Khái niệm về kịch bản

Kịch bản bắt nguồn từ tiếng La tinh csenario, có nghĩa là văn bản kịch hoặc văn bản viết có tính kịch dùng để chỉ một bộ phận cấu thành rất quan trọng của tác phẩm văn học, điện ảnh hay truyền hình. Theo từ điển tiếng Việt do Giáo sư Hoàng Phê chủ biên, Nxb Khoa học xã hội định nghĩa : “ Kịch bản – đó là vở kịch ở dạng văn bản ” .

Tuy nhiên, nếu đưa ra khái niệm này vào các dạng kịch bản văn học, kịch bản điện ảnh và kịch bản truyền hình, thì việc giải nghĩa trên đây là chưa thật đầy đủ, đặc biệt đối với kịch bản truyền hình.

Thuật ngữ kịch bản tồn tại đã lâu. Từ dùng để chỉ một chương trình đã được phác thảo hoặc bản tóm tắt của một tác phẩm kịch. Nó được hiểu như một bản miêu tả sơ lược trật tự các lớp của của vở diễn. Bản thân từ “Senari” xuất hiện thuật ngữ sân khấu “Senarius”, chỉ người đứng sau sân khấu chỉ đạo cho các diễn viên bao giờ đến lượt họ ra biểu diễn, đồng thời theo dõi để những hành động diễn ra kịp thời, đúng lúc.

Để sống sót với một diện mạo phong phú và đa dạng và phương pháp ứng dụng linh động như lúc bấy giờ, kịch bản đã có một lịch sử vẻ vang về nguồn gốc của nó. Kịch bản Open cùng với sự sinh ra của mô hình sân khấu kịch, cũng hoàn toàn có thể coi nguồn gốc của nó là kịch bản văn học. Người viết kịch bản phải biết xuất phát từ những sự trái chiều đang âm ỉ hay đã vùng trỗi dậy trong hiện thực đời sống để phát minh sáng tạo những trường hợp xung đột vừa khái quát, vừa đơn cử. Trải qua nhiều bước thừa kế và tăng trưởng, kịch bản từ từ đã có sự biến hóa linh động để thích ứng với từng mô hình sáng tác. Lịch sử loài người là lịch sử vẻ vang của những thừa kế. Điện ảnh sinh ra là sự thừa kế của nhiếp ảnh, sân khấu, văn học, điêu khắc, hội họa, âm nhạc ; còn truyền hình là sự thừa kế từ điện ảnh và báo chí truyền thông. Như vậy, sự sinh ra của những dạng kịch bản đều là một sự tăng trưởng có tính thừa kế, tính tinh lọc trên cơ sở đặc trưng riêng của mỗi mô hình .
Mỗi mô hình văn học thẩm mỹ và nghệ thuật, điện ảnh hay truyền hình ( hoàn toàn có thể coi truyền hình cũng là một mô hình mang đặc thù nghệ thuật và thẩm mỹ, bởi truyền hình là sự tích hợp của điện ảnh và báo chí truyền thông ) đều có những đặc trưng riêng, đặc trưng và đặc thù riêng. Vì thế, khái niệm kịch bản đi vào từng mô hình được “ biến hóa ” sao cho tương thích với những đặc thù đặc trưng riêng của nó. Do đó, nó có nhiều hình thức biểu lộ phong phú chứ không phải chỉ là vở kịch ở dạng văn bản, yếu tố này chúng tôi xin đề cập nghiên cứu và phân tích ở những phần sau .
Các loại kịch bản khác nhau như vậy liệu hoàn toàn có thể gọi chung từ gốc “ kịch bản ” trong kịch bản văn học, sân khấu, điện ảnh truyền hình được hay không. Tại sao gọi chung là kịch bản nếu giữa chúng không có nét gì chung. Điểm chung, nét chung nhất của những loại kịch bản này là gì ? Đó là tính năng, vai trò, tính năng của kịch bản .
So với những mô hình thẩm mỹ và nghệ thuật như hội họa, điêu khắc, thơ văn, âm nhạc, một đặc trưng là từ khâu ý đồ sáng tác đến hoàn thành xong tác phẩm hoàn toàn có thể trọn vẹn do công lao của người nghệ sỹ, cá thể người nghệ sỹ. Đó là những phát minh sáng tạo “ bí mật ” của mỗi cá thể nghệ sỹ với dịch chuyển cuộc sống. Trong khi đó, sân khấu ( kịch nói, kịch truyền thống lịch sử ), điện ảnh, lại là một thẩm mỹ và nghệ thuật tập thể có sự góp phần của diễn viên, tác giả kịch bản, họa sỹ trang trí, nhạc sỹ, người làm công tác làm việc hậu trường … dưới sự tinh chỉnh và điều khiển của đạo diễn. Tác phẩm truyền hình cũng là hiệu quả góp phần của tập thể đạo diễn, chỉnh sửa và biên tập, cộng tác viên, kỹ thuật viên, quay phim … Người tham gia làm ra mẫu sản phẩm đều phải tập trung chuyên sâu góp thêm phần tạo ra loại sản phẩm hay nhất, tốt nhất. Đối với đặc thù thao tác tập thể này, sự xuất hiện của một kịch bản rất là có ý nghĩa. Kịch bản trước hết vạch ra “ đề cương ” tác phẩm, thứ hai, kịch bản đóng vai trò như một yếu tố liên hệ giữa những cá thể có tương quan đến việc làm, liên hệ giữa yếu tố kỹ – nghệ thuật và thẩm mỹ, thống nhất nhất hành vi, những phương tiện đi lại biểu lộ ăn khớp hỗ trợ cho nhau tạo nên một chỉnh thể, một tác phẩm tuyệt vời và hoàn hảo nhất .
Kịch bản là một vở kịch, một bộ phim, một chương trình được phác thảo, quy mô hóa, trên văn bản với tư cách là một đề cương, hay chi tiết cụ thể đến từng cụ thể nhỏ ( tuỳ theo nhu yếu của mỗi mô hình ), là cơ sở chính cho “ tập thể tác giả ” tạo ra sự, triển khai xong tác phẩm của mình .

