó âm nhạc truyền thống Nước Ta gồm ngũ âm ( 5 âm ) và sắc tố cũng có ngũ sắc ( 5 màu ) .

Nếu chưa tìm hiểu và khám phá sâu xa, nhiều người sẽ cho rằng âm nhạc của ta nghèo nàn hơn nhạc Tây phương, nhưng thật ra ngoài 5 cung chính : Cung, Thương, Giốc, Chủy, Vũ, còn những biên cung nằm giữa nữa nên có nhiều thanh âm sắc tố đa dạng và phong phú không kém khi ta điều tra và nghiên cứu so sánh đôi bên. Tiếc rằng những nhà viết sử âm nhạc quốc tế vì không đủ điều kiện kèm theo và phương tiện đi lại nên chưa có dịp đi sâu vào kho tàng âm nhạc những dân tộc bản địa trong đó có nhạc truyền thống Nước Ta .
Người viết bài này nhân ngày sưu tầm tài liệu từ vài chục năm nay do một cơ duyên sắp xếp suôn sẻ đã tìm ra những sử liệu chứng tỏ rằng nhà soạn nhạc người Pháp nổi tiếng khắp quốc tế, CLAUDE DEBUSSY, nhờ ông chịu tác động ảnh hưởng âm nhạc truyền thống Nước Ta. Điều đó là thực sự chẳng phải nói ngoa mà sau đây xin trích dẫn tài liệu có thực cũng như đã xuất bản và phổ cập. Thiết tưởng nhân đây tất cả chúng ta cũng cần biết sơ qua vài giòng về CLAUDE DEBUSSY để thêm niềm hãnh diện về âm nhạc truyền thống dân tộc bản địa mà tất cả chúng ta được thừa kế từ những vị tiền nhân để lại sau gần 5 ngàn năm văn hiến của giòng giống Lạc Hồng. Ông ra dời năm 1862 tại Saint Germain-en-Laye và mất năm 1918 tại Paris ( Pháp ). Tên tuổi của DEBUSSY lưu lại tiến trình mở màn của phe phái âm nhạc văn minh ( Mordern music ) trên quốc tế, tiếp nối những phe phái lãng mạn ( Romantism ) và cổ xưa ( Classicism ). Theo những nhà viết nhạc sử, ông đứng số 1 trong 3 khuôn mặt soạn nhạc lớn khác là SCHONBERG người Áo và STRAVINSKI người gốc Nga sau định cư ở Hoa Kỳ. Chính nhờ họ mới tạo được một sắc thái độc lạ điển hình nổi bật cho nền âm nhạc thế kỷ 20 trên quốc tế trong đó phát sinh một đường lối ý niệm mới của công dụng âm nhạc cũng như cho thẩm mỹ và nghệ thuật chiêm ngưỡng và thưởng thức âm thanh .
Ngôn ngữ âm nhạc ( Musical language ) DEBUSSY mang nhiều tính phát minh sáng tạo để sửa chữa thay thế cho ngôn từ bộc lộ của những lớp đi trước. Tính chất đa phần trong âm nhạc không chỉ nằm trong nội dung hay hình thức của nó, mà trong nhạc ngữ đích thực vươn lên tới đỉnh tận cùng của sức phát minh sáng tạo. Được học dương cầm từ nhỏ, sau thụ giáo bà MOUTÉ DE FLEURVILLE đệ tử CHOPIN và là mẹ vợ của thi sĩ VERLAINE, tuy tốt nghiệp từ trường Quốc Gia Âm Nhạc Paris, nhưng DEBUSSY vẫn mang trong tâm lý hoài vọng cải cách và tự ông chối bỏ những khuôn sáo có tính cách bác học mà mọi người thường ca tụng. Ông đi du lịch khắp Âu Châu, tìm hiểu và khám phá âm nhạc WAGNER năm 1879 và MOUSSORSKI rồi đi vào ngành thi ca và hội họa. Năm 1884, ông đoạt phần thưởng ROME với nhạc phẩm ghi lại trong bước đầu của phe phái ấn tượng ( Impressionism ) trong âm nhạc tân tiến qua bản “ Những gửi gấm từ ROME ”, rồi tiếp đến tác phẩm “ La Damoiselle Élue ” phản ảnh khunh hướng nghiêng về phe phái hình tượng ( Symbolism ) của ông. Năm 1888 – 1889, ông đi sang Beyreuth viết những nhạc phẩm soạn theo ý thơ của BAUDELAIRE và VERLAINE với tên gọi “ LES ARIETTES OUBLIÉES ” mang đặc thù độc lạ DEBUSSY. Sau đó ông soạn bản “ Tứ tấu cho đàn giây ”, rồi năm 1894 sinh ra bản “ PRÉLUDE à l’après midi d’un faune ” khởi đầu kỷ nguyên mới của âm nhạc văn minh dựa trên giai điệu Đông Phương ( Orientalism ) mà mọi người đều ghi nhận như một hiện tượng kỳ lạ biện chứng âm nhạc của thế kỷ 20 vừa mới qua. Tìm hiểu những động lực nào đã khiến DEBUSSY chuyển hướng sáng tác độc lạ như vậy, đó là ở năm 1890 nhờ ông tham gia Hội chợ toàn thế giới tại thủ đô hà nội Pháp ( Exposition universelle de Paris ) và được chiêm ngưỡng và thưởng thức âm nhạc truyền thống Nước Ta do giàn nhạc Đại Nội Triều Đình Huế sang đây trình tấu .
Ở thời kỳ hậu bán thế kỷ 20 ấy, ( có lẽ rằng nhà in đã in lộn 19 thành 20 ) đã ghi lại sự khởi đầu của nền quản lý của người Pháp tại những xứ Đông Dương trong đó có quốc gia ta và kể từ năm 1885 khi vua Tự Đức băng hà, chủ quyền lãnh thổ dân tộc bản địa coi như đã mất vào tay thực dân Pháp. Năm 1890 nói ở đây theo tài liệu sử sách ghi thì triều đình Huế được Pháp giao cho vua Đồng Khánh để có trách nhiệm thi hành chủ trương quản lý của họ mà đa phần lúc đó là việc làm bình định đối phó với trào lưu Cần Vương còn hoạt động giải trí chống Pháp. Nói chung tình hình đã tạm không thay đổi trên những xứ Đông Dương và bên chính quốc có tổ chức triển khai một Hội chợ Quốc Tế tại Hà Nội Thủ Đô Paris nhằm mục đích phô trương với quốc tế những mẫu sản phẩm tiểu công nghệ địa phương. Nhân dịp này, vua Đồng Khánh được họ cho qua Pháp cùng với giàn nhạc đại nội trình tấu âm nhạc truyền thống Nước Ta. Nhà soạn nhạc nổi tiếng DEBUSSY năm đó mới 28 tuổi đã được nghe những bản nhạc triều đường của tất cả chúng ta cùng với ban nhạc hòn đảo JAVA thuộc Nam Dương quần đảo mang đặc thù Á Đông lúc ấy rất mới lạ và độc lạ so với quốc tế .
Trong cuốn “ Tự điển âm nhạc tân tiến ” ( Dictionaire de la Musique Contemporaine ) do nhà xuất bản LAROUSSE của Pháp ấn hành năm 1976, khi viết về DEBUSSY có đoạn ghi rõ ràng những cụ thể nêu trên, theo đó đã chứng minh và khẳng định động lực khiến tác động ảnh hưởng can đảm và mạnh mẽ đến khunh hướng sáng tác của ông trong việc tìm hiểu và khám phá âm nhạc Đông Phương để mở màn cho phe phái ORIENTALISM trong thế kỷ 20 vừa mới qua. Ngoài ra, trong cuốn sách mang tựa đề “ Nhạc giao hưởng ” ( Symphonic music ) do nhóm nghiên cứu và điều tra trường Đại Học CORNELL xuất bản cũng có nhận xét tương tự như về những vật liệu sáng tác của DEBUSSY đã chịu tác động ảnh hưởng sâu xa sau khi ông được chiêm ngưỡng và thưởng thức những bản nhạc do giàn nhạc triều đường Nước Ta cũng như JAVA trình tấu tại Hội chợ quốc tế Paris năm 1980 ( nhà in đã in lộn 1890 thành 1980 ) ở cuối thế kỷ 19. Điều quan trọng ở đây là nội dung cuốn “ Tự điển âm nhạc văn minh ” của nhà xuất bản LAROUSSE ấn hành nói trên do CLAUDE ROSTAND nhà phê bình âm nhạc nổi tiếng quốc tế đảm nhiệm phần biên soạn, cho nên vì thế những nhận định và đánh giá của ông về DEBUSSY mang tính vô tư đáng đáng tin cậy và đem lại một dữ kiện tôn vinh âm nhạc truyền thống Nước Ta mà ít người được biết đến .

