Nhạc cụ cổ truyền Việt Nam – Đàn Nhị

Đàn nhị còn được gọi là đàn cò, là một nhạc cụ thuộc bộ dây. Đàn sở hữu 2 dây cần có tên gọi là đàn nhị. Xuất hiện ở nước ta vào khoảng chừng thế kỷ X, được người Kinh, Tày, Thái, Nùng, Dao, Mường, Khmer … dùng nhiều .Đàn nhị còn với phong phú tên gọi như :

• Người Kinh gọi là đàn líu
• Người Mường gọi là Cò Ke
• Còn người miền nam lại gọi đàn nhị bằng tên dân dã đàn Cò.

Mỗi dân tộc có đàn nhị với chút khác biệt trong cấu tạo. Tuy nhiên vẫn có cấu tạo nhiều sau:

Cấu tạo

Đàn nhị gồm những thành phần : Ống nhị ( bát nhị ), cần nhị, trục dây, dây nhị, cử nhị, cung vĩ .

Ống nhị (bát nhị)

Đây là một bầu cộng hưởng có tính năng khuếch đại âm thanh của đàn, dài 13,8 cm. Ống nhị có hình giống bông hoa rau muống. Một đầu được bịt kín bằng da rắn hoặc da kỳ đà. Đầu còn lại không bịt và xòe ra như rau muống đang nở. Chất liệu khiến cho ống nhị thường là gỗ cứng .

Cần nhị (cán nhị)

Có dáng thẳng, sắp đầu cán uốn thướt tha như ngã về phía ngược hướng với ống nhị, trong bóng vía uyển chuyển như cổ cò lã. Chính do đó mà đàn nhị còn được gọi là đàn Cò .Cần nhị được cắm xuyên qua ống nhị và dài 75,5 cm .

Trục dây

Đàn nhị có 2 trục nhị, được gắn xuyên qua cần nhị và nằm cùng hướng với ống nhị. Để dây căng hoặc chùn tạo âm cao, trầm bằng cách vặn trục dây .

Dây nhị

Đàn 2 dây với thể được làm bằng tơ, nilon, sắt kẽm kim loại. Đàn bằng dây tơ và nilon cho âm thướt tha, êm ả dịu dàng, còn đàn bằng dây sắt kẽm kim loại có mang âm thanh rõ ràng. Trong 2 dây đàn thì mang một dây to nằm trong và một dây nhỏ nằm ngoài .

Cử nhị 

Cử nhị chính là một vòng bằng đồng hoặc tơ, được dùng để đặt giữ cần đàn, sở hữu thể trượt lên xuống. Hai dây đàn được xuyên qua vòng này trước lúc buộc vào ngựa đàn trên bá nhị. Hai dây đàn không chạy thẳng, đồng thời từ trục nhị tới ngựa đàn mà bị cử nhị bóp lại gần nhau. Điều này sẽ giúp đổi thay độ cao của dây đàn. Cửa đàn càng kéo về phía bát nhị thì âm càng cao, ví như kéo lên phía đầu cần nhị thì sẽ cho âm thanh trầm .Như vậy để đổi khác cao đội của tiếng đàn nhị thì nên ảnh hưởng tác động vào trục dây và cử nhị .

Cung vĩ

Cung vĩ của đàn nhị nhìn như một cái cung. Phần cứng được làm từ tre, gỗ, với hình trạng uốn cong. Phần dây tạo âm thanh được làm bằng tơ hoặc lông đuôi ngựa. Cần phải luồn cung vĩ vào giữa 2 dây đàn do 2 dây đàn tương đối sát nhau. Có nghĩa không hề tách rời cung vĩ và đàn ( trừ trường hợp dỡ ráp những bộ phận ) .

Tính năng

Âm vực của đàn nhị rộng hơn 2 quãng tám nên âm thanh nghe rõ ràng, trong sáng, mềm mịn và mượt mà. Để giảm độ vang, thay đổi âm sắc hãy :

• Dùng đồi gối trái bịt một phần miệng loa xòe của bát nhị lúc ngồi trên ghế đàn.
• Sử dụng ngón chân cái chạm vào da của bát nhị trường hợp ngồi trên phản hoặc chiếu kéo đàn.

Khi đó, âm thanh của đàn nhị lại trở thành mơ hồ, xa vẳng, lạnh lẽ và tối tăm biểu lộ rõ nét tâm trạng thầm kín …

Sử dụng

Đàn nhị đóng vai trò quan trong trong nghệ thuật và thẩm mỹ hát Xẩm. Ngoài ra còn được sử dụng trong dàn nhã nhạc, phường bát âm, chầu văn, tài tử và dàn nhạc tổng hợp. Ngày nay, đôi lúc đàn nhị Open trong dàn nhạc rock, pop để tăng sắc tố cho âm thanh .

