Phép biện chứng duy vật là gì? – Trường THPT Thành Phố Sóc Trăng

Cùng THPT Sóc Trăng khám phá phép biện chứng duy vật là gì ? 2 nguyên tắc, 6 cặp phạm trù và 3 quy luật của phép biện chứng duy vật, ví dụ phép biện chứng duy vật trong thực tiễn, …

Phép biện chứng duy vật là một bộ phận lý luận cơ bản hợp thành thế giới quan và phương pháp luận triết học của chủ nghĩa Mác – Lênin. Nó được xem là lý luận nhận thức khoa học và được nghiên cứu rộng rãi. Để hiểu rõ hơn khái niệm phép biện chứng duy vật là gì? Nội dung (2 nguyên lý, 6 cặp phạm trù và 3 quy luật) cơ bản của phép biện chứng duy vật, các bạn hãy cùng THPT Sóc Trăng theo dõi bài viết dưới đây nhé.

Khái niệm biện chứng và phép biện chứng

Khái niệm biện chứng được dùng để chỉ những mối liên hệ, tương tác, chuyển hóa hoặc vận động phát triển theo quy luật của các sự vật, hiện tượng, quá trình trong tự nhiên, xã hội và tư duy.

Biện chứng gồm có hai loại là biện chứng khách quan và biện chứng chủ quan .

• Biện chứng khách quan: Là khái niệm dùng để chỉ biện chứng của bản thân thế giới, tồn tại khách quan, độc lập với ý thức của con người. Nói một cách ngắn gọn, biện chứng khách quan là biện chứng của thế giới vật chất.
• Biện chứng chủ quan: Là khái niệm dùng để chỉ biện chứng của sự thống nhất giữa logic biện chứng, phép biện chứng và lý luận nhận thức. Là tư duy biện chứng và biện chứng của chính quá trình phản ánh hiện thực khách quan vào bộ óc của con người. Do đó, biện chứng chủ quan một mặt phản ánh thế giới khách quan, mặt khác phản ánh những quy luật của tư duy biện chứng. Nói một cách ngắn gọn, biện chứng chủ quan là biện chứng của tư duy, là sự phản ánh biện chứng khách quan vào đầu óc, ý thức của con người.

Sự khác nhau giữabiện chứng chủ quan và biện chứng khách quan bộc lộ ở chỗ biện chứng khách quan là cái vốn có của bản thân sự vật, hiện tượng kỳ lạ, quy trình, sống sót độc lập với ý thức của con người. Còn biện chứng chủ quan là sự phản ánh biện chứng khách quan. Tức là biện chứng của những sự vật, hiện tượng kỳ lạ, quy trình vào trong bộ óc của con người. Biện chứng khách quan của bản thân đối tượng người dùng được phản ánh pháp luật biện chứng chủ quan. Mặt khác, biện chứng chủ quan có tính độc lập tương đối so với biện chứng khách quan .

Khái niệm biện chứng và phép biện chứng

Phép biện chứng: Là học thuyết nghiên cứu, khái quát biện chứng của thế giới thành các nguyên lý, quy luật khoa học nhằm xây dựng phương pháp luận khoa học. Hay nói cách khác, phép biện chứng được hiểu là khoa học về những quy luật phổ biến của sự vận động và sự phát triển trong tự nhiên, của xã hội loài người và của tư duy.

Phép biện chứng gồm 3 hình thức cơ bản gồm : Phép biện chứng chất phác cổ đại, phép biện chứng duy tâm trong triết học cổ xưa Đức và phép biện chứng duy vật do Mác, Ăngghen sáng lập và sau đó được Lênin tăng trưởng. Trong bài viết này, tất cả chúng ta sẽ chỉ tập trung chuyên sâu tìm hiểu và khám phá về phép biện chứng duy vật .

Phép biện chứng duy vật là gì ? Ví dụ phép biện chứng duy vật ? Các quy trình tiến độ tăng trưởng của phép biện chứng duy vật

Định nghĩa phép biện chứng duy vật

Định nghĩa về phép biện chứng duy vật, Ăngghen cho rằng : Phép biện chứng duy vật là môn khoa học về những quy luật thông dụng về sự hoạt động và tăng trưởng của tự nhiên, của xã hội loài người và của tư duy con người .

