Ngân Hà, Sông Ngân hay tên trong tiếng Anh là Milky Way, là một thiên hà chứa Hệ Mặt Trời của chúng ta.[20][21] Nó xuất hiện trên bầu trời như một dải sáng mờ kéo dài từ chòm sao Tiên Hậu (Cassiopeia) ở phía bắc đến chòm sao Nam Thập Tự (Crux) ở phía nam, và sáng nhất ở chòm sao Nhân Mã (Sagittarius) – trung tâm của dải Ngân Hà. Nguyên nhân dải Ngân Hà được gọi bằng cái tên Milky Way là vì thần Zeus đã bế con trai mình là Hercules, cho cậu bé bú trộm dòng sữa của nữ thần Hera để trở nên bất tử. Bỗng nhiên nữ thần choàng tỉnh giấc làm dòng sữa bị văng tung toé lên bầu trời, từ đó mà cái tên gọi Milky Way được hình thành.
Galileo Galilei đã lần đầu quan sát được các ngôi sao riêng biệt trong Ngân Hà vào năm 1610 bằng kính viễn vọng của mình. Tuy nhiên, cho tới tận những năm 20 của thế kỉ XX, các nhà thiên văn học vẫn cho rằng toàn bộ vũ trụ mà con người biết lúc bấy giờ đều chứa trong Ngân Hà. Đến khi có cuộc tranh luận lớn nổ ra giữa Harlow Shapley và Heber Curtis, cùng với Edwin Hubble đã chứng minh được Ngân Hà chỉ là một trong số rất rất nhiều thiên hà khác.
Bạn đang đọc: Ngân Hà – Wikipedia tiếng Việt
Các tên gọi Ngân Hà, Sông Ngân và Thiên Hà trong tiếng Việt đều bắt nguồn từ tiếng Hán. Vào những đêm trời quang, nhìn lên bầu trời ta có thể thấy một dải màu trắng bạc kéo dài do rất nhiều ngôi sao tạo thành. Người Trung Hoa cổ đại tưởng tượng đó là một dòng sông chảy trên trời và gọi nó là Ngân Hà (chữ Hán: 銀河) hoặc Ngân Hán (銀漢), Thiên Hà (天河), Thiên Hán (天漢), Vân Hán (雲漢), Tinh Hà (星河). Khi thiên hà không viết hoa, theo nghĩa thông thường trong tiếng Hán là tinh hệ (星系).
Ngân Hà thực chất là một thiên hà xoắn ốc chặn ngang kiểu SBbc theo phân loại Hubble. Nếu được nhìn từ bên trên ( theo hướng vuông góc với mặt đĩa ), phần TT phình rộng ra và có bốn cánh tay xoắn ốc lớn bao xung quanh. Với đường kính giao động từ khoảng chừng 100,000 đến 180,000 năm ánh sáng. [ 22 ] [ 23 ] Người ta ước tính có khoảng chừng 100 – 400 tỉ ngôi sao 5 cánh được chứa ở trong, cùng với hơn 100 tỉ hành tinh. [ 24 ] [ 25 ] [ 26 ] [ 27 ] Không giống như những thiên hà xoắn ốc thường thì, những thiên hà xoắn ốc dạng thanh ( hay thiên hà xoắn ốc gãy khúc ) có một vùng dạng thanh chắn chạy ngang qua TT của nó, và có hai cánh tay xoắn ốc chính. Ngân Hà cũng vậy và có thêm hai cánh tay xoắn ốc nhỏ hơn. Một trong hai cánh tay nhỏ đó là Cánh tay xoắn ốc Orion, có chứa Hệ Mặt Trời, nó nằm giữa hai cánh tay lớn là Perseus và Sagittarius .
