Ngọc lưu ly – Wikipedia tiếng Việt

Lapis lazuli ( ), còn gọi tắt là lapis, hay ngọc lưu ly, là một đá biến chất màu lam đậm, được dùng như đá bán quý có giá trị cao từ thời cổ đại nhờ vào màu sắc rực rỡ của nó.

Từ khoảng chừng đầu thiên niên kỷ 7 TCN, lapis lazuli đã được khai thác tại khu mỏ Sar-i Sang [ 1 ] [ 2 ] ở Shortugai ( ngày này thuộc tỉnh Takhar ) và những mỏ khác ở tỉnh Badakhshan đông bắc Afghanistan ngày này. [ 3 ]Lapis lazuli rất được yêu thích tại văn minh lưu vực sông Ấn ( 3300 – 1900 TCN ). [ 4 ] [ 5 ] [ 6 ] Các cổ vật làm từ lapis lazuli có niên đại khoảng chừng 7570 TCN đã được tìm thấy tại di tích lịch sử Bhirrana cổ xưa nhất trong khu vực. [ 7 ] Hạt lapis được tìm thấy trong những phần mộ thời kỳ đồ đá mới ở di tích lịch sử Mehrgarh ( ngày này thuộc Pakistan ), dãy Kavkaz, cho đến tận Mauritanie ở Tây Phi. [ 8 ] Nó cũng được sử dụng trong mặt nạ của Tutankhamun ( 1341 – 1323 TCN ). [ 9 ]

Vào cuối của thời trung cổ, lapis lazuli bắt đầu được xuất khẩu sang châu Âu, tại đây nó được nghiền thành bột để làm màu lam sẫm, loại màu vẽ cao cấp và đắt tiền nhất trong các sắc lam. Màu lam sẫm được nhiều họa sĩ lớn trong thời kì Phục hưng và Baroque sử dụng, như Masaccio, Perugino, Titian và Vermeer, và thường được dành riêng để lên màu quần áo của nhân vật trung tâm trong các bức tranh, đặc biệt là Trinh nữ Maria.

Ngày nay, vùng mỏ Đông Bắc Afghanistan vẫn là một nguồn khai thác lapis lazuli quan trọng. Nó cũng được khai thác tại những mỏ phía tây Hồ Baikal ở Nga, và ở dãy núi Andes ở Chile, cùng với một số lượng nhỏ khác đến từ Angola ; Argentina ; Myanmar ; Pakistan ; Canada ; Ý, Ấn Độ ; và Mỹ. [ 10 ]

Lapis trong tiếng Latin có nghĩa là “đá”, còn lazuli là một dạng của từ lazulum trong tiếng Latin trung đại, có nguồn gốc từ tiếng Ả Rập لاجورد lājaward, bắt nguồn từ لاجورد lājevard trong tiếng Ba Tư, có nghĩa là “bầu trời” hay “trời/ thiên giới”. Trong lịch sử, lapis lazuli cũng được khai thác ở vùng Lājevard, Ba Tư cổ. Từ mối liên hệ này, Lazulum là nguồn gốc của các từ mang nghĩa “màu xanh/ xanh lam” trong nhiều ngôn ngữ, như azul trong tiếng Tây Ban Nha và tiếng Bồ Đào Nha, azzurro trong tiếng Ý, azure trong tiếng Pháp và tiếng Anh.[11][12]

Khoa học và ứng dụng.

• Mẫu vật từ mỏ Sar-i Sang ở Afghanistan, nơi khai thác lapis lazuli từ thiên niên kỷ thứ 7 TCN
• Một khối lapis lazuli được đánh bóng
• Bột màu lam sẫm làm từ lapis lazuli. Sắc xanh đắt tiền nhất ở thời Phục hưng, thường được dành riêng để lên màu y phục của Thiên thần hoặc Trinh nữ Mary
• Mặt dây chuyền sản xuất gắn lapuli lapuli và kim cương thế kỷ XIX