2. Nguồn gốc kịch bản

Theo định nghĩa trên đây kịch bản là “ một vở kịch dạng văn bản ”, kịch bản sinh ra cùng với sự Open của mô hình kịch ( hay phương pháp kịch ) .
“ Kịch thường được hiểu vừa theo nghĩa là một mô hình nghệ thuật và thẩm mỹ sân khấu, vừa có nghĩa là một kịch bản văn học ” .Như vậy nguồn gốc của kịch bản là kịch bản văn học. Nghiên cứu kịch bản văn học qua phương pháp kịch. Là một thể loại văn học nằm trong thể loại kịch, tác phẩm kịch nói chỉ thực sự khai thác toàn vẹn khi được trình diễn trên sân khấu. Kịch cũng là một mô hình sân khấu. Sau lao động của nhà văn ( người sang tác kịch bản văn học ) là chặng đường phát minh sáng tạo thứ hai của đội ngũ nghệ sỹ sân khấu gồm đạo diễn, diễn viên, nhạc sỹ, họa sỹ. Bằng những lợi thế riêng của dàn dựng, diễn xuất, âm nhạc, trang trí … họ đã tái hiện sinh động, trực tiếp nội dung của kịch bản văn học trên sân diễn .
Không phải bất kể một kịch bản văn học nào cũng có điều kiện kèm theo được dàn dựng trên sân khấu. Kịch bản văn học có rất đầy đủ những đặc trưng riêng trong cấu trúc hình tượng, trong phương pháp bộc lộ, trong ngôn từ nghệ thuật và thẩm mỹ nên người ta vẫn hoàn toàn có thể chiêm ngưỡng và thưởng thức tác phẩm kịch bằng cách đọc kịch bản văn học. Khác với kịch múa, kịch hát, kịch sân khấu truyền thống cuội nguồn ( như chèo, tuồng, cải lương ) … là những mô hình chỉ hoàn toàn có thể chiêm ngưỡng và thưởng thức được nếu chúng được trình diễn trên sân khấu, bởi lẽ, phương tiện đi lại biểu lộ đa phần của những mô hình này mang tính đặc trưng cao : những động tác múa nếu đó là kịch múa, là làn điệu đó là kịch hát. Tuy nhiên, kịch bản không hề sửa chữa thay thế và thể hiện được không thiếu vẻ đẹp của một tác phẩm kịch như được trình diễn trên sân khấu. Các nhà viết kịch nổi tiếng quốc tế như Molie, Secxpia hay những nhà văn chuyển thể từ tác phẩm văn học sang kịch bản văn học như Gôgôn, Ôxtơrôpxki, Sêkhốp, Gorki … đều thừa nhận mối liên hệ mật thiết giữa kịch bản văn học với bộ môn thẩm mỹ và nghệ thuật sân khấu, trong đó kịch bản văn học là linh hồn, là cái gốc của sự thành công xuất sắc. Vì thế việc khám phá đặc trưng của thể kịch bản văn học theo hướng tiếp cận từ phía sân khấu là hài hòa và hợp lý .
Cũng như những mô hình sân khấu khác, đặc trưng của kịch không hề thóat li khỏi những điều kiện kèm theo sân khấu và số lượng giới hạn về mặt khoảng trống, thời hạn, khối lượng sự kiện, số lượng nhân vật. Tác phẩm kịch không chứa một dung tích hiện thực lớn, bộn bề như tiểu thuyết, cũng không lắng lại trong những mạch chìm của xúc cảm như thơ trữ tình. Gạt bỏ đi toàn bộ những rườm rà, tản mạn, không tương thích với điều kiện kèm theo sân khấu, kịch lựa chọn những xung đột trong đời sống làm đối tượng người dùng miêu tả .