Trong cuốn “ Tự Điển âm nhạc tân tiến ” Larousse đó, có in bức hí họa vẽ chân dung DEBUSSY diễn đạt ông như một chiến sỹ cách mạng về âm nhạc có công lao phá ngục BASTILLE là thành trì của truyền thống cuội nguồn nhạc cổ xưa thường dùng làm khuôn mẫu sáng tác. Bức hí họa do GEORGES VILLA vẽ phác bằng bút chì và được tô màu lưu giữ trong sưu tập của A. MAYER lúc bấy giờ. Điểm đặc biệt quan trọng đáng chú ý quan tâm không ai ngờ tới là cuộc cách mạng âm nhạc trong thập niên cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20 do DEBUSSY đề xướng lại bắt nguồn từ động lực ông được nghe âm nhạc truyền thống Á Đông của Nước Ta và JAVA trình tấu khiến ông chuyển hướng sáng tác .
Để kết thúc bài này, người viết liên tưởng đến lớp nhà nho xã hội ta dưới thời Pháp thuộc thường chăm sóc lo ngại trước tác động ảnh hưởng văn minh Âu Tây xâm nhập trên quốc gia ta, nổi bật là nhà thơ TÚ XƯƠNG ở đầu thế kỷ 20 từng than vãn :

“Văn minh Đông Á trời thâu sạch,
Này lúc cương thường đảo ngược ru ?”

Đến ngày này, qua bao biến thiên lịch sử dân tộc, nền văn hóa truyền thống giòng giống Lạc Hồng vẫn còn sống sót sau gần 5 ngàn năm Đức Tổ Hùng Vương dựng nước và mãi mãi vẫn sáng ngời trong cõi trời Á Đông cũng như trên khắp năm châu quốc tế vậy .

Đàn bầu – hình tượng rực rỡ và độc lạ của văn hóa truyền thống Việt
( Oanh Phương )
Trong hội đồng những dân tộc bản địa trên quốc tế, từ rất lâu rồi đã ý thức việc dùng “ ngôn từ tiếp xúc ” để hòa nhập và cùng sống sót. Bên cạnh ngôn từ khung hình và chữ viết có hệ mã riêng thì ngôn từ “ âm nhạc ” mang một giá trị ý thức, giá trị tâm linh tinh túy. Đối với dân tộc bản địa Nước Ta, âm nhạc truyền thống cuội nguồn mềm mại và mượt mà nhưng linh động, kinh hoàng nhưng êm đềm, tâm tình nhưng đầy khát vọng và giá trị cội nguồn cao quý .
Gắn liền với dòng chảy lịch sử dân tộc nước Việt, có một dụng cụ âm nhạc đã góp thêm phần tạo ra sự ý nghĩa nhân văn, ý nghĩa quốc tộc của người Việt, đó chính là Đàn Bầu, một tên gọi rất thuần Việt. Theo địa lý tự nhiên, nước Nước Ta mang dáng hình chữ S mềm mịn và mượt mà. Còn theo ngôn từ thi thơ nước Việt có hình dáng thon thả như “ giọt Đàn Bầu ”, một cách ví von hoán dụ trong bài thơ nối tiếng của nhà thơ Phạm Minh Tuấn :
“ Đất nước tôi thon thả giọt Đàn Bầu ”
“ Thanh âm Đàn Bầu ” đó giống như hành trình dài dạt dẹo của quốc gia, có những phẳng phiu, hiểm trở, hoang sơ của rừng vàng biển bạc đất phù sa ; có những thăng trầm vinh quang hoan hỉ của bề dày lịch sử dân tộc dựng nước giữ nước của cha ông. Chẳng thế mà, tiếng Đàn Bầu Nước Ta lại diết da, thánh thót đến vậy, mọi cung bậc âm thanh như diễn đạt dáng hình quốc gia, tâm hồn dân tộc bản địa và truyền thống cuội nguồn lịch sử dân tộc. Và đương nhiên, nhắc đến Nước Ta là nói đến “ quê nhà Đàn Bầu ”, xứ sở của những âm điệu “ độc nhất vô nhị ”, biến thiên từ cây đàn Bầu “ một dây thánh thót ” .

ĐÔI ĐIỀU VỀ LỊCH SỬ CÂY ĐÀN BẦU VIỆT NAM

“ Đàn Bầu ” Nước Ta Open, tăng trưởng, biến hóa gắn liền với giai thoại tiên cổ, lưu truyền trong nhân gian nhưng luôn được trân trọng nâng niu trong tầm thức người Việt, với những gì nhân đạo và độc lạ của phe phái “ âm nhạc quê nhà ”. Có nhiều giả thuyết khác nhau về sự Open của cây Đàn Bầu. Nhưng trong kho tàng văn hóa truyền thống dân gian Nước Ta, có một vài quan điểm tổng hợp cho sự sinh ra của Đàn Bầu dựa theo văn học truyền miệng và tài liệu sử học .
Đầu tiên là nguồn gốc lịch sử một thời của Đàn Bầu trong thần thoại cổ xưa về tình cảm mái ấm gia đình giữa chồng và vợ, giữa mẹ chồng và nàng dâu, cao quý hơn là tình mẫu tử thiêng liêng. Cây Đàn Bầu trong câu truyện dân gian là món quà của một bà Tiên ban cho nàng dâu hiếu thảo. Vì cuộc chiến tranh mà người con trai phải ra trận, do loạn lạc họ đã cách xa nhau, để tận hiếu với mẹ già và tận tình nghĩa phu thê mà nàng dâu đã chịu móc mắt mình để tế hung quỷ. Câu chuyện sâu lắng như hóa hồn vào tiếng Đàn Bầu ấy, tạo nên những thanh âm nỉ non, tự tình, có đau sót, có bi ai nhưng lại chứa đựng một sức mạnh niềm tin và niềm tin hoàn viên mãnh liệt .
Bên cạnh đó, một giai thoại khác cũng được nhắc đến, đó là cuộc sống hát Xẩm của thái tử Trần Quốc Đĩnh. Theo nghệ nhân Nguyễn Văn Nguyên kể lại trong bài viết của nhà nghiên cứu Hoàng Kiều thì Đàn Bầu chính là bảo vật mà Bụt ban cho thái tử Trần Quốc Đĩnh làm kế sinh nhai, làm nhạc cụ định an niềm tin trong thực trạng bơ vơ, gia biến. Hai câu truyện, hai cốt chuyện nhưng cùng một kết thúc, có vẻ như cha ông ta đã dành nhiều ưu tiên cho thi sử của cây Đàn Bầu. Có hình ảnh bà Tiên hiền hậu, có hình ảnh ông Bụt nhân từ, có những con người sống cơ cực nhưng được viên mãn hậu vận, đã làm cho cây Đàn Bầu mang thanh âm da diết, mủi lòng, nhưng cũng đầy niềm tin và khát khao niềm hạnh phúc. Điều đó cho thấy, một nhạc khí giản đơn như Đàn Bầu được lưu truyền thoáng đãng trong nhân gian chính là biểu lộ sự yêu quý, sự trân trọng lớn, miêu tả tâm ý nỗi niềm và “ truyền thống ” âm nhạc dân tộc bản địa Việt .