Hệ Mặt Trời nằm ở mặt trong của Cánh tay Orion – một cấu trúc hình xoắn ốc chứa đầy bụi và khí gas, cách tâm quay Galactic Center khoảng 26,000 năm ánh sáng. Các ngôi sao trong phạm vi ≈10,000 năm ánh sáng tạo nên phần bồi nhô cao. Phần trung tâm với nguồn phát xạ vô tuyến mãnh liệt, được biết đến với cái tên Sagittarius A*. Chuyển động của vật chất quanh Sagittarius A* cho thấy nó chứa một vật thể rất nặng và đặc. Việc này có thể giải thích bằng sự tồn tại của một hố đen siêu trọng tại trung tâm Ngân Hà với khối lượng ước tính gấp khoảng 4,1 – 4,5 triệu lần mặt trời.
Cả Ngân Hà vận động và di chuyển với tốc độ khoảng chừng 600 km / s. Nó chứa cả những ngôi sao 5 cánh cổ xưa nhất của thiên hà, thậm chí còn với tuổi đời khởi đầu không lâu sau vụ nổ Big Bang. Nó còn tự quay quanh lõi của mình. Những cánh tay xoắn ốc luôn vận động và di chuyển trong khoảng trống, Mặt Trời cùng những hành tinh cũng hoạt động cùng với chúng. Hệ Mặt Trời của tất cả chúng ta vận động và di chuyển với vận tốc 220 km / s, nhưng dù với tốc độ nhanh như vậy, tất cả chúng ta cũng phải mất đến 230 triệu năm để triển khai xong một vòng xoay quanh lõi Ngân Hà .Có vài thiên hà vệ tinh quay quanh Ngân Hà, toàn bộ đều thuộc Nhóm Địa phương, trong Siêu đám Xử Nữ và Siêu đám Laniākea. [ 28 ] [ 29 ]
Nội dung chính
Góc nhìn từ Trái Đất.
Từ Trái Đất, dải Ngân Hà trông như một dải trắng bạc mờ ảo vắt ngang bầu trời, hay còn gọi là sông Ngân theo cách gọi của người Trung Quốc xưa. Tuy nhiên, ánh sáng quan sát được phần lớn bắt nguồn từ các ngôi sao phía xa, cùng với các vật chất nằm trong mặt phẳng thiên hà. Có một số vùng tối, như Great Rift hoặc Coalsack, do ánh sáng từ các ngôi sao bị hấp thu bởi bụi vũ trụ. Phần thiên hà nằm phía sau bị Ngân Hà che đi được gọi là Vùng Che khuất. Hệ Mặt Trời nằm ở phần rìa của đĩa thiên hà, nên chúng ta không thể nhìn xuyên qua được tâm Ngân Hà để quan sát phía bên kia của nó. Thậm chí ta còn không thể quan sát được vùng tâm của Ngân Hà do mật độ bụi, khí gas và sao nơi đây.
Dải Ngân Hà có độ sáng mặt phẳng tương đối thấp, do vậy muốn quan sát rõ được rõ ràng, khung trời cần phải đạt đến một độ tối nhất định – khoảng chừng 20,2 magnitude. [ 30 ] Người ta chỉ ra rằng chỉ có hơn 50% dân số hoàn toàn có thể nhìn thấy dải Ngân Hà trên khung trời đêm, nguyên do đa phần là do ô nhiễm ánh sáng. [ 31 ] Ở những vùng đô thị, khó hoàn toàn có thể thấy rõ Ngân Hà bằng mắt thường do cường độ ánh sáng khá cao. Tuy nhiên ở những vùng nông thôn to lớn, nơi Mặt Trăng có khi bị che khuất bởi đường chân trời, thì khung cảnh lại khá điển hình nổi bật .Có khoảng chừng 30 chòm sao quan sát được từ Trái Đất, mà TT là chòm sao Cung Thủ – cũng là phần sáng nhất của sông Ngân. [ 32 ]
Tuổi của Ngân Hà.
