Trong phần 1 của loạt bài viết cung ứng kiến thức và kỹ năng về Thông Hiểu Truyền Thông ( Media Literacy ), STEP đã cùng những bạn khám phá lịch sử vẻ vang, định nghĩa cũng như những ví dụ chân thực trong đời sống thường ngày của cụm từ này. Ngoài ra, tất cả chúng ta cũng đã hiểu được nguyên do vì sao kiến thức và kỹ năng Thông Hiểu Truyền Thông ( Media Literacy Understanding ) lại trở thành một trong những kiến thức và kỹ năng quan trọng nhất của thế hệ trẻ Gen Z lúc bấy giờ .
Trong phần 2 của loạt bài này, STEP sẽ cùng các bạn đào sâu hơn về những gì cần biết cũng như phương pháp giúp bạn cải thiện kỹ năng Thông Hiểu Truyền Thông của bản thân.
Cụ thể, trong bài viết này, STEP sẽ lý giải lịch sử vẻ vang, định nghĩa và ví dụ của 3 chiếc “ bẫy ” thông tin. Việc nhận ra và tránh những chiếc “ bẫy ” này khi tham gia trao đổi thông tin ở mạng lưới truyền thông online lúc bấy giờ cũng là một điều TT và tiên quyết trong kiến thức và kỹ năng Thông Hiểu Truyền Thông .
Nội dung chính
1. Định nghĩa
Dưới tán ô của Thông Hiểu Truyền Thông ( Media Literacy ), có 3 cụm từ chính miêu tả những “ bẫy ” thông tin thường thấy trên mạng lưới thông tin :
- Thông Tin Sai Lệch ( Misinformation )
- Thông Tin Đánh Lạc Hướng ( Disinformation )
- Tuyên Truyền Định Hướng ( Propaganda )
Theo Handbook (Sổ tay) hướng dẫn việc xây dựng chương trình Giáo Dục và Đào Tạo ngành Báo Chí của UNESCO, Thông Tin Sai Lệch (Misinformation) được định nghĩa là: thông tin không chính xác về một sự việc/sự vật/con người, nhưng không được tạo ra với mục đích gây hại; Thông Tin Đánh Lạc Hướng (Disinformation) nghĩa là: thông tin không chính xác và được chủ đích tạo ra nhằm gây hại cho một người, tổ chức hay một đất nước; và Tuyên Truyền Định Hướng (Propaganda): thông tin được đưa ra với mục đích định hướng thái độ, suy nghĩ, tâm lý và ý kiến cá nhân của một bộ phận quần chúng lớn theo chiều hướng mà người cung cấp thông tin mong muốn.
2. Lịch sử:
Từ rất lâu rồi, việc trao đổi thông tin đã được con người tăng trưởng thành một mạng lưới hệ thống tiếp thị quảng cáo. Hệ thống này ngày càng trở nên phức tạp và biến hóa theo dòng lịch sử vẻ vang .
Thông tin đánh lạc hướng (Disinformation) và Tuyên truyền định hướng (Propaganda)
Theo Posetti và Matthews ( 2018 ), những loại thông tin rơi lệch hay mang tính xu thế đã Open từ năm Circa 44 BC ( trước Công Nguyên ), tức hơn 2000 năm trước đây. Vào lúc đó, Mark Antony – một chính trị gia người Hy Lạp Cổ Đại bị những người chống đối đảng của ông – hội Octavian hạ nhục khét tiếng bằng cách khắc lên đồng xu những câu slogan rơi lệch về Antony .
Trải qua hơn 1000 năm sau, những loại thông tin này lại được sử dụng thoáng đãng và trở nên thông dụng ở Thế Chiến Thứ Nhất ( 1914 – 1918 ) và cả Thế Chiến Thứ Hai ( 1939 – 1945 ). Những thông tin mang tính Tuyên Truyền Định Hướng ( Propaganda ) được sử dụng rất nhiều cho mục tiêu chiêu mộ binh lính, thôi thúc sự thù ghét đối phương nhằm mục đích hợp thức hóa cuộc chiến tranh thời bấy giờ .
Chiến tranh – vùng đất màu mỡ cho Thông tin đánh lạc hướng
Những hình ảnh mang tính thù ghét, gieo rắc nỗi sợ và hiềm khích với đối phương được sử dụng phổ biến nhằm kích động tinh thần chiến đấu của binh lính và động viên những thanh niên trẻ tham gia chiến trận. Tuy nhiên, những hình ảnh hoặc thông tin này được tạo ra không hề dựa trên sự thật hay từ lời nói của ai, mà hoàn toàn là những thông tin bịa đặt, không chính xác nhằm phục vụ những mục tiêu chính trị cụ thể.
Như vậy, tất cả chúng ta hoàn toàn có thể thấy cuộc chiến tranh là một vùng đất phì nhiêu cho những thông tin đánh lạc hướng và thông tin mang tính tuyên truyền xu thế, được tạo ra với mục tiêu ship hàng cho đại chiến, để hợp thức hóa cũng như hợp lý hóa cuộc chiến tranh trong lòng nhân dân những nước châu Âu và Mỹ thời bấy giờ .
Nói cách khác, mục đích của Thông Tin Đánh Lạc Hướng (Disinformation) và Tuyên Truyền Định Hướng (Propaganda) là: tạo ra những thông tin không đúng sự thật nhằm mục đích bôi nhọ một đối tượng, và định hướng tâm lý quần chúng theo hướng tiêu cực về đối tượng đó (có thể mang tính chính trị hoặc không).