Thành phần quan trọng nhất của lapis lazuli là lazurit ( 25 % đến 40 % ), [ 13 ] một loại khoáng chất silicat feldspathoid có công thức ( Na, Ca ) 8 ( AlSiO4 ) 6 ( S, SO4, Cl ) 1-2. [ 14 ] Hầu hết lapis lazuli cũng chứa canxi ( màu trắng ), sodalit ( màu xanh ), và pyrit ( màu vàng kim ). Một số mẫu lapis lazuli có chứa augit, diopside, enstatit, mica, hauynit ; hornblend, nosean và loellingit geyerit giàu lưu huỳnh .Lapis lazuli thường Open trong đá cẩm thạch tinh thể do quy trình biến chất tiếp xúc .
Lapis lazuli được tìm thấy trong đá vôi ở thung lũng sông Kokcha thuộc tỉnh Badakhshan ở hướng đông bắc Afghanistan, nơi mỏ có Sar-e-Sang đã được khai thác từ hơn 6.000 năm. [ 15 ] Afghanistan là nguồn phân phối lapis lazuli cho Ai Cập cổ đại và Lưỡng Hà, cũng như văn minh Hy Lạp và La Mã sau này. Lapis được mang đến Ai Cập cổ đại trải qua kinh doanh với Lưỡng Hà. Tại thời kỳ đỉnh điểm văn minh lưu vực sông Ấn vào năm 2000 TCN, thuộc địa Harappan, lúc bấy giờ gọi là Shortugai, được xây dựng gần khu mỏ lapis. [ 8 ]

Ngoài các mỏ ở Afghanistan, lapis cũng được khai thác tại dãy Andes (gần Ovalle, Chile); và tại mỏ Tultui Lazurite về phía tây của Hồ Baikal ở Siberia, Nga. Một số lượng nhỏ hơn được khai thác ở Angola; Argentina; Myanmar; Pakistan; Canada; Ý, Ấn Độ; và Mỹ (tại California và Colorado).[10]

Ứng dụng và chất sửa chữa thay thế.

Lapis hoàn toàn có thể đánh bóng được và làm thành đồ trang sức đẹp, chạm khắc, hộp, khảm, đồ trang trí, tượng nhỏ và bình. Nó cũng được dùng trong trang trí nội thất bên trong và hoàn thành xong khu công trình kiến trúc. Hai cột trang trí điện thờ trong Nhà thờ chính tòa Thánh Isaac tại St. Petersburg được làm từ lapis. Vào thời Phục hưng, Lapis được nghiền và giải quyết và xử lý để làm bột màu lam sẫm dùng trong tranh sơn dầu và bích họa. [ 16 ] Đến đầu thế kỷ 20, lapis không còn được sử dụng trong hội họa nữa mà thay thế sửa chữa bằng chất tổng hợp hóa học rẻ hơn .Lapis lazuli tổng hợp được sản xuất thương mại thông quá quy trình Gilson, dùng để tạo ra màu lam sẫm tự tạo và thủy phân kẽm phosphat. [ 17 ] Nó cũng hoàn toàn có thể được sửa chữa thay thế bằng spinel, sodalit, jasper nhuộm màu hoặc howlit. [ 18 ]

Lịch sử và nghệ thuật và thẩm mỹ.

Trong quốc tế cổ đại.

Hình thể người phụ nữ Naqada I ( Ai Cập ), khoảng chừng 3700 năm trước Công nguyên. Hài cốt với lớp phủ Lapis ở Badakhshan .Lapis lazuli đã được khai thác ở Afghanistan và xuất khẩu sang Địa Trung Hải và Nam Á kể từ thời đồ đá mới, [ 19 ] dọc theo tuyến thương mại cổ giữa Afghanistan và văn minh sông Ấn từ thiên niên kỷ thứ 7 TCN. Hạt lapis lazuli đã được tìm thấy tại Mehrgarh, một khu vực Đá mới gần Quetta ở Pakistan, và tại những khu định cư thiên niên kỷ 4 ở Bắc Lưỡng Hà, và ở khu di tích lịch sử Đồ đồng Shahr-e Sukhteh ở Đông Nam Iran ( thiên niên kỷ 3 TCN ). Tại khu Lăng mộ Hoàng gia ở thành Ur của Sumer, người ta tìm được một con dao găm có cán lapis, một cái bát khảm lapis, bùa chú, hạt cườm, và những chi tiết cụ thể khảm lông mày và râu trên tượng, có niên đại từ thiên niên kỷ 3 TCN. [ 19 ]Lapis cũng được sử dụng phổ cập làm con dấu và đồ trang sức đẹp tại Lưỡng Hà cổ đại bởi người Akkad, Assyria, và Babylon. Nó được nhắc đến nhiều lần trong sử thi Gilgamesh ( thế kỷ 17-18 TCN ), một trong những tác phẩm văn học cổ nhất từng được biết đến. Bức tượng Ebih-Il từ thiên niên kỷ thứ 3 TCN có tròng mắt khảm lapis, được tìm thấy tại thành phố cổ Mari, Syria thời nay, hiện đang được tọa lạc ở Louvre. [ 20 ]Ở Ai Cập cổ đại, lapis lazuli thường được dùng làm bùa chú và đồ trang sức đẹp. Đồ trang sức đẹp Lapis đã được tìm thấy trong những cuộc khai thác của di tích lịch sử Ai Cập tiền sử Naqada ( 3300 – 3100 TCN ). Các bức phù điêu thời Thutmosis III ( 1479 – 1429 TCN ) tại quần thể đền Karnak biểu lộ cảnh nhà vua được cống nạp những mảnh lapis lazuli. Cleopatra đã sử dụng bột lapis lazuli để làm màu trang điểm mắt. [ 20 ]Đồ trang sức đẹp bằng lapis lazuli cũng được tìm thấy tại Mykenai, là vật chứng cho quan hệ thương mại giữa người Mykenai và văn minh Ai Cập và phương Đông. [ 21 ]