Tìm hiểu trong thư tịch và hiện vật khảo cổ học cũng như lịch sử vẻ vang chữ viết có 1 số ít những sách sử quan trọng có đề cập đến Đàn Bầu. Theo An Nam chí lược, Đại Việt sử ký toàn thư, Chỉ Nam Ngọc âm giải nghĩa, Đại Nam thực lục tiền biên, Tân Đường thư, Cựu Đường Thư … cây Đàn Bầu sinh ra xuất phát điểm ở vùng đồng bằng Bắc Bộ sau đó được người Kinh Nước Ta mang sang Quảng Tây Trung Quốc. Cây Đàn Bầu được lấy cảm hứng từ một game show dân gian “ trống đất ” của trẻ nhỏ. Cha ông ta đã có sự quan sát tinh xảo, cảm thụ thanh âm nhạy bén, nên những tiếng kêu “ bung bung ” từ dây căng kéo trong hố đất đã kết tạo ý tưởng sáng tạo hình thành cây đàn làm từ ống tre và quả bầu khô chỉ với một dây duy nhất. Số phận cây đàn Bầu Nước Ta cũng bấp bênh như chính cuộc sống cơ cực của người nông dân xưa. Hình ảnh người nghệ nhân mù lòa, cùng chiếc Đàn Bầu hành khất khắp nơi, mang tiếng đàn của mình nuôi sống bản thân. Lời ca tiếng nhạc thánh thót nhưng ai oán, chứa đựng sâu thẳm là mong ước đơn sơ nhưng khó nhọc về đời sống đủ ăn đủ mặc và thanh tịnh .

“Một dây nũng nịu đủ lời
Nửa bầu chứa cả đất trời âm thanh” (Văn Tiến Lê)

Đàn Bầu trong chính sách xưa là nhạc khí dân gian của kẻ bần hàn, sống sót chìm nổi cùng bá tánh, giai cấp thống trị có con mắt “ nửa vời ” với loại nhạc cụ được cho là “ hẩm hiu ” này. Thời nhà Lý, chỉ dùng Đàn Bầu để đệm cho người hát xẩm, làm thanh bồi cho những khúc ca dân giã của nam thanh nữ tú đang tuổi tâm tình, của người già khắc khổ chuyến đi cuộc sống gian truân, của trẻ nhỏ hồn nhiên nhưng tuổi thơ bươn chải. Từ truyền thuyết thần thoại thời xưa của dân tộc bản địa đến những dấu tích lịch sử dân tộc ghi lại đều chỉ là giả định, câu truyện mở màn của cây Đàn Bầu Nước Ta là ẩn số mở, nhưng thực tiễn đã chứng tỏ nó gắn bó với xóm làng, con người Việt bao đời nay. Cuộc sống hoạt động và sinh hoạt của người nông dân xưa, có sự sống sót của gốc Đa đầu làng, giếng nước – sân đình, những bụi tre già, ruộng lúa và giàn bầu xanh tươi. Câu chuyện “ tương thân tương ái ” với câu ca dao :

“Bầu ơi thương lấy bí cùng
Tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn”

đã bồi đắp cho cây Đàn Bầu có phần cấu trúc từ bầu quả sinh ra, như một sự kết tinh của truyền thống cuội nguồn dân tộc bản địa, nhân cách dân tộc bản địa và tình cố kết hội đồng thâm thúy. Vì thế tiếng Đàn Bầu cất lên chính là tiếng lòng, vừa mang nghĩa nhân văn vừa mang nỗi khổ “ sinh – lão – bệnh – tử ” thời cuộc phong kiến nhiều thị phi. Theo Ông Đỗ Văn Thước, một nghệ nhân Đàn Bầu từng san sẻ : Người nông dân xưa dùng dây rừng buộc quanh gốc tre để bảo vệ bụi tre tránh gió bão, họ nghe thấy âm thanh phát ra từ đó mang lại cảm xúc kỳ lạ mà lưu luyến tình cảm, họ nghĩ đến việc hạ tre thành cọc căng dây tơ để âm thanh hay hơn, rồi sử dụng vỏ quả bầu dài làm hộp cộng hưởng. Lịch sử sinh ra và rong ruổi của cây Đàn Bầu truân chuyên theo năm tháng, mặc dầu từ thời Lý đã thông dụng trong những tầng lớp chúng dân nhưng đến năm 1892 Đàn Bầu mới được những người hát xẩm phía Bắc đưa vào xứ Huế để ca khúc đệm đàn cho 1 số ít bộ phận vương quan tân tiến yêu quý thanh âm trong trẻo, nỉ non đó. Cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20, Vua Thành Thái – một trong ba vị vua yêu nước thời Pháp thuộc, ông yêu tiếng đàn Bầu như hơi thở quê nhà xứ An Nam, lúc đó Đàn Bầu mới được thay thế sửa chữa đàn tam trong ngũ tuyệt tranh-tỳ-nhị-nguyệt và bầu. Và nấc thang mới sáng sủa của Đàn Bầu đã có đề tựa, nhạc cụ này được xuất hiện trong dàn nhạc dùng để hòa tấu, nhưng chỉ 1 số ít nhạc sĩ tài tử đam mê sử dụng chứ không phải đại đa số giới “ cầm ca ” .

ĐÔI ĐIỀU VỀ NHỮNG NHẠC KHÍ TƯƠNG TỰ

“ Độc huyền cầm ” lý giải theo tiếng Việt nghĩa là “ đàn một dây ”. “ Đàn Bầu ” của Nước Ta cũng là một trong những loại đàn một dây có lịch sử vẻ vang sống sót mang truyền thống riêng vô cùng “ độc lạ ” của dân tộc bản địa Việt. Nhưng trên quốc tế, đàn một dây với những tên gọi khác nhau của riêng ngôn từ từng vương quốc và mặc dầu chung một điểm duy nhất “ chỉ có một dây thanh ” thì chúng vẫn có sự độc lạ rõ ràng .
Một số nước Châu Á Thái Bình Dương như Nhật Bản, Trung Quốc, Campuchia, Ấn Độ ; những nước Châu Phi, nước Hy Lạp cổ đại cũng sống sót đàn một dây. Theo GS Trần Văn Khê, tìm hiểu và khám phá kho tàng nhạc cụ truyền thống lịch sử những nước ở những Châu lục cũng chính là học hỏi cũng như chứng minh và khẳng định được chuẩn xác nhất những giá trị văn hóa truyền thống âm nhạc thuộc về tinh hoa dân tộc bản địa. Ví dụ như cây đàn Bầu Nước Ta, so sánh với những cây đàn một dây của những nước bè bạn quốc tế, có nhiều ưu điểm tiêu biểu vượt trội và “ thuần túy Nước Ta ” .
Ở Trung Quốc có đàn một dây tên gọi Nhất huyền cầm hay Độc huyền cầm. Đàn có dây tơ, độ cao của âm tùy sợi dây ngắn hay dài. Tay trái chặn dây tại nhiều chỗ để kiểm soát và điều chỉnh thanh âm trầm hoặc bổng và gảy dây bằng những ngón tay mặt .
Ở Nhật Bản, đàn một dây được gọi là Ichigenkin. Đàn cũng có một dây tơ, khi đánh đàn sử dụng móng đeo ở những ngón tay mặt. Người nghệ sĩ dùng tay trái cẩm miếng ngà để chặn dây và vuốt trên dây tạo tạo âm cao thấp .
Ở Campuchia, Sadev chính là tên gọi của đàn một dây. Đàn này không dùng bồi âm, dây đàn được căng trên cần đàn nối tiếp giữa hai trục. Cần đàn có một bầu gắn vào một đầu của đàn, bầu áp vào người. Gảy đàn bằng ngón tay áp út của tay mặt, tay trái nhấn trên dây ở nhiều điểm khác nhau .
Ở Ấn Độ có đàn Gopi Yantra, cũng là đàn một dây, một bên là đầu tre một bên là miếng da và hai thanh tre cặp hai bên còn một dây căng ở giữa. Độ cao thấp của âm thanh nhờ vào vào độ căng của mặt da. Da mặt càng thẳng thì âm vực càng cao. Gopi Yantra được sử dụng khá nhiều trong những khúc ca của người hát rong ở Ấn, và âm điệu phụ họa của chúng khá thoáng rộng ở quốc gia này .
Đơn giản hơn về cấu trúc so với một số ít nước trên là đàn một dây ở Châu Phi. Loại đàn này có nhiều cung kéo. Còn ở nước Hy Lạp cổ đàn một dây được dùng để làm tiêu chuẩn định thang âm chứ không dùng để đàn .

