Minh Trị Duy tân – Wikipedia tiếng Việt

Cải cách Minh Trị, hay Cách mạng Minh Trị, hay Minh Trị Duy tân, (明治維新 Meiji-ishin) là một chuỗi các sự kiện cải cách, cách tân dẫn đến các thay đổi to lớn trong cấu trúc xã hội và chính trị của Nhật Bản. Cuộc cách mạng Minh Trị diễn ra từ năm 1866 đến năm 1869, một thời kỳ 3 năm chuyển đổi thời kỳ hậu Giang Hộ (thường gọi là Hậu Tướng quân Tokugawa) và bắt đầu thời kỳ Minh Trị.

Trước cải cách

Đến giữa thế kỷ XIX, sau hơn 200 năm thống trị, chính sách Mạc phủ Tokugawa lâm vào thực trạng khủng hoảng cục bộ nghiêm trọng về mọi mặt từ kinh tế tài chính, xã hội đến chính trị .

Kinh tế

• Nông nghiệp: Đến giữa thế kỷ 19, Nhật Bản vẫn là một nước nông nghiệp duy trì cách sản xuất lạc hậu dựa trên nền tảng phong kiến. Dân làm ruộng phải chịu tô thuế nặng cộng với nạn mất mùa đẩy nông dân Nhật vào cảnh đói kém, bần cùng.
• Công nghiệp: Trong khi nông nghiệp gặp nhiều khó khăn thì thương nghiệp ở Nhật lại bùng phát với lợi điểm hải cảng lớn, nhà buôn phát giàu nhanh chóng. Đó là cơ sở cho chủ nghĩa tư bản phát triển ở Nhật Bản.

Xã hội

Về mặt xã hội, Nhật Bản lúc bấy giờ vẫn duy trì chế độ đẳng cấp với quyền bính do các đại danh (daimyo) và võ sĩ Samurai nắm cả. Tuy nhiên vào thời kỳ này tình hình quốc nội đã yên, chiến tranh kết thúc nên địa vị của Samurai đã không còn như trước. Một số phải chuyển sang làm ruộng, làm thợ hay đi buôn. Trong khi đó tầng lớp tư sản công thương nghiệp ngày càng giàu lên nhưng không có quyền lực về chính trị, lại bị đánh thuế nặng nên tạo ra mối xung khắc giữa tầng lớp thương nhân và giai cấp thống trị ngày càng lớn. Nông dân Nhật thì bị áp lực của cả hai phía, giới quý tộc và thương nhân.

Chính trị

Nền phong kiến Nhật Bản đúng ra là do vua Nhật ( Thiên hoàng ) quyết định hành động nhưng trong thực tiễn thì do Mạc phủ Tokugawa thao túng từ đầu thế kỷ XVII đã hơn 250 năm. Phe bảo hoàng tôn quân lấy điều đó làm bất bình nên khơi ra trào lưu lật đổ Mạc Phủ, trao lại quyền bính cho triều đình Thiên hoàng .

Đối ngoại

Các nước tư bản phương Tây nhân lúc tình hình Nhật Bản rối ren đã làm áp lực, đòi Nhật Bản phải thông thương. Trong khi đó thì Mạc phủ Tokugawa theo đuổi chính sách Toả Quốc, tuyệt đối không chấp nhận cho người phương Tây đặt chân đến Nhật. Trước sự cương quyết của Mạc phủ chính phủ Hoa Kỳ gửi bốn chiến thuyền Mississippi, Plymouth, Saratoga, và Susquehanna vào Vịnh Tokyo và trao tối hậu thư đe dọa sẽ nổ súng. Mạc phủ bất đắc dĩ phải ký hiệp ước, chấp nhận các khoản như mở hai cửa biển Shimoda và Hakodate cho tàu thuyền Hoa Kỳ vào buôn bán. Hơn nữa nếu có tranh chấp giữa kiều dân ngoại quốc và dân Nhật thì phải cho tòa án Hoa Kỳ xét xử. Luật pháp của Nhật không có hiệu lực.

