Nguyên nhân và cách xử lý tiếng hú ( feedback )

Các bạn đi làm âm thanh chắc sợ nhất là cái lỗi khó trị này. Vậy tiếng hú là gì ? Tại sao phát sinh ra nó ? Chúng ta hãy tìm nguyên do và tìm cách giải quyết và xử lý nó. Các thiết bị chuyên dùng để giải quyết và xử lý pan này thì rất nhiều, nhưng hãy để đến phần sau cuối hãy nói tới. Trị pan thì phải chữa từ gốc, cũng như trị bệnh tật vậy, chứ cứ đau đâu, hư đâu, thì sửa đó thì làm thế nào mà hết được .

Nguyên nhân của tiếng hú

Xuất xứ tiếng hú là ở những thiết bị thu được âm thanh như microphone hay những bobin của đàn guitar điện. Khi micro được nâng quá một ngưỡng độ nhậy nhất định, nó sẽ nghe và thu được AT của chính nó phát ra, nó lại khuếch đại thêm lần nữa, rồi lại thêm nhiều lần nữa, mỗi lần một lớn hơn cho tới khi đạt peak ( đỉnh ) hiệu suất của ampli. Quá trình tuần hoàn này gọi là loop feedback. Vì giải tần phát ra không tuyến tính nên chỉ có giải nào tiêu biểu vượt trội mới bị feedback thôi, và như thế toàn bộ mọi giải tần đều hoàn toàn có thể bị chi phối cả. Feedback ở tần số cao, nôm na gọi là “ rít ”, “ rét ”, thấp hơn ở lo-mid là “ um ”, và sau cuối ở bass thì “ ụt ”, “ ùm ”. Nhớ chú ý phân biệt với tiếng “ ù ” của điện lưới xoay chiều 50 Hz xảy ra khi thiết bị hư hỏng hoặc dây tín hiệu bị hở mạch. Bây giờ, ta hãy nghiên cứu và phân tích từng pan một .

Nguyên nhân  đầu tiên là ở chính cái micro. Microphone dùng cho PA đều phải là loại tốt, thông thoáng, không bị bít hơi. Trên đầu micro sau màng nhún đều có những lỗ thoát hơi. Nếu những lỗ này bị bịt thì chắc chắn sẽ bị feedback, vì AT thu được sẽ bị cộng hưởng dội ngay trong micro. Nhiều ca sĩ dỏm cứ nhè những lỗ này mà bóp, bịt, soundman chết là cái chắc. Tuyệt đối không nên lấy micro của  thu âm xử dụng cho live show. Chủng loại này vì cần thu direct cho nên hầu hết không thiết kế lỗ thoát hơi.

Micro dùng cho chuyên nghiệp thì phải đủ giải tần tuyến tính để khỏi phải chỉnh sửa âm sắc nhiều ( sẽ nói ở phần sau ). Khi đặt micro thì phải đặt ở hướng nào nó ít nghe thấy AT nhất, tránh đặt ở chỗ dễ cộng hưởng âm thanh như trước bức tường, góc khuất v.v. Loa monitor phải cố định và thắt chặt ở vị trí đúng nhất, không hướng thẳng vào micro. Khi ca sĩ hát tới đoạn nghỉ thì nên lẹ tay tắt micro đó đi, phòng trường hợp ca sĩ này mỏi tay sẽ đưa micro hướng thẳng vào loa monitor. Micro Shure series Beta có thêm một cuộn dây ngược phase để giảm thiểu feedback .
Nguyên nhân thứ 2 là đến phần khuếch đại. Nếu hệ thống thiết bị của bạn đạt chuẩn, bạn setup toàn bộ thiết bị về vị trí 0 dB, không nâng hoặc giảm bất kể một effect nào, những thiết bị không phải loại chỉnh sửa âm sắc trong thời điểm tạm thời cho bypass. Rồi bạn cho chạy test thử, nếu như vậy mà bạn nghe được tốt thì mạng lưới hệ thống của bạn quá tuyệt vời và hoàn hảo nhất, sẽ không khi nào có feedback xảy ra, vì ở chính sách này những micro bị khống chế ở độ nhạy rất thấp, có đặt trước loa cũng không sao. Nhưng trong thực tiễn, khó có mạng lưới hệ thống nào được như vậy nên bạn phải chỉnh sửa. Nào ! Hãy coi bạn thiếu cái gì nhé .
Nếu thiếu về âm lượng, không đủ nghe thì bạn đã thiếu hiệu suất của amply và loa rời, nếu cứ xử dụng tạm bằng cách nâng biến trở, nhiều quá thì chắc như đinh sẽ sẽ bị feedback. Vậy trước hết, bạn cần tăng cường thêm phần hiệu suất và loa tương ứng hàng loạt cho đến khi đủ nghe, càng dư thì càng tốt .
Tiếp theo, cứ như thực tiễn, bạn cứ chỉnh sửa âm sắc theo kinh nghiệm tay nghề của mình, micro và cả phát nhạc nữa. Phần tone trên mixer, những bands của equalizer và những thiết bị phụ trợ khác, nếu có bị feedback thì giảm hiệu suất nhỏ lại và hoàn thành xong việc chỉnh sửa của mình đến mức tốt nhất mà bạn hoàn toàn có thể làm được. Và khi xong bạn coi lại mạng lưới hệ thống của mình xem sao .
Xét trên EQ, band nào bạn thấy đã chỉnh giảm dưới mức 0 dB thì giải tần đó dư, trong thời điểm tạm thời bỏ lỡ. Giải nào phải nâng thì coi như bị thiếu hiệu suất cho giải tần đó. Giới hạn cho việc nâng giải khoảng chừng 3 dB, nếu quá giá trị này bạn phải bù đắp cho hiệu suất riêng ở giải đó. Nếu có band nào bị vượt quá + 10 dB là bạn phải cần hiệu suất lên tối thiểu gấp đôi mới đủ bù cho mạng lưới hệ thống. Số dB này tính tổng số toàn bộ những tone bạn đã nâng trong mạng lưới hệ thống ( như tone của của mixer cũng phải tính vào ) .