Ví dụ phép biện chứng duy vật

Một số ví dụ về phương pháp luận biện chứng :
+ Hiện tượng mưa là do hơi nước bốc hơi lên tạo thành những đám mây, khi quá nhiều nước trong mây, mây sẽ chuyển màu đen và hạt mưa rơi xuống
+ Một viên phấn dưới tác dung lực cơ học thi sau khi viết viên phấn sẽ bị mài mòn đi không còn hình dạng như trước nữa. Dưới tính năng hoá học sẽ bị ăn mòn dần … nên theo thời hạn viên phấn sẽ không còn như trước nữa .
+ Con người có nguồn gốc từ loài vượn, sau khoảng chừng thời hạn dài tiến hóa thì dần hoàn thành xong và tăng trưởng, không phải con người là tự nhiên mà Open, do trời đất hay bất kể ai tạo ra .

Các giai đoạn phát triển của phép biện chứng duy vật

Cùng với sự tăng trưởng của tư duy con người, giải pháp biện chứng đã qua ba tiến trình tăng trưởng, được bộc lộ trong triết học với ba hình thức lịch sử dân tộc của nó : phép biện chứng tự phát, phép biện chứng duy tâm và phép biện chứng duy vật .

+ Phép biện chứng tự phát thời cổ đại.

Các nhà biện chứng cả phương Đông lẫn phương Tây thời kỳ này đã thấy những sự vật, hiện tượng kỳ lạ của thiên hà sinh thành, biến hóa trong những sợi dây liên hệ vô cùng tận .
Tuy nhiên, những gì những nhà biện chứng hồi đó thấy được chỉ là trực kiến, chưa phải là tác dụng của điều tra và nghiên cứu và thực nghiệm khoa học .

+ Phép biện chứng duy tâm.

Đỉnh cao của hình thức này được bộc lộ trong triết học cổ xưa Đức, người khởi đầu là I. Kant và người hoàn thành xong là Hêghen .
Có thể nói, lần tiên phong trong lịch sử dân tộc tăng trưởng của tư duy quả đât, những nhà triết học Đức đã trình diễn một cách có mạng lưới hệ thống những nội dung quan trọng nhất của chiêu thức biện chứng .
Song theo họ biện chứng ở đây mở màn từ niềm tin và kết thúc ở niềm tin, quốc tế hiện thực chỉ là sự sao chép ý niệm nên biện chứng của những nhà triết học cổ xưa Đức là biện chứng duy tâm .

+ Phép biện chứng duy vật.

Phép biện chứng duy vật được bộc lộ trong triết học do C.Mác và Ph. Ăngghen thiết kế xây dựng, sau đó được V.I.Lênin tăng trưởng .
C.Mác và Ph. Ăngghen đã gạt bỏ đặc thù thần bí, thừa kế những hạt nhân hài hòa và hợp lý trong phép biện chứng duy tâm để thiết kế xây dựng phép biện chứng duy vật với tính cách là học thuyết về mối liên hệ phổ cập và về sự tăng trưởng dưới hình thức hoàn bị nhất .

Đặc trưng và vai trò của phép biện chứng duy vật là gì ?

Đặc trưng của phép biện chứng duy vật

Phép biện chứng duy vật có hai đặc trưng cơ bản, đơn cử như sau :

• Thứ nhất, phép biện chứng duy vật của chủ nghĩa Mác- Lênin là phép biện chứng được hình thành dựa trên nền tảng của thế giới quan duy vật khoa học. Đây là điểm khác biệt về trình độ phát triển so với các tư tưởng biện chứng đã có trong lịch sử triết học.
• Thứ hai, trong phép biện chứng duy vật của chủ nghĩa Mác- Lênin có sự thống nhất giữa nội dung thế giới quan và phương pháp luận nên nó không dừng lại ở sự giải thích thế giới mà còn được dùng làm công cụ để nhận thức và cải tạo thế giới.

Vai trò của phép biện chứng duy vật

Phép biện chứng duy vật đóng vai trò là một nội dung đặc biệt quan trọng quan trọng trong thế giới quan và phương pháp luận triết học của chủ nghĩa Mác – Lênin và cũng là thế giới quan và phương pháp luận chung nhất của hoạt động giải trí phát minh sáng tạo trong những nghành nghề dịch vụ nghiên cứu và điều tra khoa học .

Vai trò của phép biện chứng duy vật là gì?