Một chiêu thức khác là dựa trên những triết lý hiện hành về sự tiến hóa của sao. Quần thể tinh cầu là những thiên hà truyền kiếp nhất trong ngoài hành tinh, và sao lùn trắng là những ngôi sao 5 cánh già nua nhất trong một thiên hà. Hơn nữa, một ngôi sao 5 cánh lùn mà càng mờ, ứng tuổi của nó càng lớn. ( Sao lùn trắng là một ngôi sao 5 cánh có khối lượng khoảng chừng 50% Mặt Trời và thể tích tương tự với Trái Đất ). Sao lùn trắng đang nguội dần sẽ tỏa nhiệt và ánh sáng. Vì vậy, bằng cách thống kê giám sát độ nguội của chúng, rồi so với nhiệt độ phỏng đoán bắt đầu, những nhà khoa học hoàn toàn có thể ước tính tuổi của nó và tuổi của ngoài hành tinh .
Kích thước và khối lượng.
Các nhà khoa học vẫn chưa thể kết luận được khối lượng chính xác của Ngân Hà. Tùy thuộc vào phương pháp đo cũng như các số liệu sử dụng mà cho ra các kết quả khác nhau. Dao động từ khoảng 5.8×1011 M☉ (khối lượng mặt trời) đến khoảng 7×1011 M☉, cho đến cận trên 8.5×1011 M☉ – tương đương một nửa Thiên hà Tiên Nữ.[33][34][35]
Phần nhiều khối lượng trên là của vật chất tối, một dạng vật chất vô hình bí ẩn tương hấp dẫn lên các vật chất thông thường. Tổng khối lượng các ngôi sao chứa trong Ngân Hà rơi vào khoảng 4.6×1010 M☉[36] đến 6.43×1010 M☉[37]. Ngoài ra còn có các đám khí gas vũ trụ (90% Hydro và 10% Heli theo khối lượng[38]), chiếm khoảng 10-15% tổng khối lượng các ngôi sao.
Sự hình thành Ngân Hà.
Thuở sơ khai của ngoài hành tinh, khắp nơi chỉ là những đám khí gas Hydro và Heli trôi nổi. Một số đám khởi đầu tích hợp với nhau, tạo nên những vùng ” cô đặc ” hơn so với những vùng khác. Những ngôi sao 5 cánh tiên phong được tạo ra từ những phản ứng hợp hạch, và ngày càng nhiều những ngôi sao 5 cánh khác được tạo ra khi đám khí gas này liên tục cô đặc lại. Các ngôi sao 5 cánh này tương tác mê hoặc lẫn nhau, tạo nên Quầng thể tinh cầu – những cấu trúc cổ xưa nhất trong thiên hà. Vài tỉ năm sau sự sinh ra của những ngôi sao 5 cánh tiên phong, khối lượng của chúng đã đủ lớn nên hoàn toàn có thể tự quay khá nhanh .Đồng thời với việc tạo ra những ngôi sao 5 cánh mới, những ngôi sao 5 cánh già hơn khởi đầu quy trình ” lão hóa “, xé toạc bầu khí quyển hoặc dẫn đến những vụ nổ siêu tân tinh, giải phóng lượng vật chất dồi dào vào lại trong đám khí gas bắt đầu, góp thêm phần tạo nên những ngôi sao 5 cánh trẻ hơn với những nguyên tố nặng hơn. [ 39 ] Quá trình này lê dài và lặp đi tái diễn cho đến tận ngày này, góp thêm phần tạo nên Trái Đất và những hành tinh khác ( do thành phần những đám khí gas ngày này không chỉ đơn thuần là Hydro và Heli như khởi đầu, mà còn chứa thêm rất nhiều những nguyên tố nặng khác ) .Khối lượng của chúng liên tục tăng lên do những sao mới liên tục được tạo ra, cộng với việc tự quay khá nhanh quanh trục, nên hình dạng khối cầu khởi đầu khởi