Đến đây chắc bạn đã hiểu rằng: Khi bị feed back ở bất cứ giải tần nào thì hệ thống của bạn đã bị “thiếu” chứ không phải “dư”. Nhiều bạn nghĩ  khi chỉnh sửa, ta hay cắt những giải hay bị feedback, như thế  thì phải là dư, có dư mới cắt chứ. Hoàn toàn sai lầm rồi bạn ơi, vì khi cắt, ta mới chỉ mới trị chứ chưa sửa gì cả.

Tôi xin thí dụ cho những bạn một trường hợp nổi bật : SK ca nhạc Lan Anh ở SG, khai trương mở bán vào đầu năm 2001. Nơi này xử dụng loa Klipsch và ampli Kind. Không biết ông quốc tế phong cách thiết kế ra làm thế nào mà giao hàng ( tôi nhớ hình như ) là 16 cặp full-range 12 ” mà chỉ có 2, 3 cặp lo-mid 15 ”. Kết quả là từ khi mở bán khai trương, bị feedback giải lo-mid trầm trọng, sáu tháng sau vẫn còn. Đấy là họ có đồ chơi rất vừa đủ nhé, không thiếu một món gì, mic dùng toàn Shure Beta 87 chống feedback, soundman ( bạn tôi ) là một trong những người loại Top TP. Khi soundcheck, tôi đã phát hiện ra sai lầm đáng tiếc rồi, nhưng vì giao theo hợp đồng với công ty, không sửa lại đượách