2 Nguyên lý cơ bản của phép biện chứng duy vật

Nguyên lý về mối liên hệ phổ cập

Nội dung : Cơ sở của mối liên hệ phổ cập chính là tính thống nhất vật chất của quốc tế. Theo đó, những sự vật hay hiện tượng kỳ lạ trong quốc tế dù có phong phú và khác nhau như thế nào thì cũng chỉ là những dạng đơn cử khác nhau của một quốc tế vật chất duy nhất. Các mối liên hệ này có tính khách quan, tính thông dụng và phong phú, chúng có những vai trò khác nhau trong việc pháp luật sự hoạt động và tăng trưởng của sự vật, hiện tượng kỳ lạ .
Phương pháp luận : Từ việc điều tra và nghiên cứu về nguyên tắc này tất cả chúng ta rút ra quan điểm tổng lực trong việc nhận thức và trong hoạt động giải trí thực tiễn. Cần quan tâm rằng, mọi sự vật đều sống sót trong khoảng trống và thời hạn nhất định, mang những dấu ấn của khoảng trống và thời hạn. Vì vậy, để xử lý những yếu tố do thực tiễn đặt ra cần có quan điểm lịch sử dân tộc đơn cử để xem xét và xử lý .

Nguyên lý về sự tăng trưởng

Nội dung : Nguyên lý này chỉ rõ ràng tăng trưởng là một trường hợp đặc biệt quan trọng của hoạt động .
Phương pháp luận : Tự nhiên, xã hội và tư duy đều thuộc quy trình hoạt động và không ngừng tăng trưởng. Bản chất khách quan này yên cầu tất cả chúng ta cần có quan điểm tăng trưởng để phản ánh đúng hiện thực khách quan .

Khái quát ý nghĩa phương pháp luận được rút ra từ nguyên lý về mối liên hệ phổ biến và nguyên lý về sự phát triển, nghĩa là phương pháp biện chứng trong nhận thức và hoạt động thực tiễn.

6 Cặp phạm trù cơ bản của phép biện chứng duy vật

6 Cặp phạm trù cơ bản của phép biện chứng duy vật

Cái riêng, cái chung và cái đơn nhất

Nội dung : Cái riêng chỉ một sự vật, hiện tượng kỳ lạ nhất định và cái đơn nhất. Cái chung là phạm trù dùng để chỉ những mặt hoặc thuộc tính tái diễn trong nhiều sự vật, nhiều hiện tượng kỳ lạ. Cái đơn nhất là phạm trù dùng để chỉ những mặt, đặc thù chỉ có ở một sự vật, hiện tượng kỳ lạ nào đó mà không Open tại những sự vật, hiện tượng kỳ lạ khác .
Phương pháp luận :
Cái chung chỉ sống sót trong cái riêng và trải qua cái riêng nên để tìm cái chung cần xuất phát từ nhiều cái riêng và trải qua cái riêng. Trong hoạt động giải trí thực tiễn cần lưu lý, nắm được cái chung chính là chìa khóa để xử lý cái riêng. Không nên tuyệt đối hóa cái chung và cũng không nên tuyệt đối hóa cái riêng. Khi vận dụng cái chung vào cái riêng cần xuất phát, địa thế căn cứ từu cái riêng mà vận dụng để tránh giáo điều, cứng ngắc. Trong hoạt động giải trí thực tiễn, cần tạo điều kiện kèm theo cho cái đơn nhất có lợi cho con người trở thành cái chung và ngược lại .

Cặp phạm trù về nguyên do và hiệu quả

Nội dung : Nguyên nhân là sự tương tác qua lại giữa những mặt trong một sự vật hoặc hiện tượng kỳ lạ hoặc giữa những sự vật và hiện tượng kỳ lạ với nhau từ đó tạo nên những biến hóa nhất định. Kết quả là những biến hóa Open do sự tác động ảnh hưởng qua lại giữa những mặt, những yếu tố trong sự vật, hiện tượng kỳ lạ .
Phương pháp luận : Mọi sự vật, hiện tượng kỳ lạ đều có nguyên do Open, sống sót và suy vong nên không có yếu tố có hay không có nguyên do của sự vật, hiện tượng kỳ lạ mà là nguyên do ấy đã được phát hiện hay chưa mà thôi. Mối liên hệ giữa nguyên do và hiệu quả mang tính tất yếu, hoàn toàn có thể dựa vào liên hệ nhân quả để hành vi .