Cách sử dụng: Tay trái giữ dọc nhị và bấm vào dây đàn bằng lòng ngón tay hoặc đầu ngón tay. Tay buộc phải cầm cung vĩ kéo đẩy để tạo ra âm thanh.

Có nhiều kỹ thuật đàn như ngón vuốt, ngón láy, ngón nhấn, ngón chuyền để cung vĩ ngắt, cung vĩ rung, cung vĩ rời, cung vĩ liền …

Cách lên dây đàn nhị

Có phong phú cách lên dây đàn nhị khác nhau như lên dây ở quãng 3, quãng 4, quãng r, quãng 6. Cách phổ cập nhất là lên dây ở quãng 5. Ví dụ cử nhị đang nằm ở khoảng chừng 1/3 bắt buộc đàn tính từ đầu đàn thì lên dây như sau :

• Dây nhỏ (Dây ngoài): E5.
• Dây lớn (Dây trong): C5.

Cách chơi đàn nhị

Đàn nhị có âm vực nằm ở khoảng chừng 3 quãng 8. Để chơi đàn nhị thường sử dụng cả hai tay buộc phải và trái .

Tay phải

Là tay được dùng để cầm cung vĩ. Người chơi càng điêu luyện thì càng điều khiển và tinh chỉnh được lựa chạm và kéo tạo ra âm thanh bay bổng, mềm mại và mượt mà hoặc can đảm và mạnh mẽ, dứt khoát .Có 4 cách chơi đàn nhị, ấy là cung vĩ liền, cung vĩ ngắt, cung vĩ rời và cung vĩ rung .

• Cung vĩ liền: Cầm cung vĩ kéo các nốt nhạc quyện từ nốt này sang nốt khác như lúc luyến láy giọng hát.
• Cung vĩ rời: Cầm cung vi kéo các nốt nhạc, nốt nhạc này rời nốt nhạc kia. Điều này có nghĩa là không luyến.
• Cung vĩ ngắn: Sử dụng cung vĩ kéo các nốt nhạc gãy gọn và dứt khoát.
• Cung vĩ rung: Sử dụng cung vĩ kéo đi kéo lại liên tục một nốt thường để diễn tấu những đoạn cao trào, gấp và vui vẻ.

Tay trái

Dùng tay trái bấm ngón tay vào dây đàn để tạo tạo ra những nốt nhạc. Tuy nhiên nên buộc phải bấm như thế nào để tạo ra những âm sắc khác nhau ? Đó là dùng những kỹ thuật ngón rung, ngón vuốt, ngón nhấn, ngón lay và bật dây .

• Ngón rung: Bấm nhẹ liên tiếp vào dây đàn để tạo độ ngân rung mềm mại.
• Ngón vuốt: Vuốt từ trên xuống dưới hoặc từ dưới lên trên dây đàn. Âm vuốt có tác dụng làm tiếng đàn trở nên mềm mại, uyển chuyển gần giống như giọng hát.
• Ngón nhấn: Giúp âm thanh cao lên một cung.
• Ngón láy hay ngón vỗ: Sử dụng ngón chiếc bấm vào một nốt trên dây đàn, ngón trỏ thì ấn thả liên tục vào nốt cao hơn kề nốt ngón cái. Sử dụng công nghệ ngón láy để diễn tả sự quyến luyến, bịn rịn, không nỡ chia xa.
• Bật dây: Người dây không sử dụng cung vĩ, thay vào ấy là dùng ngón tay khều khều dây đàn để tạo ra âm thanh.

Ví trí của đàn nhị trong dàn nhạc

Trong những dàn nhạc dân tộc bản địa, nhá nhạc cung đình Huế, phường bát âm, tuồng, chèo, cải lương hay vọng cổ, đàn nhị đầu góp mặt dưới hình thức độc tấu, hòa tấu hoặc song tấu .Nhờ sự mềm mịn và mượt mà, uyển chuyển của đàn nhị mà đã tạo vị thế quan trọng trong những dàn nhạc. Sự mềm mịn và mượt mà, uyển chuyển là chất keo liên kết những nhạc cụ khác hòa quyện mang nhau .Trên đây là 1 số ít thông tin cơ bản về đàn nhị, cách lên dây đàn và cách đánh đàn nhị như thế nào. Mong rằng san sẻ này có ích cho bạn đọc .