ĐỘC ĐÁO ĐÀN BẦU VIỆT NAM

Cha ông đã tạo ra “ cây Đàn Bầu ” mang âm hưởng quê nhà, như những lũy tre làng phủ bọc thôn quê Việt, tiếng Đàn Bầu từ dân gian ấy như tiếng của tổ tiên ngàn xưa vọng về, tiếng Đàn Bầu ấp ủ dáng hình thân thương của quốc gia trải dài từ Bắc vào Nam. Tại xứ sở cách Nước Ta gần nửa vòng địa cầu, cây Đàn Bầu có tuổi đời dài nhất đang nằm trong bộ sưu tập Stearns ở ĐH Michigan ( Mỹ ), đã 112 năm tuổi. Những người con xa xứ, nghe bài hát “ Quê hương là chùm khế ngọt ” có âm hưởng đệm tiếng Đàn Bầu đều có dư vị mặn mùi, nhớ quê nhà da diết. Tiếng Đàn Bầu tấu lên có âm thanh ngọt ngào, thanh trong, đượm chất tự tình. Cũng mang tâm trạng đó, GS – tiến sỹ Nguyễn Thuyết Phong, Việt Kiều thao tác tại Viện âm nhạc Nước Ta tại Mỹ từng san sẻ : “ Âm điệu Đàn Bầu Nước Ta là lời nói thâm trầm của con người Nước Ta, nhẹ mà sâu. Nó chuyên chở hồn dân tộc bản địa qua nhiều thăng trầm lịch sử dân tộc, san sẻ mọi đắng cay trong đời sống với niềm tin vươn lên. Con người Việt rất gắn bó với âm nhạc, sáng sủa trong nghiên cứu và điều tra và phát minh sáng tạo văn hóa truyền thống âm nhạc ”. Đàn Bầu Nước Ta chính là điển hình nổi bật chỉ ở sự độc lạ đơn sơ, mộc mạc ấy nhưng lại tạo ra sự sự “ duy nhất ” mang tinh túy của dân tộc bản địa Việt qua từng hành trình dài lịch sử vẻ vang .
Tất cả những nhạc khí trên đều dùng thực âm, riêng Ðàn Bầu Nước Ta chuyên dùng bồi âm. Trong đó hai yếu tố vật lý được vận dụng để tạo cách đàn đặc biệt quan trọng là khảy dây đàn trên nút giao động để tạo ra bồi âm, đổi khác độ cao của bồi âm do độ căng sợi dây quyết định hành động. Do đó Đàn Bầu Nước Ta tạo ra nhiều âm sắc, âm thật, âm bồi hơn hẳn …. Những “ âm bồi ” tuyệt đẹp ấy, tích hợp với kỹ thuật diễn tấu của người nghệ sĩ, sẽ tạo nên khúc ca điển hình nổi bật, khơi dậy xúc cảm, dậy sóng tâm tư nguyện vọng. Nếu như cao độ của những nốt nhạc phát ra từ đàn Phương Tây như piano hay organ luôn xác lập, thì âm thanh Đàn Bầu lại đọng lại giữa những khoảng chừng cao độ đó. Đây chính là nét đặc biệt quan trọng của Đàn Bầu, không giống với bất kể loại nhạc cụ nào. Chiếc Đàn Bầu cần mẫn như người nông dân lao động tận tâm với mảnh ruộng – vườn rau – ao cá, do đó nó diễn đạt thâm thúy tâm ý như giọng nói giàu ngôn từ của con người Nước Ta. Khúc nhạc tâm hồn Đàn Bầu Nước Ta nỉ non, thiết tha, trong veo thanh sắc nhưng cũng có lúc trầm bổng réo rắt ấy đi vào lòng người nhẹ nhàng như chính giai thoại sinh ra của nó .
Do quy trình sử dụng và do tác động ảnh hưởng của văn hóa truyền thống mà Đàn Bầu ở Nước Ta và Trung Quốc có những nét khác nhau. Đối với người Nước Ta, Đàn Bầu là loại nhạc cụ mang tính vương quốc dân tộc bản địa, được chơi khá thông dụng trong mạng lưới hệ thống nhạc cụ truyền thống cuội nguồn, thì ở Trung Quốc Đàn Bầu chỉ là nhạc cụ của một nhóm người. Nguyên lý, cấu trúc, cách chơi đàn của Nước Ta và Trung Quốc lúc bấy giờ cơ bản giống nhau, chỉ khác về việc chạm khắc trên thân đàn …. Những người chơi Đàn Bầu Trung Quốc chỉ chiếm số lượng nhỏ, còn ở Nước Ta thì Đàn Bầu có lịch sử dân tộc lâu bền hơn và ngưng kết thành một hình tượng thâm thúy và tổng lực mang tính văn hóa truyền thống dân tộc bản địa .
Tài liệu tìm hiểu thêm :

1.Tapchinhavan.vn
2.Vanhien.vn
3.Nguyenxuandien.multiply.com/journal/item/622/622

Đàn Bầu – Một Cuộc Chuyễn Hóa
( Tạ Thâm )
Đàn Bầu hay còn được gọi là Độc Huyền Cầm. Là một loại nhạc cụ truyền thống cuội nguồn đã quá đỗi quen thuộc, thân thương với dân cư Nước Ta ta. Hôm nay TẠ THÂM xin trình làng đến những bạn bài viết “ Đàn bầu – Một cuộc chuyển hóa ” của Thạc sỹ Đoàn Quốc Trung – Học viện Âm nhạc vương quốc Nước Ta, một bài viết hay và rất ý nghĩa .

“Đàn bầu ai gảy thì nghe
Làm thân con gái chớ ghe đàn bầu”

