Ngọc – Wikipedia tiếng Việt

Đây là một bài viết bách khoa có tên Ngọc. Về nghĩa của từ này, xem Ngọc tại Wiktionary.

Ngọc, hay đá quý và một số loại đá bán quý, là các khoáng chất quý hiếm có nguồn gốc từ thiên nhiên hoặc nhân tạo có giá trị thẩm mỹ; màu sắc rực rỡ và đồng đều, có độ tinh khiết và ổn định; khả năng chiết quang và phản quang mạnh; có độ cứng nhất định và phần lớn có khả năng chống ăn mòn. Ngọc có thể được ứng dụng trong nhiều ngành công nghiệp nhưng công dụng chủ yếu được biết đến nhiều nhất là để trang trí và làm các đồ trang sức, đặc biệt là nữ trang.

Tuy trong trong thực tiễn phần đông không có một khu biệt nào giữa hai khái niệm ” ngọc ” và ” đá quý “. Người ta vẫn không ít nhận thấy ý nghĩa của tên gọi ” ngọc ” biểu lộ đặc tính của đối tượng người dùng đơn cử hơn nên thường gắn với một loại đá quý nhất định ( như lục bảo ngọc, lam ngọc, hồng ngọc, hoàng ngọc, bích ngọc ) ; còn ” đá quý ” có ý nghĩa rộng hơn và khái quát hơn ( ví dụ điển hình khái niệm ” nhẫn cưới gắn đá quý ” thường chỉ một nhóm những loại nhẫn cưới được gắn hồng ngọc, lam ngọc, ngọc lục bảo phân biệt với nhẫn cưới gắn kim cương và nhẫn cưới phay trơn v.v. ). Ở một phương diện khác, ” đá quý ” gắn với những mẫu sản phẩm tự nhiên chưa qua gia công, còn ” ngọc ” được hiểu là những khoáng vật quý và hiếm đã được chế tác, mài dũa hoàn hảo mà thành, tuy nhiều lúc sự phân biệt này trở nên mờ nhòe tùy theo ý niệm [ 1 ] .

Tính chất

Đa số các loại ngọc có tính chất đặc biệt như độ cứng, khả năng tương tác với ánh sáng (chiết quang, phản quang); khả năng chống ăn mòn; tính chất cách điện hay bán dẫn v.v. Các loại đá ngọc phân biệt với các khoáng thạch có màu sắc nhưng ít quý giá hơn (như đá cẩm thạch, đá hoa cương) ở phương diện chủ yếu là sự quý hiếm của nó và độ tinh khiết đồng đều một cách thuần nhất của màu sắc.

Phân loại ngọc

Theo đặc tính

Khoáng vật của thế giới tự nhiên có khoảng hơn 3000 loại, tuy nhiên chỉ có khoảng 100 loại khoáng thạch thích hợp cho việc gia công thành đá quý hoặc đá bán quý[2]. Với những nhà buôn đá quý chỉ có khoảng 20 loại là đối tượng kinh doanh, trong đó kim cương, ngọc lục bảo, hồng ngọc và xa-phia được đánh giá là bốn loại đá quý hàng đầu. Tại Nhật Bản còn xác định bảy loại đá quý nhất, trong đó ngoài bốn loại nói trên còn có opan, alexandrite, jadeite. Ngoài ra, người ta còn gọi kim cương, ngọc lục bảo, hồng ngọc, xa-phia, jadeite và ngọc trai là: “ngũ hoàng nhất hậu” (năm vua và một hoàng hậu).[cần dẫn nguồn]

Theo sắc tố

Một số loại ngọc tuy có thành phần khoáng chất cơ bản giống nhau, nhưng theo màu sắc có thể được phân tách thành loại khác biệt, như hồng ngọc và xa-phia đều là khoáng corundum tuy loại corundum màu đỏ được tách riêng thành hồng ngọc còn các loại có màu sắc khác là xa-phia (khi gắn trên nữ trang phần lớn chỉ sử dụng xa-phia màu xanh lam), các loại thạch anh đều có thành phần chính là silic dioxide nhưng amethyst (thạch anh tím) được tách riêng một loại ngọc vì sự quý hiếm của chúng.[cần dẫn nguồn]

Dưới đây là danh sách một số loại ngọc, màu sắc, độ cứng và ý nghĩa tượng trưng của nó khi được sử dụng với tư cách một món đồ trang sức. Những ý nghĩa tượng trưng này có thể thay đổi không chỉ theo loại ngọc mà còn thay đổi theo màu sắc của ngọc, thậm chí thay đổi theo quan niệm và văn hóa của mỗi dân tộc[cần dẫn nguồn]:

Theo nguồn gốc

Tinh thể đá quý trên mẫu đá gốc và một số ít viên ngọc đã được mài dũa trong một tủ tọa lạc