Cách giải quyết và xử lý tiếng hú

Trở lại yếu tố chính, nếu phải tăng hiệu suất, thì có bạn nói hao tài chính quá. Nhưng đó là điều kiện kèm theo ắt có và đủ để kiện toàn mạng lưới hệ thống AT của bạn. Vả lại, bạn chỉ tăng thêm một phần nhỏ, không phải hàng loạt. Trường hợp bất đắc dĩ, ví tiền hạn chế, khả dĩ bạn chỉ tăng thêm phần loa cho giải nào thiếu cũng tạm được. Thí dụ thùng loa full range, nhiều loại loa, bạn chỉ cần thêm loại loa nào thiếu, đóng thùng riêng, đấu parallel với loa chính của bạn, nhớ phải có crossover đúng chuẩn cho nó. Xử dụng nhiều thùng loa thì nên làm một way riêng, thêm ampli đi kèm đồng nhất .
Còn một cách nữa, ít hao xu hơn. Đó là bạn hãy giảm độ nhậy của micro, không cho nó thu được những tạp âm nữa. Việc này hơi phá cách, không đúng cơ bản : Bạn giảm gain ở những tầng khuếch đại đầu ( như send và fader của mixer ), mỗi thứ một chút ít, rồi từ từ nâng những tầng sau ( như ampli ) cho đến khi hiệu suất trước sau ngang nhau, sẽ thấy sự độc lạ rõ ràng. Cách này chỉ vận dụng được cho SK ca nhạc, ca sĩ hát thật gần micro. Kịch nói thì khác, cần độ nhậy, nên làm ngược lại, khởi đầu, khóa đuôi .
Hệ thống AT của bạn phải trọn vẹn thông suốt, không bị ùn tắc ở chỗ nào cả. Bạn nên chú ý check lại những thiết bị plug-in đã trang bị. Những thứ này, cái nào đấu tiếp nối đuôi nhau rất quan trọng, cái nào đấu song song như effect thì bỏ lỡ. Check coi tổng trở tín hiệu in out có tương thích hay không. Lọt vào một cái không tương thích ( như lấy thiết bị của Hifi, hay đồ TQ ) là nghẽn ngay. Và thiết bị khác hãng sản xuất với nhau cũng chưa chắc đã tương thích ( chuyện này thì tôi đã bị thương đau rồi ). Muốn test, rút 2 cặp jack XLR3 của thiết bị đó ra và cắm lại với nhau ( không được bấm bypass, vì vẫn còn pre-amp ), sẽ biết ngay là dùng có tốt không. Tín hiệu chạy trơn tru, bạn không phải nâng gain lên vì ùn tắc, micro không có độ nhậy, làm thế nào mà feedback được .
Bây giờ bàn tới cách trị cấp thời. Nếu thiết bị của bạn đơn thuần thì làm theo cách giải quyết và xử lý rừng sau đây : Khi AT mở màn chớm bị feedback, bạn hãy lẹ tay kéo fader master cùa mixer xuống hết rồi đẩy lên ngay, nhưng không bằng mức cũ. Thí dụ đang ở 10, kéo xuống 0 rồi đẩy lên 9,5. Nếu chưa hết thì lại kéo xuống rồi lên 9, chừng nào hết thì thôi. Cách này, nếu lẹ tay thì không ai biết đã bị mất AT một khoảnh khắc, ngoại trừ bạn. Âm lượng của AT dù có nhỏ đi một chút ít nhưng còn đỡ hơn có hàng trăm cặp mắt đang nhìn bạn chăm chăm .

Nếu bạn có EQ thì dễ dàng hơn, chỉ cần nghe feedback ở giải tần nào thì cứ nhè fader của giải đó mà cắt cái bụp. Chỉ có khó là không biết ở đâu thôi. Một vài loại EQ như Behringer có thêm đèn LED báo Feedback (FBQ) trên cần gạt từng band nên rất tiện. Khi feedback, chỉ cần thấy đèn báo sáng chỗ nào thì kéo xuống, rất đơn giản.

Feedback destroy là thiết bị chuyên dùng như tên gọi, hoàn toàn có thể tự động hóa dò giải tần feedback dùm, để bạn tùy nghi giải quyết và xử lý. Cách xử dụng cũng rất dễ, bạn nào có, đọc manual ắt biết. Còn có cách là dùng limiter ( bộ hạn chế ) để hạn chế biên độ của âm lượng, nhưng phải dùng loại chỉ limit từng giải đã ấn định trước, không dùng loại toàn giải, sẽ phá âm lượng của hàng loạt mạng lưới hệ thống .
Nói chung, thiết bị để chống feedback thì rất nhiều, có loại rất tân tiến, tính năng như một máy tính hoàn toàn có thể detect hàng loạt âm thanh của bạn, nếu có gì xảy ra là nó tự động hóa giải quyết và xử lý ngay tức thì, khỏi phải lo nghĩ, nhưng giá tiền thì ở trên trời ! ! ! Nhưng, thiết bị nào để chống feedback cũng vậy, sẽ làm giảm chất lượng AT đi không ít. Các bạn cứ hoàn thành xong mạng lưới hệ thống AT của mình như đã viết ở trên, làm thế nào cho nó không bị feedback là tốt nhất. Đã không có feedback thì lấy gì mà phải chống. Chúng ta dại gì mà làm giàu cho những hãng sản xuất thiết bị, phải không những bạn ?
Cuối cùng, tôi xin kể cho những bạn nghe một câu truyện vui có tương quan tới chủ đề của bài này. Sự việc nói về : khi đã có một giàn AT rất tuyệt vời, nhân lực operator thuộc bậc sư tổ, nhưng vẫn bị feedback như thường .