Chỉ với một cặp thơ lục bát nhưng cũng đủ để lại cho người đọc một ấn tượng thâm thúy về cây đàn bầu .
Đàn bầu có một dây, thuộc họ dây, chi dây gảy. Khi chơi đàn người ta gảy âm bồi tích hợp với kỹ thuật nhấn cần tạo nên những âm thanh thướt tha, ấm cúng có sức lay động lòng người .
Có lẽ ngay từ khi sinh ra, đàn bầu đã gắn với nghệ thuật và thẩm mỹ hát Xẩm – một mô hình ca hát dân gian đọc đáo của người Việt khiếm thị ở Bắc Bộ. Đàn bầu và giọng hát của người nghệ nhân Xẩm, không riêng gì làm rung động tấm lòng người nghe mà nó còn khêu gợi sự đồng cảm của họ với thân phận tủi hờn của người nghệ sỹ hát rong .
Về sau, đàn bầu không chỉ đóng khung trong thẩm mỹ và nghệ thuật hát Xẩm mà đã được những nghệ sỹ sử dụng trong nhiều hình thức nghệ thuật và thẩm mỹ ca hát truyền thống khác như : sân khấu Tuồng, sân khấu Chèo, sân khấu Múa rối nước, Ca nhạc thính phòng Huế, Đờn ca Tài tử, sân khấu Cải Lương và trong hòa tấu với những nhạc cụ dân tộc bản địa khác. Ở trường hợp hòa tấu, đàn bầu đã phát huy thế mạnh của mình là lột tả được những cảm hứng trữ tình, đặc thù bi thương giữa người với cảnh, nhân vật với vở diễn, làn điệu với đặc trưng âm nhạc từng vùng miền. Tuy vậy, trải qua nhiều triều đại phong kiến Nước Ta, đàn bầu vẫn không được thu nhận vào những tổ chức triển khai dàn nhạc cung đình .
Từ giữa thế kỷ XX đến nay, cùng với sự chuyển mình của quốc gia, đàn bầu đã có sự biến hóa đáng kể từ hình dáng đến vật liệu làm đàn ; từ tác phẩm đến phương pháp trình diễn, kỹ năng và kiến thức chơi đàn, nhằm mục đích cung ứng kịp thời nhu yếu chiêm ngưỡng và thưởng thức âm nhạc của con người Nước Ta văn minh .
Người ta được tận mắt chứng kiến sự đổi khác, khởi đầu từ việc nâng cấp cải tiến hình thức cây đàn sao cho đẹp mắt hơn ; âm lượng cây đàn vang to, ngân dài hơn ; que gảy đàn được nâng cấp cải tiến khiến âm thaanh vang lên ấm và đẹp hơn. Song hành cùng với việc nâng cấp cải tiến là sự hiện hữu của những sáng tác mới viết cho đàn bầu theo giải pháp phương tây. Có thể kể ra đây những tác phẩm tiêu biểu vượt trội viết cho đàn bầu của những nhạc sỹ, nghệ sỹ – những người đã góp sức hết mình cho nền âm nhạc truyền thống cuội nguồn Việt Man trong suốt hơn nửa thế kỷ qua như : Vì miền Nam ( Huy Thục ), Dòng kênh trong ( Hoàng Đạm ), Buổi sáng sông Hương, Cung đàn quốc gia ( Xuân Khải ), Gửi Thu Bồn, Niềm tin tất thắng, Quê mẹ ( Khắc Chí ), Hồi tưởng ( Xuân Thi ), Gửi Huế mến yêu ( Đình Long ), Gửi đến Ngự Bình ( Quốc Lộc ), Thoáng quê ( Thanh Tâm ), Câu hát mẹ ru ( Phú Quang ) v.v … Các tác phẩm đã không chỉ mang hồn dân tộc bản địa mà còn thổi vào đó hơi thở của đời sống mới làm nhiều mẫu mã thêm cho kho tàng những tác phẩm âm nhạc Nước Ta .

Có thể nói, nhờ vào những sáng tác mới này mà kỹ thuật diễn tấu của cây đàn bầu cũng đã có những bức phá ngoạn mục. Giờ đây, tay phải không chỉ có tính năng tạo âm đơn thuần, tay trái không riêng gì tạo ra phần hồn của âm thanh mà tay phải đã hình thành nhiều kỹ thuật mới tăng cường năng lực biểu lộ xúc cảm cho tác phẩm như : vê hai chiều để tạo những âm thanh vui mừng, rộn ràng ; kỹ thuật gảy hai chiều để tạo tính chắc khỏe cho âm thanh ; rồi kỹ thuật chơi nhiều nốt, bật dây v.v … toàn bộ đều đem đến những hiệu suất cao âm thanh mới, bổ trợ những khuyết thiếu về âm thanh cho cây đàn. Giờ đây với những kỹ thuật mới được bổ trợ, âm thanh của cây đàn bầu thật phong phú : khi hì thướt tha, trữ tình, dịu êm, khi thì vui tươi, khỏa khắn tràn trề sinh lực đời sống ; khi thì buồn thương, day dứt, khi thì kịch tính, sôi động, stress … tương thích với nghệ thuật và thẩm mỹ nghe nhạc của công chúng đương đại .
Với sự triển khai xong ngày càng cao về tính năng cũng như kỹ thuật, đàn bầu không chỉ làm rung động hàng triệu trái tim dân cư Nước Ta mà còn gây được những ấn tượng đặc biệt quan trọng với công chúng quốc tế mỗi khi được nghe âm thanh của cây đàn này. Và, để đến được với mọi những tầng lớp, mọi lưa tuổi công chúng Nước Ta yêu nhạc, người nghệ sỹ đã lan rộng ra khoanh vùng phạm vi hoạt động giải trí của cây đàn bầu. Đàn bầu không chỉ được chơi trong những buổi màn biểu diễn hòa tấu thính phòng, trong những ban nhạc truyền thống đệm cho hát hoặc cho sân khấu, mà đàn bầu đã bước lên sân khấu ca nhạc nhẹ, tuân thủ theo những nguyên tắc mà sân khấu ca nhạc nhẹ pháp luật .
Từ cây đàn bầu làm bằng ống bương với que gẩy bằng tre vót tròn như chiếc đũa, qua quy trình nâng cấp cải tiến cây đàn bầu đã có một khuôn mặt khác, đẹp và thanh thoát hơn, có năng lực bộc lộ được những góc nhìn buồn, vui và ngày càng khẳng định chắc chắn được vị trí của mình trong đời sống đương đại. Bảo tồn và phát huy những giá trị độc lạ của cây đàn bầu trong xã hội thời nay là việc làm hữu dụng của bất kể những ai yêu cây đàn bầu nói riêng và nền âm nhạc truyền thống lịch sử của quốc gia nói chung. Hãy đến với cây đàn bằng việc chơi và chiêm ngưỡng và thưởng thức nó. Việc làm này của mỗi tất cả chúng ta sẽ góp thêm phần vào việc giữ một cây đàn độc lạ của dân tộc bản địa cho muôn đời sau .

Đàn Bầu – Biểu Tượng Đặc Sắc Và Độc Đáo Của Tâm Hồn Việt
( Thế Văn )
Cây đàn bầu Nước Ta từ lâu đã là “ Ông hoàng ” trong “ bộ tộc ” nhạc cụ truyền thống dân tộc bản địa, mà thời nay được hoàn thành xong hơn để cùng với sự nâng cao hơn hẳn về nghệ thuật và thẩm mỹ trình diễn, đã trở thành một đại diện thay mặt tiêu biểu vượt trội của rực rỡ văn hóa truyền thống Nước Ta trong hội nhập quốc tế .

Tiếng đàn bầu Việt Nam từ xa xưa đến bây giờ và mai sau nữa, với sức lay động sâu xa, quyến rũ lòng người, được người Việt Nam ta say mê đặc biệt. Còn với người nước ngoài lâu nay, tiếng đàn bầu Việt Nam ở đâu cũng gây ấn tượng mạnh vì sự độc đáo của cây đàn một dây có âm sắc tuyệt đẹp, có thể chơi cả dân ca, nhạc phẩm mang hồn Việt lẫn nhạc phẩm các xứ sở trên thế giới, truyền cảm lạ lùng.