Thông tin sai lệch (Misinformation)
Tuy nhiên, Thông Tin Sai Lệch ( Misinformation ), theo chiều dọc lịch sử vẻ vang, lại không phổ cập trong những đại chiến. Vùng đất phì nhiêu của Thông Tin Sai Lệch ( Misinformation ) là những nghành nghề dịch vụ mang tính quảng cáo, Giao hàng tiềm năng mang tính kinh tế tài chính, doanh thu hơn là những tiềm năng chính trị .
Một ví dụ nổi bật của vùng đất nơi những dạng thông tin này hoàn toàn có thể được tìm thấy là những quảng cáo, poster nằm trong hạng mục Sản Phẩm Ăn Kiêng ( Diet Product ). Trong bản báo cáo giải trình mới nhất về Quản lý Thị Trường Giảm Cân và Ăn Kiêng ở Mỹ vào năm 2019, ngành Kinh Tế Ăn Kiêng ( Diet Industry ) đã trở thành một ngành kinh tế tài chính trị giá 72 tỷ Đô la Mỹ ở vương quốc này .
Thông tin sai lệch trong văn hóa ăn kiêng (Diet culture)
Với đời sống về vật chất và niềm tin ngày càng tăng, nhu yếu cải tổ và sự chăm sóc về sức khỏe thể chất của con người cũng ngày càng tăng theo. Lợi dụng tâm ý đám đông về sức khỏe thể chất, nhiều dạng Thông Tin Sai Lệch ( Misinformation ) được đưa ra nhằm mục đích mục tiêu kích thích tiêu dùng, tăng lệch giá bán hàng của bất kể loại loại sản phẩm nào tương quan tới ăn kiêng hoặc giảm cân. Không chỉ dừng lại ở đó, những loại sản phẩm tưởng như được liệt vào list cần tránh khi ăn kiêng như đường, cũng được thương mại kinh doanh hóa theo một hướng tích cực về chuyện giảm cân nhằm mục đích kích thích tiêu dùng .
Sự sinh ra của Internet vào thế kỷ 20 và Mạng xã hội vào thế kỷ 21 đã đặt tiền đề cho một cuộc Khủng Hoảng Tin Giả ( Fake News Crisis ) của xã hội nói chung và ngành Báo chí, Truyền thông nói riêng ở thế kỷ 21 .
Tuy nhiên, sau khi Internet ( 1983 ) và Mạng xã hội ( 1997 ) sinh ra, cuộc chiến tranh không còn là vùng đất độc quyền những dạng thông tin này. Tốc độ phủ sóng kèm với sự tăng trưởng công nghệ tiên tiến nhanh gọn đã biến Internet và sau này là Mạng xã hội trở thành vùng đất chính của Thông Tin Sai Lệch ( Misinformation ), Thông Tin Đánh Lạc Hướng ( Disinformation ) và Tuyên Truyền Định Hướng ( Propaganda ) .
Posetti và Matthews ( 2018 ), trong Bản Hướng Dẫn Ngắn về Lịch sử của Tin Giả và Thông Tin Đánh Lạc Hướng ( A Short Guide to History of Fake News and Disinformation ) đã đánh giá và nhận định rằng, sự sinh ra của Internet vào thế kỷ 20 và Mạng xã hội vào thế kỷ 21 đã đặt tiền đề cho một cuộc Khủng Hoảng Tin Giả ( Fake News Crisis ) của xã hội nói chung và ngành Báo chí, Truyền thông nói riêng ở thế kỷ 21 .
3. Bảng so sánh, tổng kết sự giống/khác nhau giữa Misinformation – Disinformation – Propaganda
Sau khi nhìn lại lịch sử dân tộc của 3 loại thông tin trên, STEP kỳ vọng những bạn đã có một cái nhìn bao quát và hiểu biết hơn về đặc thù cũng như mục tiêu của chúng .
| Thông Tin Sai Lệch (Misinformation) | Thông Tin Đánh Lạc Hướng (Disinformation) | Tuyên Truyền Định Hướng (Propaganda) | |
| Giống nhau | Đều là những thông tin không chính xác, không đúng sự thật và không có bằng chứng khoa học. | ||
| Khác nhau | Được tạo ra không với mục đích bôi nhọ, gây tổn thất cho một chủ thể hay tổ chức nào. | Được tạo ra với mục đích bôi nhọ, gây tổn thất cho một hay nhiều chủ thể/tổ chức. | Được tạo ra với mục đích định hướng, lái tâm lý quần chúng theo hướng người tạo ra thông tin mong muốn. Thường được sử dụng với mục đích chính trị. |
THAM KHẢO:
- Posetti, J. and Matthews, A., 2018 .A Short Guide To The History Of ‘ Fake News ’ And Disinformation : A New ICFJ Learning Module
. [online] International Center for Journalists. Available at: [Accessed 22 December 2020].
- UNESCO. 2020. Journalism, ‘Fake News’ And Disinformation: A Handbook For Journalism Education And Training. [online] Available at: [Accessed 22 December 2020].
- Markets, R., 2020. United States Weight Loss & Diet Control Market Report 2019: 2018 Results & 2019-2023 Forecasts – Top Competitors Ranking With 30-Year Revenue Analysis. [online] Prnewswire.com. Available at: [Accessed 22 December 2020].
- Henderson, G. and Braun, M., 2016. Propaganda And Rhetoric In Democracy. [online] Google Books. Available at: [Accessed 22 December 2020].
Source: http://139.180.218.5
Category: Thuật ngữ đời thường