Sau Hoa Kỳ thì con thuyền của thủy quân Anh, Pháp, và Đức cùng đòi Mạc phủ phải Open thông thương với những nước đó và ký những hiệp ước bất bình đẳng tựa như. Nhật Bản liên tục nhượng bộ vì biết rằng tiềm năng không đủ để chống lại những nước châu Âu. Tuy nhiên dân tình thì không phục, cương quyết đòi phải đánh đuổi bọn Tây dương .

Hậu quả

Trước tình hình khủng hoảng cục bộ từ những phía, Nhật Bản đứng trước hai lựa chọn. Một là giữ nguyên lề lối truyền thống phong kiến và vị thế của Mạc phủ, nhưng có rủi ro tiềm ẩn mất nước vì bị ngoại bang đô hộ. Hai là mở cuộc canh tân tổng lực mong học hỏi và tiếp thu kiến thức và kỹ năng của phương Tây mà chuyển mình thành một quốc gia hùng mạnh, sánh vai với những cường quốc phương Tây .

Bối cảnh

Việc bị buộc phải mở cửa các hải cảng và chấp nhận thuế nhập khẩu thấp cho các nước phương Tây đã khiến Nhật Bản bị chia rẽ. Phong trào đấu tranh chống Mạc phủ Tokugawa bùng nổ khắp nơi trong thập niên 60 của thế kỷ XIX với sự lãnh đạo của các đại danh vốn trước đây bề ngoài khuất phục Mạc phủ Tokugawa đã lấy cớ Mạc phủ để cho đất nước rơi vào cảnh giống như nhà Thanh lúc đó trước sự lấn lướt của phương Tây, liền nổi dậy chống lại Chinh di Đại tướng quân. Tướng quân (Shogun), phần vì không muốn, phần vì không thể chống lại sự nổi loạn đó, đã nhân nhượng và rốt cục giải thể Mạc phủ. Một số võ sĩ cấp tiến có đầu óc cải cách (phần lớn không có nguồn gốc thế tập) và quý tộc ở triều đình đã nhân cơ hội nắm lấy quyền lãnh đạo đất nước. Họ nêu khẩu hiệu “Tôn vương, nhương di” (尊王攘夷, sonno joui) nhằm khôi phục lại Đế quyền. Song thực chất họ là những người đứng đầu triều đình, vì Thiên hoàng Mutsuhito lúc ấy chỉ mới 14 tuổi. Với khẩu hiệu nói trên, và với đất đai rộng lớn của Chinh di Đại tướng quân mà họ tiếp quản, triều đình mới đã có được sự ủng hộ của các đại danh nổi loạn và nguồn lực tài chính để thực hiện các cải cách.

Tháng 12 năm 1867 chính sách Mạc phủ Tokugawa chấm hết. Ngày 3 tháng 1 năm 1868, chính quyền sở tại mới do Thiên hoàng Minh Trị chỉ định được xây dựng. Giai cấp tư sản chưa được tham gia chính quyền sở tại, nhưng chính sách mới tạo điều kiện kèm theo cho chủ nghĩa tư bản tăng trưởng, nên họ ủng hộ chính quyền sở tại mới. Thời kì Minh Trị ( Minh Trị 明治, nghĩa là ” sự quản lý sáng suốt ” ) khởi đầu .

Các cải cách

Để tận dụng ưu thế trung tâm chính trị của Giang Hộ, triều đình đã đổi tên Giang Hộ thành Đông Kinh (, Tokyo, nghĩa là Thủ đô ở phía Đông) và đưa triều đình về đó.

Triều đình Minh Trị đưa ra khẩu hiệu “Phú quốc cường binh” (fukoku kyohei) nhằm khai thác tâm lý lo sợ Nhật Bản sẽ trở thành thuộc địa của phương Tây nếu không chịu canh tân. Trên cơ sở đó, họ đã thuyết phục được Thiên hoàng tuyên bố từ bỏ những tập tục có hại và sẵn sàng học hỏi phương Tây. Người Nhật trở nên nhiệt tình với bunmei kaika (văn minh khai hóa).