Xem thêm: Ngồi Đàn Một Khúc Hát, Dành Tặng Những Ai Đang Buồn [Điểm Ca Đích Nhân + Lời Việt] • Nhóc Music | Trang chia sẻ các mẹo hữu ích nhất – BEM2.VN

“Âm bồi” tuyệt đẹp hay tiếng lòng người

Đàn bầu, ngay cái tên đàn đã là thuần Việt, lấy cái bầu đàn làm bằng vỏ quả bầu khô vườn nhà nông nào cũng sẵn, để đặt cho cây đàn dân dã truyền kiếp đơn sơ thế mà độc lạ. Chứ còn cách gọi chữ nghĩa bác học – “ độc huyền cầm ” – như có người mách rằng đó là do có tài liệu truyền kiếp bên Trung Quốc chép, thì lạ lẫm với dân ta, vì nó chỉ nói được là “ đàn một dây ” .
Thật ra, theo những nhà nghiên cứu, “ đàn một dây ” thì ở nhiều dân tộc bản địa cũng có, cũng chơi từ xưa lắm. Chẳng hạn, không kể Hy Lạp cổ đại có đàn 1 dây chỉ để định chuẩn thang âm ( pythagore ), thì châu Phi có đàn 1 dây dùng que cây rừng ngắt trụi lá có thoa chất ma sát mà cạ vào dây thành tiếng .
Ấn Độ có đàn Gopi Yantra 1 dây căng giữa, 1 đầu tre và 1 miếng da có 2 thanh tre cặp 2 bên, một tay gẩy, một tay bóp 2 thanh tre tạo cung bậc, đa phần phụ họa theo những bài hát của những người hành khất thuộc dân tộc bản địa Peul. Nhật Bản có đàn Ichigenkin, 1 dây tơ, một tay dùng những móng đeo vào ngón để gẩy, tay kia chặn dây và vuốt trên dây bằng 1 miếng ngà .
Ở gần ta, Trung Quốc có đàn “ nhất huyền cầm ”, 1 dây tơ, cũng một tay dùng ngón gẩy, tay kia chặn dây tạo âm thanh cao thấp. Campuchia có đàn Sadev, 1 dây căng trên 1 cần đàn giữa 2 trục, cần đàn có 1 bầu gắn vào 1 đầu của đàn, bầu áp vào người, cũng một tay gẩy bằng ngón, tay kia nhấn trên dây .
Đàn bầu Nước Ta, nếu chỉ có nét lạ cổ sơ là 1 dây, có cái bầu đàn là vỏ bầu khô, hộp đàn bằng tre, nứa, vầu, bương hay gỗ ; gẩy bằng ngón tay, móng hay que gẩy, phát ra âm thanh do va chạm trực tiếp, 1 lần, tức là “ âm thực ”, thì dẫu có cải cách, hoàn thành xong đến mấy về cấu trúc với những vật tư mới, chẳng khi nào được coi là nhạc cụ độc lạ, kỳ diệu, tiêu biểu vượt trội Nước Ta như quốc tế đã ghi nhận .
Đàn bầu Nước Ta rực rỡ chính là do một phát minh sáng tạo, một phát hiện, hoàn toàn có thể nói ở mức phát kiến của ông cha ta, ấy là cách gẩy đàn tạo ra “ âm bồi ”, tức là dây rung do que gẩy ngay tức thì chạm lần nữa vào cườm bàn tay hoặc cạnh ngón tay, để phát ra thứ âm thanh kỳ lạ và mê hoặc không nhạc cụ nào trên đời hơn được .
Tiếng đàn bầu cho nên vì thế không còn là tiếng ngân rung của âm thực, với âm sắc dễ nhận ra của dây tơ, dây thép, inox hoặc nilon mà đã biến ảo, để rất gần với giọng người. Nó là giọng hát của người đã được mượt hóa và ngọt hóa, để ngân lên những cung bậc sâu thẳm và đa dạng chủng loại vô cùng tận của tâm hồn người, nhưng lại ẩn đi phần ngữ nghĩa của lời ca, do đó càng đa nghĩa, và thân mật với thưởng ngoạn của bạn hữu quốc tế .
Do rực rỡ của âm bồi riêng có ở đàn bầu, nên từng có nghệ sĩ lúc cao hứng, thử chút tạp kỹ trên đàn bầu, khiến đàn cất lên gần giống những giọng miền Bắc, miền Trung, miền Nam, giọng nam, giọng nữ …

“Ông hoàng Bầu” và hành trình cùng đất nước

Cây đàn violon được ngợi ca là “ Nữ hoàng ” trong vô vàn nhạc cụ phương Tây, cả khi solo hay đứng trong dàn nhạc thính phòng, giao hưởng. Chính vì nó có lợi thế trội vượt là gần với giọng người, bên cạnh những tính năng riêng khác nữa .
Cây đàn bầu “ nói tiếng người ” của Nước Ta, từ lâu đã là “ Ông hoàng ” trong “ bộ tộc ” nhạc cụ truyền thống dân tộc bản địa, mà thời nay được hoàn thành xong hơn lên để cùng với sự nâng cao hơn hẳn về thẩm mỹ và nghệ thuật trình diễn, trở thành một đại diện thay mặt tiêu biểu vượt trội của rực rỡ văn hóa truyền thống Nước Ta trong hội nhập quốc tế .
Thuở hàn vi, cây đàn bầu đơn sơ làm bạn với bác xẩm mù ở góc chợ quê, trên manh chiếu cũ. Bác xẩm đầu gối đè giữ hộp đàn tre, dây tơ ngân lên tiếng than phiền cho kiếp dân quê đói nghèo lam lũ – những “ Làn thảm ” của chèo, “ Bèo dạt mây trôi ” của quan họ, “ Nam ai ” xứ Huế … Và vị ngọt ngào của những điệu hát ru, những lời tình tứ ý nhị “ Hoa thơm bướm lượn ”. Lại cả khi vui nhộn yêu đời với “ Trống cơm ”, “ Con gà rừng ” …
Ai cũng mê tiếng đàn bầu, nên những bác xẩm mù trở thành “ nhạc sư ” dân dã của trẻ nhỏ và trai tráng những làng quê. Trai làng sau một ngày khó khăn vất vả cày bừa, tối đến mượn tiếng đàn bầu mà trải lòng mình dưới ánh trăng suông, khiến ai nghe cũng thấy mủi lòng. Chả thế, những nhà có con gái lớn mới dặn con “ Đàn bầu ai gẩy nấy nghe. Làm thân con gái chớ nghe đàn bầu ” !
Khi “ Ông hoàng ” đã có được vị thế đáng nể trong hội đồng, thì trên hành trình dài chinh phục con tim có thêm những “ cận vệ ” dân gian tháp tùng, mà gắn bó, hòa đồng hơn cả là đàn tranh, sáo trúc. Bộ ba hòa tấu này tạo ra âm hưởng hòa quyện giầu âm sắc, đằm thắm, khúc chiết, thanh nhã mà bay bổng, có sức điệu đàng đặc biệt quan trọng .
Đàn bầu – tranh – sáo được làng xã và những nhà giàu mời gọi tiếp rước khi có đám, để cho cuộc lễ lạt chúc tụng rượu thịt thêm tưng bừng và có ý vị văn hóa truyền thống .
Khi tất cả chúng ta có những trường âm nhạc và những đoàn thẩm mỹ và nghệ thuật chuyên nghiệp, thì “ Ông hoàng Bầu ” có uy thế mới với sức chinh phục mới. Cây đàn bầu đẹp dáng, thân gỗ bóng vecni, có khi trang trí họa tiết khảm xà cừ, bầu tiện gỗ. Chỉ sự độc lạ vốn có của đàn bầu ông cha để lại thì không cách gì biến hóa được. Đó là âm bồi đẹp lạ lùng, và mạng lưới hệ thống âm ( nốt ) luôn luôn nằm trên những vị trí cố định và thắt chặt : Chính giữa ( 50% ) chiều dài dây đàn – rồi 1/3, 1/4, 1/5, 1/6, 1/7, 1/8. Kỹ thuật chơi đàn cũng phong phú và đa dạng hơn, đáng kể là phát minh sáng tạo thêm que gẩy ngắn, cách gẩy 2 chiều, nhanh hơn, nhất là hoàn toàn có thể “ vê dây ” ( trémolo ). Nghệ thuật trình diễn nâng cao hơn hẳn, ở trình độ chuyên nghiệp, với nhiều nghệ sĩ đàn bầu điêu luyện .
Một thời kháng chiến, qua làn sóng Đài Tiếng nói Nước Ta, đồng bào cả nước, bộ đội những mặt trận đã từng mê hồn tiếng đàn bầu Mạnh Thắng, Đức Nhuận … với những “ Ru con ” Nam Bộ, “ Hoa thơm bướm lượn ” Quan họ TP Bắc Ninh, những tình khúc “ Câu hò bên bờ Hiền Lương ”, “ TP. Hà Nội – Huế – Hồ Chí Minh ” …
Và chinh phục nhất là độc tấu đàn bầu có dàn nhạc cụ dân tộc bản địa làm nền : “ Vì miền Nam ”, “ Vũ khúc Tây Nguyên ” … Nghệ sĩ Mạnh Thắng sáng tạo que gẩy ngắn, đưa thiết bị khuếch đại âm thanh vào đàn bầu, và là người tiên phong đưa đàn bầu đi trình diễn quốc tế, mang về phần thưởng cao quí cho Nước Ta. Sau đó, với que gẩy ngắn, nghệ sĩ xuất sắc ưu tú Đức Nhuận ý tưởng kỹ thuật vê dây, cùng cách chơi tạo ra bồi âm kép .
Cây đàn bầu xếp gọn trong balo, hành quân dọc Trường Sơn, làm bạn tâm tình cùng chiến sỹ. Đó là công lao của nhạc sĩ Phan Chí Thanh, người đã nâng cấp cải tiến đàn bầu thành nhiều loại. Ông mang ra trận loại “ Đàn bầu du kích ”, thân đàn là những ống tre xếp lồng vào nhau cho gọn, gắn cuộn dây cảm ứng, thêm 1 đài bán dẫn nhỏ, màn biểu diễn cho bộ đội nghe .