Cặp phạm trù tất yếu và ngẫu nhiên

Nội dung : Tất nhiên do mối liên hệ về thực chất, do những nguyên do cơ bản bên trong của sự vật hoặc hiện tượng kỳ lạ lao lý và trong những điều kiện kèm theo nhất định phải xảy ra đúng như thế chứ không hề khác. Ngẫu nhiên do mối liên hệ không thực chất, do những nguyên do hoặc thực trạng bên ngoài quyết định hành động, hoàn toàn có thể Open hoặc không và hoàn toàn có thể Open thế này hoặc thế khác .
Phương pháp luận : Vì cái tất yếu là cái trong những điều kiện kèm theo nhất định phải dứt khoát xảy ra và phải xảy ra đúng như vậy chứ không hề khác đi được. Cái ngẫu nhiên hoàn toàn có thể xảy ra cũng hoàn toàn có thể không, xảy ra như thế này hoặc xảy ra như thế khác. Do đó, trong thực tiễn cần dựa vào cái tất yếu chứ không hề dựa vào cái ngẫu nhiên .

Cặp phạm trù nội dung và hình thức

Nội dung : Nội dung là tổng hợp tổng thể những mặt và yếu tố tạo nên sự vật hiện tượng kỳ lạ. Hình thức được hiểu là phương pháp sống sót và tăng trưởng của sự vật hiện tượng kỳ lạ, là mạng lưới hệ thống những mối liên hệ tương đối vững chắc giữa những sự vật, hiện tượng kỳ lạ .
Cặp phạm trù này có mối liên hệ qua lại, pháp luật lẫn nhau mà trong đó, nội dung giữ vai trò quyết định hành động .
Phương pháp luận : Giữa nội dung và hình thức có mối liên hệ ngặt nghèo với nhau nên trong hoạt động giải trí thực tiễn cần chống lại sự tách rời giữa nội dung và hình thức

Cặp phạm trù thực chất và hiện tượng kỳ lạ

Nội dung : Bản chất là tổng hợp toàn bộ những mặt, những mối liên hệ tất yếu nhiên tương đối không thay đổi bên trong, lao lý sự sống sót, hoạt động và tăng trưởng của sự vật. Hiện tượng là những bộc lộ về bên ngoài của sự vật .
Cặp phạm trù này có mối liên hệ biện chứng với nhau, thực chất và hiện tượng kỳ lạ luôn thống nhất với nhau .
Phương pháp luận : Vì thực chất là cái tất yếu và tương đối không thay đổi bên trong sự vật, quyết định hành động đến sự hoạt động và tăng trưởng của sự vật còn hiện tượng kỳ lạ là biểu lộ ra bên ngoài của thực chất, không không thay đổi và biến hóa nhanh hơn so với thực chất .

Cặp phạm trù năng lực và hiện thực

Nội dung : Khả năng là cái chưa xảy ra nhưng sẽ xảy ra khi có điều kiện kèm theo thích hợp. Hiện thực là cái đang có và sống sót thực sự. Khả năng và hiện thực có mối quan hệ ngặt nghèo với nhau trong quy trình hoạt động và tăng trưởng của sự vật, hiện tượng kỳ lạ .
Phương pháp luận : Vì hiện thực là cái sống sót thực sự còn năng lực là cái hiện chưa có nên cần dựa vào hiện thực chứ không hề dựa vào năng lực. Vì năng lực do sự vật gây nên và sống sót trong sự vật nên hoàn toàn có thể tìm những năng lực tăng trưởng ngay trong bản thân sự vật đó. Bản thân của mỗi năng lực luôn đổi khác dựa vào sự biến hóa của sự vật trong điều kiện kèm theo đơn cử. Để cho năng lực trở thành hiện thực cần không chỉ một mà là một tập hợp nhiều điều kiện kèm theo .