đầu phình ra, rồi bẹp dần, rồi sau cuối có dạng đĩa như thời nay ( bảo toàn mômen động lượng ). Các sao mới sau này đều hình thành trên mặt phẳng ” đĩa “, tạo thành Ngân Hà ngày này tất cả chúng ta quan sát được. [ 40 ] [ 41 ]Gần một nửa lượng vật chất trong Ngân Hà đến từ những thiên hà khác. Hiện tại Ngân Hà được bồi đắp vật chất từ hai thiên hà vệ tinh gần nhất : Đám mây Magellanic lớn và Đám mây Magellanic nhỏ. Các đặc trưng của Ngân Hà như khối lượng sao, mômen động lượng, thành phần sắt kẽm kim loại, … cho thấy nó chưa hề sáp nhập với bất kỳ thiên hà lớn đáng kể nào trong suốt 10 tỉ năm qua. So với những thiên hà xoắn ốc khác, điều này khá không bình thường ; ví dụ như Thiên hà Tiên Nữ hình thành từ sự sáp nhập của 1 số ít thiên hà tương đối lớn. [ 42 ] [ 43 ]
Theo như các nghiên cứu gần đây cho thấy tốc độ sản sinh sao mới của Ngân Hà của chúng ta cũng như Thiên hà Tiên Nữ hàng xóm rất chậm, chủ yếu là do cạn kiệt môi trường khí gas cần thiết. Người ta chia tốc độ này thành ba vùng đỏ, lục, lam với tốc độ tạo sao mới tăng dần. Ước tính quá trình này có thể bị dập tắt hoàn toàn trong khoảng 5 tỉ năm nữa, cho dù Thiên hà Tiên Nữ và Ngân Hà có va chạm với nhau đi chăng nữa.[44]
Bên trong Dải Ngân Hà.
Có khoảng chừng 200 – 400 tỉ ngôi sao 5 cánh được chứa trong Ngân Hà [ 45 ], cùng với hơn 100 tỉ hành tinh. Do 1 số ít ngôi sao 5 cánh có khối lượng rất nhỏ, cộng với việc chúng nằm cách xa Mặt Trời đến hơn 300 năm ánh sáng, khiến cho việc xác lập số lượng đúng mực rất khó khăn vất vả. Trong khi đó, thiên hà Tiên Nữ cách tất cả chúng ta khoảng chừng 2,5 triệu năm ánh sáng, lại chứa đến khoảng chừng một ngàn tỉ ( 1012 ) sao, vượt xa số lượng những vì sao trong dải Ngân Hà. [ 46 ]Các ngôi sao 5 cánh phân bổ tập trung chuyên sâu hầu hết ở TT Ngân Hà, và trải dần ra ngoài rìa với tỷ lệ giảm dần chứ không có ranh giới rõ ràng giữa ” vùng có sao ” và ” vùng trống “. Tuy nhiên, vượt ra khỏi nửa đường kính 40,000 năm ánh sáng thì tỷ lệ sao sụt giảm nhanh một cách không bình thường [ 47 ]. Bao quanh đĩa thiên hà là một quầng khí nóng phát sáng khổng lồ. Cũng giống Ngân Hà, quầng khí này tự vận động và di chuyển rất nhanh .
Sự phân bổ khối lượng bên trong cho thấy Ngân Hà thuộc loại Sbc theo phân loại Hubble, với những cánh tay xoắn ốc bao quanh. [ 48 ] Đến đầu thập niên 90 thế kỉ XX, những nhà thiên văn mới đặt nghi vấn rằng Ngân Hà là một thiên hà xoắn ốc chặn ngang ( xoắn ốc dạng thanh ) chứ không phải là một thiên hà xoắn ốc đơn thuần. [ 49 ] Mãi đến 2005, giả thiết này mới được chính thức xác nhận bởi những quan sát thu được từ kính viễn vọng Spitzer Space Telescope. Người ta quan sát được ” Thanh chắn ” bắc qua TT lớn hơn nhiều so với giả định trước đó của những nhà khoa học. [ 50 ]
Vị trí của Hệ Mặt Trời trong Dải Ngân Hà.