3. Những đặc trưng và yếu tố của kịch

a. Xung đột kịch

Cũng là việc miêu tả những bức tranh hoạt động và sinh hoạt của đời sống xã hội, nhưng không giống với thơ ca, tiểu thuyết, khoảng trống và thời hạn của một tác phẩm kịch bị số lượng giới hạn, không có thì giờ rông dài để mạn đàm, lý giải, luận bàn. Trong kịch hiện thực bị dồn nén. Cốt truyện phải có tính kịch .

Nhà phê bình văn học nổi tiếng Bêlinxki đã nhận xét:

“ Tính kịch được thể hiện bằng sự va chạm, xô đẩy giữa những tư tưởng có khuynh hướng chống đối và thù địch nhau ” .
“ Nếu hai người tranh cãi nhau về một yếu tố gì đó thì ở đây không có kịch và cũng không có yếu tố kịch, nhưng khi người ta cãi nhau mà người này muốn trội hơn người kia cố sức đánh vào mặt nào đó của tính cách, đánh vào những điểm yếu rồi trải qua đó mà biểu lộ những tính cách trong cuộc cãi nhau làm cho có quan hệ mới so với nhau, thế thì đây đã là kịch rồi ”. Tính kịch thể hiện qua những xung đột, mang sắc thái thẩm mỹ và nghệ thuật khác với những xung đột thơ và tiểu thuyết. Đó là tính tập trung chuyên sâu cao độ của xung đột kịch, sự chi phối trực tiếp đến cấu trúc tác phẩm, đến nhịp độ hoạt động khác thường của diễn biến, xung đột là động lực thôi thúc tăng trưởng của hành vi kịch, nhằm mục đích xác lập nên những mối quan hệ mới giữa những nhân vật vốn được coi là kết thúc tất yếu của tác phẩm kịch .
Thiếu xung đột, tác phẩm sẽ mất đi đặc trưng cơ bản của thể loại và không hề là một kịch bản văn học .Để mày mò được yếu tố thuộc về thực chất của đời sống xã hội, người viết kịch phải tạo được những xung đột mang ý nghĩa xã hội thâm thúy .
Hiện thực là sự hoạt động đa chiều của những phạm trù nghệ thuật và thẩm mỹ ( cái đẹp – cái xấu ; cái cao quý – cái thấp hèn ; cái thiện – cái ác ; cái tân tiến – cái lỗi thời ). Xung đột kịch thường nằm ở thời gian cao trào của sự hoạt động ấy. Từ những xích míc sống sót trong lòng hiện thực, người viết kịch bản phải triển khai quy trình tinh lọc, tổng hợp, phát minh sáng tạo nên những xung đột vừa mang đặc thù khái quát, vừa mang tính điển hình hóa .
Xung đột kịch hoàn toàn có thể được biểu lộ bằng mối xung đột giữa tính cách và thực trạng, giữa tính cách với tính cách hay trong bản thân một tính cách .
Tất cả đều phải đạt đến tính chân thực và nổi bật. Thiếu ý nghĩa nổi bật, kịch bản văn học chỉ là sự mô phỏng những xích míc vụn vặt, tầm thường của đời sống, thiếu ý nghĩa chân thực, kịch bản văn học chỉ là sự giả tạo, là những dòng triết lý suông .