3 Quy luật cơ bản của phép duy vật biện chứng

Phép duy vật biện chứng có 3 quy luật cơ bản, gồm có :

Quy luật thứ nhất : Quy luật chuyển hóa từ những đổi khác về lượng thành biến hóa về chất và ngược lại

Quy luật này là quy luật về phương pháp chung của quy trình hoạt động, tăng trưởng trong tự nhiên, xã hội và tư duy .
Nội dung : sự thống nhất về lượng và chất trong sự vật tạo thành độ của sự vật. Những biến hóa về lượng dần đạt đến số lượng giới hạn nhất định sẽ xảy ra bước nhảy khiến chất cũ bị phá vỡ và chất mới được tạo thành .
Quy luật chuyển hóa từ những đổi khác về lượng sẽ dẫn đến những biến hóa về chất và ngược lại đã chỉ ra phương pháp hoạt động và tăng trưởng của sự vật, hiện tượng kỳ lạ .
Ý nghĩa : Muốn có sự đổi khác về chất phải tích góp về lượng, không được nóng vội, chủ quan. Khi sự tích lũy về lượng đã đủ cần triển khai bước nhảy tránh bảo thủ, ngưng trệ. Cần phân biệt và vận dụng phát minh sáng tạo bước nhảy. Để sự vật còn là nó phải nhận thức được độ của nó và không để lượng biến hóa vượt qua giới hạn độ. Khi chất mới được sinh ra cần xác lập quy mô và vận tốc tăng trưởng mới về lượng .

Quy luật thứ hai : Quy luật thống nhất và đấu tranh của những mặt trái chiều

Nội dung : Mọi sự vật, hiện tượng kỳ lạ đều tiềm ẩn những mặt, những khuynh hướng trái chiều và tạo thành những xích míc trong bản thân nó. Sự thống nhất và đấu tranh giữa những mặt trái chiều tạo thành xung lực nội tại của sự hoạt động và tăng trưởng, dẫn đến việc cái cũ mất đi và cái mới được hình thành .
Ý nghĩa : Cần phải thấy được động lực tăng trưởng của sự vật xuất phát từ những xích míc trong bản thân nó. Việc nhận thức xích míc là điều thiết yếu và phải khách quan. Trong hoạt động giải trí thực tiễn, phải xác lập được trạng thái chín muồi của xích míc để kịp thời xử lý .
Mâu thuẫn chỉ được xử lý khi có điều kiện kèm theo chín muồi, do đó không được nóng vội xử lý khi chưa có điều kiện kèm theo chín muồi và không để việc xử lý xích míc diễn ra một cách tự phát .

Quy luật thứ ba : Quy luật phủ định của phủ định

Nội dung : Phủ định của phủ định là khái niệm được dùng để chỉ sự hoạt động, tăng trưởng của sự vật trải qua hai lần phủ định biện chứng, tác dụng là quay trở lại điểm xuất phát ban đầu nhưng cao hơn. Phủ định lần thứ nhất khiến cho sự vật cũ trở thành cái trái chiều của mình. Những lần phủ định tiếp theo sẽ hình thành sự vật mới mang những đặc trưng của sự vật bắt đầu nhưng trên cơ sở cao hơn .
Sự phủ định của phủ định là quy trình tiến độ kết thúc của một chu kỳ luân hồi tăng trưởng và đồng thời cũng là điểm xuất phát của một chu kỳ luân hồi tăng trưởng tiếp theo tạo ra đường xoáy ốc của sự tăng trưởng. Mỗi trường mới của đường xoáy ốc biểu lộ một trình độ cao hơn của sự tăng trưởng .
Trong thực tiễn, mỗi chu kỳ luân hồi tăng trưởng của sự vật hoàn toàn có thể gồm nhiều lần biện chứng .
Ý nghĩa : Đây là cơ sở để hiểu sự sinh ra của cái mới và mối liên hệ giữa cái cũ và cái mới. Trong nhận thức và hoạt động giải trí thực tiễn cần chống thái độ phủ định sạch trơn và phải biết sàng lọc những gì tích cực của cái cũ. Phát triển không phải là đường thẳng mà theo đường xoáy ốc đi lên, tức là có nhiều khó khăn vất vả phức tạp trong quy trình hoạt động tăng trưởng .

Trong bài viết này, THPT Sóc Trăng đã giúp các bạn hiểu rõ hơn về khái niệm phép biện chứng duy vật là gì? Nội dung cơ bản: 2 nguyên lý, 6 cặp phạm trù và 3 quy luật của phép biện chứng duy vật. Hy vọng với những chia sẻ này, bạn đọc sẽ có cái nhìn sâu sắc nhất về phạm trù triết học tương đối trừu tượng này, và biết cách vận dụng nó thích hợp trong học tập, cuộc sống.

Đăng bởi : trung học phổ thông Sóc Trăng
Chuyên mục : Giáo Dục