Từ cuối thời cổ đại đến cuối thời Trung cổ, lapis lazuli thường được gọi là sapphire (sapphirus trong tiếng latinh, sappir trong tiếng Hebrew);[22] tuy nhiên, cần phân biệt nó với đá saphir ngày nay vốn là một loại corundum màu xanh. Nhà khoa học người Hy Lạp Theophrastus mô tả trong sách về đá rằng “sapphirus lốm đốm vàng,” phù hợp với đặc điểm của lapis lazuli.[23]

Trong Cựu Ước có nhiều chi tiết cụ thể nhắc đến ” sapphire “, nhưng hầu hết những học giả cho rằng nhiều năng lực đó là lapis lazuli, do sapphire chưa được biết đến trước thời Đế quốc La Mã. Ví dụ, Exodus 24 : 10 : ” Và họ thấy Đức Chúa Trời của Israel, dưới chân Ngài lát đá sapphire … ” Thuật ngữ được sử dụng trong Kinh Thánh tiếng Latinh ở đây là ” lapidus sapphiri “, thuật ngữ chỉ lapis lazuli. [ 24 ] Các bản dịch tân tiến của Kinh thánh, như bản dịch Cuộc sống mới lần thứ hai, [ 25 ] đều dịch là lapis lazuli trong hầu hết những trường hợp thay vì sapphire .

Ngọc lưu ly cũng được nhắc đến trong Kinh Phật. Dược Sư Như Lai Bổn Nguyện Kinh chép: “về phương Đông cách thế giới Ta Bà khoảng 10 hằng hà sa Phật độ có cõi Phật tên là Tịnh Lưu Ly, tên của Đức Phật đó là Dược Sư Lưu Ly Quang Như Lai”.[26] Theo kinh điển, Phật Dược Sư (tiếng Phạn: Bhaisajya-guru Vaidurya-prabharajyah) trong khi tu hành Bồ tát đạo đã phát 12 đại nguyện giải trừ bệnh khổ cho chúng sinh, sau khi thành Phật ông trụ ở thế giới Tịnh lưu ly, trên thân hiển lộ ánh sáng lưu ly trong suốt.[27] Ông thường được mô tả trong tư thế thiền định, tay trái cầm bình thuốc màu lưu ly.[28]

• Bowersox, Gary W.; Chamberlin, Bonita E. (1995). “Gemstones of Afghanistan”. Tucson, AZ: Geoscience Press. .
• Oldershaw, Cally (2003). “Firefly Guide to Gems”. Toronto: Firefly Books. .
• Bariand, Pierre, “Lapis Lazuli”, Mineral Digest, Vol 4 Winter 1972.
• Lapparent A.F., Bariand, P. et Blaise, J., “Une visite au gisement de lapis lazuli de Sar-e-Sang du Hindu Kouch, Afghanistan,” C.R. Somm.S.G.P.p. 30, 1964.
• Wise, Richard W., Secrets Of The Gem Trade, The Connoisseur’s Guide To Precious Gemstones, 2016 ISBN 9780972822329
• Wyart J. Bariand P, Filippi J., “Le Lapis Lazuli de Sar-e-SAng”, Revue de Geographie Physique et de Geologie Dynamique (2) Vol. XIV Pasc. 4 pp. 443–448, Paris, 1972.
• Herrmann, Georgina, “Lapis Lazuli: The Early Phases of Its Trade”, Oxford University Dissertation, 1966.
• Bakhtiar, Lailee McNair, Afghanistan’s Blue Treasure Lapis Lazuli, Front Porch Publishing, 2011 ISBN 978-0615573700
• Korzhinskij, D.S., “Gisements bimetasomatiques de philogophite et de lazurite de l’Archen du pribajkale”, Traduction par Mr. Jean Sagarzky-B.R.G.M., 1944.

Liên kết ngoài.