b. Hành động kịch

Trong đời sống hàng ngày, hành vi là phương tiện đi lại thể hiện rõ ràng thực chất của từng người. Trong văn học, kịch là thể loại mang lại sự nhận thức thực tại trải qua hành vi. Tuy nhiên hành vi ở đây không chỉ là động tác, cử chỉ của nhân vật mà là hành vi trong mối đối sánh tương quan với những yếu tố cấu thành nên tác phẩm như xung đột diễn biến và nhân vật, được bộc lộ trong kịch bản văn học .
Trong kịch, nếu xung đột là điều kiện kèm theo thiết yếu làm phát sinh tác phẩm thì hành vi lại là yếu tố duy trì sự quản lý và vận hành của tác phẩm đó .
Xung đột là một quy tụ, tinh lọc và tổ chức triển khai hành vi kịch, hành vi kịch là sự bộc lộ trực tiếp nội dung của xung đột kịch, nhưng hành vi là yếu tố giải toả nội dung của xung đột ấy và nó là yếu tố đặc trưng không hề thiếu so với bất kể một kịch bản văn học nào. Hành động kịch thường tăng trưởng theo hướng thuận chiều của xung đột kịch. Xung đột càng stress thì thiên hường hành vi càng trở nên kinh khủng, làm tăng thêm sự mê hoặc của tác phẩm .
Hành động kịch là một chuỗi hành vi liên tục xoay quanh trục xung đột “ những hành vi vấp phải phản hành vi thì phản hành vi lại thôi thúc hành vi ” ( Xtanilapxki ). Cứ như thế, nội dung câu truyện kịch hoạt động nhanh tới kết thúc .
Do sự chi phối của sân khấu, cột truyện kịch thường rất ngặt nghèo, tập trung chuyên sâu. Nó không dung nạp những cụ thể vụn vặt, những đoạn phản hồi trữ tình ngoại đề ( khác với loại ca kịch truyền thống lịch sử : thường Open đoạn trữ tình ngoại đề qua những lời ca, tiếng hát ) ngoài diễn biến như trong mạch tự sự .
Cốt truyện bằng hành động xoáy vào trọng tâm xung đột bằng sự link theo một quy luật riêng : quy luật nhân quả ( hành vi này là hiệu quả của hành vi trước và lại là nguyên do của hành vi sau ). Theo hướng hoạt động đó những cảnh, những màn, những hồi, những lớp link ngặt nghèo với nhau, vô hiệu những gì thừa thãi, vượt đến đỉnh điểm của xung đột và hướng nhanh tới kết thúc .
Mối quan hệ giữa hành vi và nhân vật kịch là trục chính để xác lập tính cách của nhân vật. Nhân vật kịch luôn tự khẳng định chắc chắn thực chất của mình bằng hành vi. Bản chất đố được bộc lộ qua những dằng xé kinh hoàng từ bên trong và những hành vi kinh khủng bên ngoài .
Do đặc trưng của thể loại, nhận vật kịch không được khắc họa tỉ mỉ nhiều góc nhìn như nhân vật trong tác phẩm tự sự dài. Kịch là chộp những khoảng chừng thời hạn trong đời sống có sự Open những xung đột nóng bức, nóng bỏng nhất để phản ảnh đời sống trong tác phẩm. Vì thế nhân vật kịch hiện hình trong tác phẩm vào đúng thời gian “ bước ngoặt số phận ”. Sau khi Open, nhân vật nhập ngay vào tuyến xung đột và bị cuốn nhanh vào guồng hành vi của tác phẩm. Mọi trường hợp trong tác phẩm đều góp thêm phần đắc lực để cho nhân vật hành vi. Tình huống kịch phải được khai thác tập trung chuyên sâu, tiêu biểu vượt trội của tính cách kịch. Nhân vật kịch không có tính cách phong phú nhưng lại có được những đường nét điển hình nổi bật hơn và xác lập hơn về mặt thực chất .