Hệ Mặt Trời nằm trong vùng định cư của Ngân Hà, thuộc rìa trong của nhánh Lạp Hộ, bên trong Đám mây liên tinh địa phương thuộc Bong bóng địa phương, và nằm trong Vành đai Gould, ở khoảng cách 26,4 ± 1,0 nghìn năm ánh sáng (8,09 ± 0,31 kpc)[51][52][53] từ tâm thiên hà. Mặt trời hiện cách 5-30 parsec (16-98 năm ánh sáng) từ mặt phẳng trung tâm của đĩa thiên hà.[54] Khoảng cách giữa nhánh địa phương và nhánh cận ngoài, nhánh Perseus (Anh Tiên), là 2kpc (6,5 kly).[55]
Minh họa cho “vùng định cư” của thiên hà – diện tích hình vành khăn màu xanh lá, vùng được cho là hội tụ đủ các yếu tố cần thiết để sự sống có thể tồn tại và phát triển
Trung tâm Ngân Hà.
Các ngôi sao trong dải Ngân Hà quay xung quanh trung tâm Ngân Hà, cách Trái Đất 24 – 28.4 nghìn năm ánh sáng (7.4–8.7 kiloparsecs) theo hướng các chòm Xà Phu, Thiên Yết và chòm Cung Thủ, nơi sáng nhất của sông Ngân, và cũng là vị trí của Sagittarius A*
Các nhánh xoắn ốc của Ngân Hà.
Từ TT Ngân Hà, có bốn nhánh xoắn ốc chính và tối thiểu hai nhánh nhỏ, đơn cử như sau :
Khoảng cách từ nhánh Orion và nhánh sau đó, nhánh Perseus, vào khoảng chừng 6,500 năm ánh sáng. Mỗi nhánh xoắn ốc miêu tả một đường xoắn logarit với độ dốc khoảng chừng 12 độ .Đĩa của dải Ngân Hà được bao quanh bởi những quầng sáng hình ô van của những ngôi sao 5 cánh đã già và những tinh vân. Trong khi đĩa chứa khí và bụi bị mờ bởi sự quan sát trong 1 số ít những bước sóng, thì những quầng sáng không bị như vậy. Các ngôi sao 5 cánh đang hoạt động giải trí mạnh chiếm chỗ trong đĩa ( đặc biệt quan trọng trong những nhánh xoắn ốc, tiêu biểu vượt trội cho những khu vực có tỷ lệ cao ), nhưng không có trong những quầng sáng. Nhóm những ngôi sao 5 cánh sinh ra bởi những đám mây phân tử cũng đa phần tìm thấy trong những đĩa .
Các láng giềng trong Nhóm Địa phương.
Ngân Hà cùng Thiên hà Tiên Nữ ( cách khoảng chừng 2,5 triệu năm ánh sáng ) hợp thành một hệ sát cánh, thuộc trong quầng thể nhóm những thiên hà địa phương, hay còn gọi là Nhóm Địa phương, chứa trong Siêu đám Xử Nữ. [ 65 ]
Đáng kể đến trong Nhóm Địa phương còn có Thiên hà Tam Giác ( Messier 33) với kích thước đứng sau Ngân Hà và là thiên hà xoắn ốc không có cấu trúc thanh ngang tại trung tâm thiên hà.
Dựa vào những quan sát gần đây, Thiên hà Tiên Nữ và Ngân Hà đang tiến lại gần nhau với tốc độ khoảng chừng 100 – 140 km / s. Các nhà khoa học Dự kiến trong khoảng chừng 3 – 4 tỉ năm nữa chúng sẽ va chạm với nhau và sáp nhập lại thành một thiên hà elip. Mặc dù vậy, Tỷ Lệ những ngôi sao 5 cánh riêng rẽ trong từng thiên hà va chạm với nhau là cực kỳ thấp, do khoảng cách xa đáng kể giữa chúng .
Thư viện ảnh.
Liên kết ngoài.
(tiếng Anh)
Source: http://139.180.218.5
Category: Thuật ngữ đời thường