Để xóa quyền lực của các đại danh, triều đình đã thực hiện phế phiên, lập huyện, bãi bỏ hệ thống lãnh địa và danh hiệu của các đại danh. Đồng thời, họ tuyên bố “tứ dân bình đẳng”, nghĩa là bốn tầng lớp gồm võ sĩ, nông dân, thợ thủ công và thương nhân giờ đây không còn bị phân biệt. Điều này gây bất bình ở tầng lớp võ sĩ, nên triều đình Minh Trị phải vừa đàn áp vừa xoa dịu bằng cách bồi thường bằng tiền. Khoản tiền nhận được từ triều đình cộng với tri thức mà tầng lớp võ sĩ được trang bị đã biến tầng lớp võ sĩ thành giai cấp tư sản. Giai cấp võ sĩ quý tộc tư sản chủ trương xây dựng Nhật Bản theo con đường quân sự là nguyên nhân dẫn đến việc Nhật Bản sau này trở thành đế quốc quân phiệt.

Triều đình còn ban bố quyền tự do buôn bán (kể cả ruộng đất) và đi lại, thiết lập chế độ tiền tệ thống nhất (đồng Yên), xây dựng cơ sở hạ tầng (đặc biệt là đường sắt) và phát triển chủ nghĩa tư bản đến tận các vùng nông thôn. Triều đình còn ra lệnh phế đao, không người dân tự ý mang đao kiếm.

Nhiều phái đoàn được cử sang phương Tây học hỏi về phương pháp quản trị hành chính và về kỹ thuật. Toà án mới ( kiểu phương Tây ) được xây dựng. Nhiều cải cách quan trọng về giáo dục được thi hành trong đó có việc xây dựng những trường Đại học để đào tạo và giảng dạy những tầng lớp chỉ huy chính quyền sở tại và kinh doanh thương mại. Cơ sở hạ tầng khởi đầu được chăm sóc tăng trưởng. Nhiều chuyên viên phương Tây được mời tới Nhật Bản để phổ cập kiến thức và kỹ năng và kỹ thuật .Về quân sự chiến lược, quân đội được tổ chức triển khai và giảng dạy theo kiểu phương Tây. Lục quân theo quy mô Lục quân Đức, Hải quân theo quy mô Hải quân Anh, những công xưởng và nhà máy sản xuất vũ khí theo quy mô công binh Pháp, mạng lưới hệ thống hậu cần học hỏi rất nhiều từ Hoa Kỳ. Quân đội Nhật Bản vận dụng chính sách nghĩa vụ và trách nhiệm quân sự chiến lược thay cho chính sách trưng binh và tăng cường mua và sản xuất vũ khí, đạn dược. Kèm theo đó là mời những giảng viên quân sự chiến lược quốc tế về để giảng dạy và đưa những sinh viên sĩ quan đến 1 số ít nước như Anh, Pháp học tập .Về giáo dục, đưa những thành tựu khoa học khoa học-kỹ thuật vào giảng dạy và vận dụng chính sách giáo dục bắt buộc. Các môn học chuyển đa phần từ học thuộc Kinh Sử sang Khoa học – Kỹ nghệ – Thương mại. Mô hình tự trị-tự chủ Đại học được vận dụng theo hình mẫu phương Tây. Tư nhân được phép mở trường. Chất lượng dạy học cũng như chương trình chịu ảnh hưởng tác động Hoa Kỳ và Phương Tây nhiều mặt. Điển hình như việc soạn sách : 80 % sách vở và tài liệu chuyên ngành được biên soạn theo mẫu Phương Tây. Trong thời hạn đầu cải cách Giáo dục đào tạo, ước tính có tới 500 giảng viên quốc tế trong số 15 Đại học tiên phong của Nhật. Các giảng viên này được trả lương rất cao – 300 Yên / tháng so với lương Công chức Nhật thời bấy giờ là 30 Yên / tháng và tương hỗ tốt về ăn ở, đi lại nhằm mục đích mục tiêu để họ góp sức hết mình, truyền bá những kinh nghiệm tay nghề của bản thân. Giảng Viên Nhật hoàn toàn có thể học hỏi giải pháp của những Giáo sư quốc tế này. Những học viên giỏi được cử sang du học ở quốc tế .Năm 1889, Hiến pháp mới được phát hành lao lý Nhật Bản là một vương quốc quân chủ lập hiến .

