Dạy theo chủ đề: Phát huy tính tích cực, chủ động

Dạy học theo chủ đề là tích hợp những nội dung từ một số đơn vị bài giảng, môn học có liên hệ với nhau làm thành nội dung bài học có ý nghĩa, thực tế hơn. Theo đó, dạy học theo chủ đề giúp học sinh có thể tự hoạt động nhiều hơn để tìm ra kiến thức và vận dụng vào thực tiễn.

Tiết dạy học theo chủ đề giúp học sinh dễ dàng hệ thống hóa kiến thức tại Trường THPT Lê Quý Đôn (TP.HCM)

Đây là hình thức dạy học được nhiều giáo viên bộ môn thực thi trải qua việc tìm tòi những khái niệm, tư tưởng, kỹ năng và kiến thức, nội dung bài học kinh nghiệm … có sự tương đương lẫn nhau để kiến thiết xây dựng một chủ đề có ý nghĩa và thực tiễn hơn .

Không còn tri thức riêng lẻ

Tại Trường THCS Cầu Kiệu (Q.Phú Nhuận, TP.HCM), để học sinh hệ thống hóa kiến thức văn học trung đại từ thế kỷ X đến thế kỷ XIX, tổ ngữ văn đã cho các em tham gia tiết dạy học theo chủ đề “Hình ảnh người phụ nữ Việt Nam trong văn học trung đại”. Có thể nói đây là chủ đề bao quát nhất trong những tác phẩm tiêu biểu được chọn giảng trong chương trình THCS như: Chuyện người con gái Nam Xương (Nguyễn Dữ), Truyện Kiều (Nguyễn Du), Lục Vân Tiên (Nguyễn Đình Chiểu), Chinh phụ ngâm khúc (Đặng Trần Côn – Đoàn Thị Điểm), Cung oán ngâm khúc (Đặng Gia Thiều) và một số bài thơ của Hồ Xuân Hương. Ngoài thuyết trình và sân khấu hóa, hình thức tổ chức tiết dạy còn có thảo luận nhóm, trao đổi phản biện để làm nổi bật hơn những kiến thức đã học và đặc biệt tô đậm hơn phẩm chất của người phụ nữ Việt Nam được phản ánh qua những trang văn của các tác giả trung đại.

Khác với cách học truyền thụ và tiếp thu một chiều, người học tích cực thao tác, dữ thế chủ động trong khâu tra cứu tài liệu, đặc biệt quan trọng năng lực thao tác nhóm được phát huy. Bên cạnh đó những kỹ năng và kiến thức phát minh sáng tạo, tiếp xúc, đóng vai hóa thân cũng được ứng dụng linh động. Người học còn được tu dưỡng kiến thức và kỹ năng trình diễn trước mọi người, nâng cao năng lượng giải quyết tình huống thực tiễn và đặc biệt quan trọng là niềm vui, mê hồn môn học cũng như tu dưỡng tình yêu thương con người. Rõ ràng so với cách dạy truyền thống lịch sử, dạy học theo chủ đề có những lợi thế như : giúp học viên đảm nhiệm tri thức có mạng lưới hệ thống trong một sự giao thoa và liên kết ngặt nghèo. Không chỉ dừng lại mức độ hiểu, biết, vận dụng ở tầm thấp mà những em còn biết nghiên cứu và phân tích, tổng hợp, nhìn nhận ở tầm cao hơn .

Đòi hỏi thầy – trò năng động

Tuy nhiên, trong thực tiễn vẫn còn những khó khăn vất vả vì dạy học theo chủ đề không có một giáo án sẵn mà bắt buộc giáo viên bộ môn phải tự biên soạn, cấu trúc lại chương trình. Đây là động lực kích thích cho những ai ham thao tác, thích phát minh sáng tạo nhưng lại là rào cản cho những ai không muốn thay đổi “ có sao dùng vậy ”. Nhiều học viên rất thích cách học này vì phát huy được tính tích cực dữ thế chủ động, kiến thiết xây dựng tiết học sôi sục, có thêm thời cơ hóa thân vào tiết học để phát huy sở trường thích nghi và năng khiếu sở trường cá thể nhưng có học viên lại quen thói thụ động, lười thao tác nên tác động ảnh hưởng nhiều đến tiết học .

Trong chương trình ngữ văn của từng khối lớp, giáo viên nên chọn những bài học nào hoặc phân môn nào có mối liên quan chặt chẽ với nhau. Từ những nội dung liên quan đó, giáo viên định hình chủ đề sẽ dạy và soạn thành một giáo án dạy học theo chủ đề. Ở những bài học cùng chủ đề, từ yêu cầu kiến thức theo chuẩn, giáo viên cần xác định giữa các tiết đó liên quan ở những nội dung cụ thể nào. Khi dạy ở tiết trước, giáo viên định hình những nội dung nào để học sinh chuẩn bị cho những tiết sau. Khi dạy những tiết sau, giáo viên cho học sinh vận dụng những gì đã học từ tiết trước để các em tìm hiểu cho bài mới. Và từ bài dạy tiết sau, các em sẽ hệ thống, củng cố lại được kiến thức nào đã được nắm bắt từ những tiết trước. Tất cả những nội dung này được thể hiện cụ thể ở hệ thống câu hỏi, những vấn đề đặt ra cho học sinh thực hiện trong nội dung chuẩn bị ở nhà, trong tiết học.

Ví dụ : Chủ đề Thơ Hồ Chí Minh ( trong chương trình ngữ văn lớp 7 và lớp 8 ). Ở lớp 7, khi dạy hai bài thơ Rằm tháng giêng và Cảnh khuya, giáo viên hướng dẫn học viên sẵn sàng chuẩn bị tìm hiểu và khám phá về thể thơ tứ tuyệt, đề tài về trăng trong thơ Bác ( trong cả thơ xưa, nếu những em có năng lực và điều kiện kèm theo ), và tình yêu vạn vật thiên nhiên, ý thức sáng sủa của Bác. Khi học chương trình ngữ văn 8, giáo viên giúp học viên ôn kỹ năng và kiến thức về thể thơ tứ tuyệt qua những bài thơ của Bác được học từ lớp 7, biết tổ chức triển khai xu thế cho những em dùng những hiểu biết về nội dung bài đã học để khám phá những bài thơ của Bác trong chương trình lớp 8 .Có một lợi thế khác là khi dạy học theo chủ đề là tất cả chúng ta đã thực thi tốt chủ trương tinh giản kiến thức và kỹ năng. Vì chương trình được cấu trúc theo hướng đồng tâm nên đôi lúc giáo viên dạy bị lặp ở 1 số ít kỹ năng và kiến thức nào đó. Soạn chung trong một chủ đề, giáo viên thấy rõ hơn điều này nên hoàn toàn có thể lược bỏ, tránh sự nhàm chán cho người học, giảm bớt thời hạn vốn bị thiếu khi thực thi mỗi tiết học. Cách dạy học theo hướng này, giáo viên hoàn toàn có thể, tùy bài, cấu trúc lại chương trình, sắp xếp lại những đơn vị chức năng kiến thức và kỹ năng theo hướng tương thích hơn với điều kiện kèm theo giảng dạy, qua đó sẽ giúp học viên dễ chớp lấy kiến thức và kỹ năng hơn cách học truyền thống lịch sử .

Bài, ảnh: Phan Ngọc Quang