“Cây đàn bầu thật giống con người Việt Nam”

“ Ông hoàng Bầu ” từ lâu đã xuất hiện liên tục và được ngưỡng mộ trên toàn “ vương quốc ” âm nhạc nước ta. Bầu đệm cho ngâm thơ, bầu trong dàn nhạc tiệc tùng, trong những canh hát dân ca, quan họ, trong dàn nhạc tài tử, cải lương, chèo, tuồng. Đặc sắc và mê hồn nhất là bầu solo với dàn đệm phong phú và đa dạng đa sắc của “ bộ tộc ” nhạc cụ truyền thống …
Gần đây đàn bầu được mời gọi và có vị trí riêng, góp tiếng đàn ngọt ngào mà sang chảnh, trong cả nhạc bác học phương Tây – hợp xướng – thính phòng, giao hưởng … Nay những đoàn ca nhạc Nước Ta đi những nước, trong đoàn sứ giả nhạc cụ và tiết mục, “ Ông hoàng Bầu ” khi nào cũng là Chánh sứ .
Cộng đồng nói tiếng Tây Ban Nha có những ca khúc ngợi ca cây đàn Guitar thân thiện và rực rỡ của mình mà cả quốc tế yêu thích. Việt Nam có bài hát ca tụng đàn bầu – “ Tiếng đàn bầu ” ( nhạc Nguyễn Đình Phúc, lời thơ Lữ Giang ) : Tiếng đàn bầu của ta / Cung thanh là tiếng mẹ / Cung trầm là giọng cha …
Và người quốc tế nghe đàn bầu mà tưởng tượng ra cốt cách Nước Ta. Như nhà thơ Pháp Meray, viết trong sách “ Học đàn bầu ” của NSƯT Thanh Tâm và Trần Quốc Lộc : Cây đàn bầu thật giống con người Nước Ta. Nghèo của mà giàu lòng. Giản dị mà thanh cao. Đơn sơ mà đa dạng chủng loại. ( * )
— — — — — — — — — — — — — –
( * ) Theo Hộp thư Âm nhạc, Đài truyền hình TP TP HCM, 12-2003 .
Đàn bầu – Nội dung chi tiết cụ thể ( trích )

Các điểm nút trên Ðàn Bầu:

Ðàn Bầu không có phím nên điểm nút được coi như cung phím của Ðàn Bầu. Chiều dài của dây đàn là đoạn AB, điểm O ở chính giữa. Nếu lên dây đàn theo giọng Ðô thì khi gảy và chạm tay vào điểm O này ( điểm nút ) âm thanh phát ra sẽ là âm Ðô 1 lần lượt từ O đến A ta có :

* Ðiểm nút 1 (AB/3) âm bội là Sol 1
* Ðiểm nút 2 (AB/4) âm bội là Ðô 2
* Ðiểm nút 3 và 3′ (AB/5) âm bội là Mi 2
* Ðiểm nút 4 (AB/6) âm bội là Sol2
* Ðiểm nút 5 (AB/7) âm bội là Si b2
* Ðiểm nút 6 (AB/8) âm bội là Ðô 3

Có thể đánh vào điểm nút 7 ( AB / 9 ) có âm bội Rê, điểm nút 8 ( AB / 10 ) để có âm bội Mi … .. Nhưng không thiết yếu vì đánh vào những nút đó, tay dễ bị vướng vào loa bầu, nghệ nhân hoàn toàn có thể đánh vào điểm nút 6 rồi uốn căng vòi đàn để đạt những âm cao hơn âm bội ở điểm nút 6. Từ O đến B cũng có những điểm nút lần lượt đối xứng với những điểm nút từ O đến A nhưng ít khi dùng tới .

Màu âm, tầm âm:

Tiếng Ðàn Bầu rất đẹp vì âm thanh phát ra toàn là âm bồi, tiếng đàn mềm mịn và mượt mà, ngọt ngào, lắng sâu vào tình cảm của con người. Tầm âm : Ðàn Bầu rộng 5 quãng tám từ La-2 đến Sol3 ( a-2 đến g3 ). Sử dụng âm bồi nên màu âm của Ðàn Bầu ngọt ngào, điệu đàng. Âm lượng của Ðàn bầu nhỏ để ship hàng được nhiều người người ta đã khuyếch đại âm thanh bằng cách điện tử hóa và đã đạt được thành công xuất sắc là âm thanh Ðàn Bầu vang to mà vẫn giữ được màu âm độc lạ .
Ví dụ : ( 038 – 9 ) Ví dụ : ( 039 – 10 )

Ví dụ : ( 040 – 31 )

Ví dụ : ( 041 – 32 )

Ví dụ : ( 042 – 33 )

Ví dụ : ( 043 – 34 )

Ví dụ : ( 044 – 31 b )

Tính chất âm thanh và hệ thống định âm của Ðàn Bầu:

Cùng trên cây Ðàn Bầu, không phải chỉ có một lối phát âm như những nhạc cụ khác mà có 2 lối phát âm đó là : thực âm và bội âm như sau :

Thực âm: phương pháp cấu tạo âm thanh đã có ngay từ đầu khi sáng chế ra cây đàn, khi vòi đàn ở vị trí tự nhiên, tay phải ta gảy que chạm vào dây ở bất cứ điểm nào trên dây, âm thanh được phát ra chính là âm thanh mà ta đã định ban đầu khi mắc dây và lên dây. Sau đó cũng như vậy ta thay đổi các vị trí của vòi đàn, nắn vòi rồi gảy dây tại bất kỳ điểm nào thì ta lại được các cao độ khác nhau tương ứng với vị trí của vòi đàn (hay độ căng giãn của dây đàn). Như vậy cao độ của âm thanh chỉ thay đổi khi thay đổi vị trí vòi đàn và vị trí gảy dây đàn mà không hề ảnh hưởng tới âm thanh phát ra, phương pháp cấu tạo âm thanh thực âm không tận dụng được các vị trí khác nhau trên dây đàn để tạo ra các cao độ khác nhau nên có phương pháp tạo âm thanh là bồi âm.

Bồi âm: người biểu diễn dùng tay mặt tì nhẹ vào một điểm quy định nào đó (những điểm nút của dây) rồi gảy nhẹ vào dây, khi dây phát ra âm thanh thì tay phải kịp thời nhấc lên, âm thanh phát ra là bồi âm. Cứ lần lượt như vậy nghệ sĩ biểu diễn sẽ gảy các vị trí quy định khác nhau trên dây và được các cao độ khác nhau theo quy luật nhất định của luật âm thanh là bồi âm, và tiếp tục sử dụng tay trái thay đổi vị trí của vòi (cần đàn) ta được cả một hệ thống âm thanh đó là âm vực của Ðàn Bầu.