Các chỉ huy

Có những nhà chỉ huy trong thời Minh Trị duy tân khi Thiên hoàng Nhật Bản lấy lại quyền lực tối cao từ Mạc phủ Tokugawa. Một vài người liên tục trở thành Thủ tướng Nhật Bản .

Ý nghĩa

Những sự kiện xảy ra ở Nhật Bản vào những năm 1860 – 1870, theo những nhà sử học cộng sản, là một cuộc cách mạng tư sản không triệt để và ” thời kì Minh Trị ” là thời kì quá độ từ chính sách phong kiến sang chủ nghĩa tư bản. Sau năm 1868, chính quyền sở tại không ở trong tay giai cấp tư sản mà là nền chuyên chế của Thiên hoàng, sinh ra trên cơ sở liên minh quý tộc – tư sản để lật đổ chính quyền sở tại Mạc phủ. Các nhà chỉ huy mới và những tầng lớp xuất sắc ưu tú mới của quốc gia đều có nguồn gốc võ sĩ, do đó nước Nhật mới – Đại đế quốc Nhật Bản – vẫn mang nhiều đặc thù quân phiệt. Điều này lý giải tại sao Nhật Bản có nhiều hoạt động giải trí quân sự chiến lược quy mô cho đến tận Chiến tranh quốc tế thứ hai .Cuộc cách mạng 1868 cũng mở đường cho việc biến nước Nhật Bản phong kiến thành một nước có nền kinh tế tài chính tư bản chủ nghĩa, thoát khỏi số phận một nước thuộc địa hay nửa thuộc địa. Cuộc cách mạng Minh Trị đã dẫn đến quy trình công nghiệp hóa của Nhật Bản khiến nền kinh tế tài chính Nhật Bản tăng trưởng can đảm và mạnh mẽ trong 30 năm cuối của thế kỷ XIX khiến nước này trở thành một cường quốc quân sự chiến lược năm 1905 sau khi vượt mặt Hải quân Hoàng gia Nga và trước đó là thắng lợi trong cuộc cuộc chiến tranh Giáp Ngọ ( 1894 – 1895 ) với nhà Thanh. Sự tăng trưởng của kinh tế tài chính Nhật Bản cũng làm Open những công ty độc quyền với những nhà tài phiệt thao túng cả kinh tế tài chính và chính trị Nhật Bản .Với mong ước đuổi kịp phương Tây, giáo dục đã rất được coi trọng. Và chỉ trong vòng hai, đến ba thế hệ, nước Nhật đã từ chỗ coi trọng thân phận con người theo nguồn gốc dòng dõi, chuyển sang cất nhắc cán bộ theo trình độ giáo dục ( tân học ) và năng lượng thực tiễn. Điều này làm cho xã hội Nhật Bản trở nên bình đẳng một cách đáng kể, thậm chí còn hơn cả Anh Quốc cùng thời. Nhưng nó cũng làm cho tính giáo điều trở thành nếp trong tâm lý của người Nhật .

Những hạn chế

Cuộc Duy Tân thành công xuất sắc đã giúp Nhật Bản khi được sánh vai với những quốc gia tiên tiến, nhưng nước này đã lại bước theo con đường chủ nghĩa đế quốc và đem quân đi lấn chiếm lại những nước yếu hơn mình ( Đài Loan, Triều Tiên, Trung Quốc, Nước Ta ) .