c. Ngôn ngữ kịch

Đối với một tác phẩm kịch toàn bộ mọi yếu tố xoay quanh hình tượng đều nằm trong ngôn từ nhân vật. Đó chính là hình thái sống sót duy nhất của ngôn từ kịch. Các nhân vật kịch hình thành là do những lời lẽ của họ. Tác giả kịch bản không chỉ đứng trong tác phẩm với tư cách là nhân vật trung gian, hoàn toàn có thể mách bảo, lý giải, thậm chí còn giật dây fan hâm mộ như trong tiểu thuyết. Tác giả thiết kế xây dựng nhân vật của mình đa phần bằng ngôn từ hội thoại, chứ không phải bằng ngôn từ miêu tả. Qua ngôn từ hội thoại mà diễn biến được bộc lộ và tăng trưởng .
Khi tiếp xúc với kịch bản văn học, tất cả chúng ta thấy có những lời chú thích rất ít của tác giả. Đó thường chỉ là những gợi ý cho chiêu thức dàn cảnh, cách bài trí sân khấu và diễn xuất của diễn viên. Nó sẽ được sửa chữa thay thế trọn vẹn bằng nghệ thuật và thẩm mỹ sân khấu khi kịch bản được trình diễn lúc ấy, nhân vật kịch sống trước tất cả chúng ta bằng những lời lẽ đối thoại, kèm theo một chút ít độc thoại. Tuy nhiên chỉ đối thoại hay độc thoại, trước hết đó là ngôn từ khắc họa tính cách .
Mỗi nhân vật với một nguồn gốc xuất thân thực chất xã hội và một đặc thù đậm cá tính riêng phải có một tiếng nói riêng thật tương thích .
Ngôn ngữ kịch là một mạng lưới hệ thống ngôn từ mang tính hành vi. Hệ thống ngôn từ ấy có trách nhiệm diễn đạt chân dung nhân vật kịch bằng một loạt những thao tác, hành vi. tính hành vi của nhân vật kịch không chỉ thể hiện trong hình tượng sân khấu mà nó đã được hình thành ngay từ trong cấu trúc kịch bản văn học. Ngôn ngữ trong tác phẩm kịch phải bảo vệ cho sự tăng trưởng đầy kịch tính của diễn biến và nghiên cứu và phân tích hành vi theo kiểu dây chuyền sản xuất của những nhân vật kịch. Tính hành vi là đặc thù điển hình nổi bật của ngôn từ kịch là cơ sở giúp cho đạo diễn, diễn viên giải quyết và xử lý thích hợp cho hành vi của nhân vật trên sân khấu .

Một yếu tố cuối cùng cũng không thể thiếu đối với một kịch bản văn học của một tác phẩm kịch đó là một hình thái ngôn ngữ hội thoại gần giũ với đời sống, súc tích dễ hiểu và ít nhiều mang tính khẩu ngữ. Khác với hình thái ngôn ngữ mang tính ước lệ; cách điệu trong ngôn ngữ truyền thống như tuồng, chèo hoặc cải lương, ngôn ngữ kịch nói không sử dụng thứ ngôn ngữ xa lạ với đời sống, ngôn ngữ hội thoại giản dị, tự nhiên, gần với cuộc sống thường ngày. Tuy nhiên, sự giản dị tự nhiên ấy không mâu thuẫn với cách nói năng giàu ẩn ý và mang tính hình tượng mà có ý nghĩa triết lý sâu xa thường có và phải có trong tác phẩm kịch. Là một hình thái ngôn ngữ nghệ thuật, ngôn ngữ tác phẩm kịch phải đạt đến trình độ nghệ thuật điêu luyện. Mặc dù rất gần giũ với ngôn ngữ nói hàng ngày song tác phẩm kịch loại bỏ những lời lẽ thô thiển cũng như những cách nói năng tự nhiên chủ nghĩa. Tài năng của một người biên kịch bộc lộ ngay trong khả năng vận dụng tối đa sức mạnh đặc biệt của ngôn ngữ hội thoại để cấu trúc tác phẩm và khắc họa hình tượng.

( Tài liệu tìm hiểu thêm : Giáo trình Báo chí Truyền hình )

Source: http://139.180.218.5
Category: Thuật ngữ đời thường