Âm bồi thứ hai: các nghệ nhân đã tạo ra âm bội thứ hai mà không gảy đàn thêm cũng không uốn vòi đàn. Gảy vào một điểm nút nào đó, âm thanh phát ra, khi tiếng đàn còn ngân nghệ nhân dùng cạnh bàn tay đưa nhanh chạm nhẹ vào điểm nút khác để có được âm dự định rồi nhấc tay ra ngay. Màu âm của tiếng đàn thứ hai này trong sáng, bay nhưng hơi mảnh, gây cảm giác bâng khuâng, xa xôi.

Cách ghi âm bồi thứ hai: trước hết ghi nốt nhạc phải gảy với độ ngân quy định, tiếp theo dùng dấu luyến bắt sang một nốt khác, nốt này là âm bội thứ hai (cũng cần ghi theo độ ngân quy định). Trên đầu nốt nhạc có một dấu tròn nhỏ.

Kỹ thuật diễn tấu:

Tư thế ngồi và cách gảy đàn: Ngồi: đàn được đặt trên giá cao ngang tầm tay, người đàn ngồi trên ghế. Ðứng: đàn được đặt trên giá cao và nghệ nhân đàn với tư thế đứng. Kỹ thuật diễn tấu của Ðàn Bầu là sự kết hợp hài hòa và chặt chẽ giữa kỹ thuật của hai bàn tay của người nghệ sĩ.

Kỹ thuật tay phải: tay phải hơi khum lại, ngón trỏ và ngón cái khép lại và kẹp một chiếc que gảy. Khi gảy bàn tay mở ngược lên, lòng tay hướng lên trên, cạnh bàn tay tì nhẹ lên dây đàn đúng vào vị trí các phím đàn. Sau khi gảy dây: bằng sự va chạm giữa dây đàn và que gảy sẽ tạo nên một âm thanh, ngay khi đó bàn tay phải nhanh chóng nhấc ngay lên. Vị trí nốt trên Ðàn Bầu có thể được đánh dấu nhưng vì dây đàn được mắc cao hơn thân đàn và chéo góc nên độ chính xác không bằng các đàn có ngăn phím hẳn hoi. Như vậy người nghệ sĩ Ðàn Bầu phải kết hợp cả mắt và tai nghe nữa, nhất là khi diễn tấu tác phẩm có tốc độ nhanh thì nhất thiết phải có sự kết hợp hài hòa và chính xác. Một điều nữa tay phải còn phải điều chỉnh độ mạnh, nhẹ, âm thanh cứng hay mềm (đó là sự điều tiết cường độ và sắc thái của tiếng đàn). Gảy âm tự nhiên: là cách đàn không sử dụng âm bồi, nghệ nhân khi gảy vào dây (ở bất cứ điểm nào trên dây mà muốn cho âm thanh không bị rè, ta nên gảy sát về phía quả Bầu) đồng thời tay trái uốn cong vòi đàn (động tác nhanh, dứt khoát, chính xác tiếng đàn mới đẹp, tránh âm thanh kêu nhõng nhẽo) để có âm thanh như ý muốn.

Ngón vê: là kỹ thuật gảy hai chiều (hất lên và gảy xuống) bằng que gảy, thường thực hiện ở những âm ngân dài, Vê diễn tả tình cảm vui tươi, phấn khởi.

Ví dụ : ( 045 – 11 )

Ví dụ : ( 046 – 12 )

Kỹ thuật tay trái: Tất cả kỹ xảo của bàn tay trái chủ yếu dồn vào sử dụng sao cho thật khéo léo và nhuần nhuyễn chiếc cần đàn (vòi đàn), tay trái định âm bằng kỹ thuật sử dụng vòi đàn (cần đàn) làm cho dây đàn chùng xuống hay căng lên theo ý muốn.

Ngón luyến: khi gảy xong một tiếng đàn, không gảy thêm mà dùng bàn tay trái kéo vòi đàn (cần đàn) lên hoặc xuống tạo ra các nốt khác nhau gọi là luyến.

Ngón nhấn: là khi gảy một tiếng đàn, đồng thời cùng một lúc dùng bàn tay trái chủ yếu là ngón tay cái và ngón trỏ ép sao cho cần đàn từ vị trí bình thường đổ ra (nhấn ra theo hướng tay trái) với mục đích làm căng dây đàn tới mức độ nhất định để tạo ra các âm cao độ khác theo ý muốn hoặc không có ở phím đàn trên dây. Ngón nhấn sử dụng trên đàn để định âm các quãng 2 thứ, quãng 2 Trưởng, quãng 3 Trưởng, quãng 3 thứ, quãng 4 đúng so với nốt cố định của điểm đàn (khi nhấn ra chỉ đến quãng 4).

Ví dụ : ( 053 – 14 )

Ngón chùng: (nhấn vào) ngược lại ngón nhấn là ngón chùng, là khi gảy xong một tiếng đàn, dùng bàn tay trái, chủ yếu là lực ngón trỏ và các ngón khác uốn vòi (cần đàn) nhấn vào theo hướng tay mặt cho dây chùng lại với mục đích tạo những âm có cao độ thấp hơn âm vừa gảy mà không thực hiện bằng điểm nút. Ví dụ gảy âm Sol1 ở điểm nút 1 rồi muốn có âm thấp hơn là Fa1, Mi1, Rê1 : nghệ nhân uốn vòi đàn cho chùng dây xuống để các âm đó vang lên. Ðây là điểm độc đáo nhất chỉ có ở Ðàn Bầu và Ðàn Ðáy là có thể tạo ra được các âm có cao độ thấp hơn so với âm trên phím đàn tạo ra, ngay các nhạc cụ cổ điển và hiện đại quốc tế cũng ít có trường hợp này. Nghệ nhân có thể đánh ngón chùng xuống 3. 4 cung. Ngón chùng sử dụng trên các Ðàn Bầu có vòi đàn và dây đàn có sức đàn hồi tốt, có thể đánh được từ quãng 8 trở lại, nhưng đa số là chùng xuống quãng 5 so với nốt trên phím.

Ngón rung: là khi tay phải gảy dây, các ngón tay trái rung nhẹ với vòi đàn, làm âm thanh phát ra như làn sóng cao thấp hơn âm chính một chút không đáng kể. Kỹ thuật ngón rung là sử dụng cả ngón nhấn và chùng trên vòi (cần đàn) với tốc độ rất nhanh (có thể tạo hiệu quả tương đối giống như “vibrato” của các nhạc cụ dây khác). Rung làm tiếng đàn ấm áp, mềm mại, đầy đặn và tùy loại rung mà tạo ra phong cách diễn tấu các Hơi Bắc, Hơi Nam…Ngón rung thường chỉ nhấn và chùng quãng 2 (ít khi quãng 3) so với nốt chính được tạo ra ở trên phím đàn (nốt chính phải có độ ngân tương đối dài).

Ví dụ : ( 057 – 13 )

Ngón giật: sau khi gảy một âm, sử dụng kỹ thuật nhấn nhanh làm âm thanh thứ hai phát ra đột ngột, gây ấn tượng khẩn trương, sửng sốt, thường giật từ âm thấp lên âm cao.

Ví dụ : ( 058 – 18 )

Ngón vỗ: còn gọi là đập, dùng ngón tay trái đập nhẹ, nhanh và dứt khoát vào vòi đàn làm âm thanh phát ra đứt đoạn nghe như những tiếng nấc, có thể vỗ vào 3 lần trên một âm, thường là những âm ngân dài để diễn tả tình cảm đau khổ, uất ức, nghẹn ngào. Ngón vỗ chỉ sử dụng âm thanh ở điểm nút O, như vậy ngón tay mới rảnh để vỗ.

Ví dụ : ( 059 – 19 )