Cuộc duy tân thi hành chính sách giảm phát để thúc đẩy các xí nghiệp công nghiệp, giá nông phẩm hạ xuống làm cho đời sống của nông dân trở nên khó khăn, họ không đủ sức trả địa tô và phải đi vay nặng lãi. Chính sách này gián tiếp trợ cấp cho công nghiệp bằng nông sản giá rẻ vì các ngành công nghiệp có thể trả lương cho công nhân thấp trong khi bán sản phẩm công nghiệp với giá cao do đó đạt lợi nhuận cao để nhanh chóng phát triển. Nhiều nông dân phá sản và phải bán tháo đất đai cho những kẻ cho vay nặng lãi. Đây được gọi là đám “địa chủ ăn bám” (ký sinh địa chủ = kisei jinushi).

Nông dân mất hết đất đai và rơi xuống hàng tá điền, phải canh tác thuê cho địa chủ hoặc phải bắt đầu đi lao động thuê ở các hãng xưởng, điều kiện làm việc kém. Yokoyama Gennosuke (Hoành Sơn Nguyên Chi Trợ) đã viết cuốn sách “Nhật Bản hạ tầng xã hội, 1899” mô tả: lương công nhân chỉ đủ tiền cơm gạo, trong khi thời gian làm việc rất dài, như công nhân dệt phải làm 12 giờ/ngày (lúc gấp rút thì phải đến 18 giờ). Nơi ở của họ là một buồng ngủ chật chội, vệ sinh kém vì phải chứa tới 10 người, mỗi người chỉ có diện tích đủ để trải một chiếc chiếu ngủ. Những công nhân mắc phải bệnh truyền nhiễm thì bị đuổi việc ngay chứ không hề được chạy chữa hay hưởng bảo hiểm.

Tại nhiều nơi, những công nhân tập hợp lại để đấu tranh đòi quyền lợi và nghĩa vụ lao động. Theo Edwin O.Reischauer, năm 1901, đảng Xã hội dân chủ Nhật Bản được xây dựng với tiềm năng đòi công minh cho người lao động. Nhưng năm 1900, nhà nước Nhật ( nội các Yamagata Aritomo ) đã ra tay đàn áp bằng cách ban bố Đạo luật trị an và công an, hạn chế việc người lao động tích hợp thành công đoàn ( quyền kết xã ) và đình công ( quyền bãi công ). Theo mệnh lệnh của triều đình, những tài liệu và những bài báo có nội dung xã hội chủ nghĩa sẽ bị trừng trị, những chủ bút bị giam trong khoảng chừng từ năm đến mười năm, và tịch biên luôn những nhà in. Năm 1908, đã xảy ra Vụ án cờ đỏ ( Akahata jiken, ” Xích kỳ sự kiện ” ) với việc bắt giữ 3 đảng viên Xã hội dân chủ chỉ vì họ đã phất cờ đỏ ngoài đường ( cờ đỏ tượng trưng cho xã hội chủ nghĩa ), những người này đã lãnh án cao nhất là khổ sai 2 năm rưỡi. Năm 1911, công nhân thành phố Tōkyō thành công xuất sắc trong cuộc bãi công đòi tăng lương, nhưng người chỉ huy của họ là Katayama Sen bị bắt giữ. [ 1 ]Nhìn chung, sự tăng trưởng của kinh tế tài chính Nhật Bản khiến giai cấp công nhân Nhật Bản có mức lương thấp và điều kiện kèm theo thao tác kém dẫn đến sự đấu tranh của giai cấp công nhân. Bất chấp việc bị ngăm cấm, Tháng 7 năm 1922, Đảng Cộng sản Nhật Bản được xây dựng và hoạt động giải trí bí hiểm .

Xem thêm

Chú thích

Tham khảo

• Edwin O.Reischauer (1998), Nhật Bản: Câu chuyện về một quốc gia, Nguyễn Bình Giang và đồng nghiệp biên dịch, Nhà xuất bản Thống kê, Hà Nội.

Liên kết ngoài