Cho đến đầu thế kỷ 20, ngọc vẫn là những sản phẩm của tự nhiên hình thành dưới những tác động lý hóa và sự biến động địa chất của Trái Đất qua hàng triệu năm ngoại trừ một vài loại ngọc hay khoáng vật quý là sản phẩm hữu cơ (như ngọc trai từ trai, sò, ốc nước mặn hay nước ngọt; hổ phách xuất xứ từ những loại thực vật họ thông; các loại san hô đặc biệt là san hô đỏ). Hiện nay, công nghệ sản xuất ngọc nhân tạo đã tiến bộ vượt bậc, khởi đầu là sự nuôi cấy thành công ngọc trai nhân tạo ở Nhật Bản sau Chiến tranh thế giới thứ hai, rồi hồng ngọc, xa-phia, hoàng ngọc và cả kim cương nhân tạo cũng lần lượt được nghiên cứu chế tạo trong phòng thí nghiệm tại khắp các châu lục. Những sản phẩm ngọc nhân tạo dần dần tạo được chỗ đứng của mình không chỉ trong các lĩnh vực công nghiệp mà đã bước dần sang địa hạt trang sức, chiếm lĩnh những ngăn, kệ đặt nữ trang tại các cửa hiệu kim hoàn nổi tiếng thế giới. Tuy chất lượng không thua kém gì ngọc thiên nhiên thậm chí có khi còn vượt trội hơn về độ tinh khiết và màu sắc, giá trị quy đổi ra tiền tệ của ngọc nhân tạo vẫn thua xa ngọc xuất xứ từ thiên nhiên.[cần dẫn nguồn]

Nếu ngọc trai, hồng ngọc, xa-phia, hoàng ngọc và ngọc lục bảo được sản xuất nhân tạo về cơ bản tính chất lý hóa không khác gì so với ngọc tự nhiên, tuy có một số sản phẩm (như hồng ngọc) được gia thêm chất phụ gia đặc biệt để phân biệt màu sắc với ngọc tự nhiên khi chiếu dưới tia cực tím, thì kim cương nhân tạo lại đa dạng hơn, trong đó ngoài các bon tinh thể còn phải kể đến những sản phẩm đá giả kim cương như cubic zicon và mossanite mà hình thức không khác biệt lắm với kim cương nhưng chất liệu chế tạo lại hoàn toàn khác. Việc kiểm định chính xác ngọc tự nhiên hay nhân tạo luôn đặt ra nhiều thách thức, những dụng cụ kiểm định ngày càng trở nên tinh xảo hơn và công kiểm định cũng đắt giá hơn.[cần dẫn nguồn]

Theo địa phương

Tuy rất hiếm, trong trong thực tiễn người ta cũng có khi xác lập một số ít loại ngọc của địa phương nào đó phân biệt với ngọc của địa phương khác, do chất lượng của ngọc tại mỗi vùng đất hoàn toàn có thể khác nhau .

Công dụng

Làm tranh đá quýTừ thời xưa, ngọc và vàng gắn với hình tượng quyền lực tối cao và sự phong phú của giới quý tộc ( vua chúa, vương tôn, công tử ) khi được khảm trên vương miện, vương trượng, chuôi kiếm, yên ngựa và nữ trang của hoàng gia. Cho đến thời tân tiến cả ngọc và vàng đều hoàn toàn có thể được sử dụng như tiền tệ ( bản vị ). Nhưng trên quốc tế không ít loại tiền tệ bị mất giá. Mấy năm trở lại đây giá vàng trên quốc tế luôn dịch chuyển can đảm và mạnh mẽ, có lúc giảm đáng kể, trong khi đó giá ngọc lại luôn tăng lên, nhất là so với những loại ngọc quý nguồn gốc từ vạn vật thiên nhiên. Có không ít nước còn xếp ngọc vào loại tiền cứng được ngân hàng nhà nước dự trữ và giữ giá, ví dụ điển hình Iran, nơi mà kho tàng hoàng gia, một trong số đó là chiếc vương miện với trên 3000 viên kim cương bị xung công trong cuộc cách mạng lật đổ vua Iran, đã làm nền tảng hậu thuẫn cho tiền tệ Iran đến thời nay [ 3 ]. Từ thập niên 1970 trở lại đây, việc kinh doanh những loại ngọc trang sức đẹp trên quốc tế diễn ra rất sôi động. Năm 1991 kim ngạch mậu dịch của ngọc đã lên tới 96 tỷ USD. Vài năm gần đây vận tốc tăng giá của ngọc vào khoảng chừng 8-12 % / năm, và người ta thường nhắc đến một câu nói ” vàng thì có giá còn ngọc lại vô giá ” .

Mỗi loại đá quý có hình dáng và màu sắc riêng nên chúng có những truyền truyết tượng trưng tương ứng, có loại còn được coi là mốc sinh trưởng của tháng và mùa. Vì vậy, đối với con người thì sắc thái của ngọc không chỉ là hiện thân của giàu có mà còn biểu đạt khí chất. Tự cổ chí kim ở cả phương Đông và phương Tây, mọi người đều coi ngọc là tài phúc của tự nhiên, tượng trưng cho hòa bình, hữu nghị, may mắn, như ý, hạnh phúc, sức mạnh và quyền lực. Ngày nay, với màu sắc thần bí vốn có cộng thêm vẻ đẹp tự thân và giá trị kinh tế lớn, ngọc ngày càng có sức hấp dẫn không chỉ với thế giới quý tộc, người mẫu, những ngôi sao màn bạc và những nhà tạo mẫu mà cả đối với mọi người bình thường trên khắp các châu lục.

Ngọc được ứng dụng đa phần trong mỹ nghệ và trang sức đẹp, tuy nhiên 1 số ít loại với đặc thù lý hóa đặc biệt quan trọng hoàn toàn có thể được ứng dụng trong khoa học kỹ thuật. Hồng ngọc và xa-phia thường được dùng trong kỹ thuật laser, tạo ra laser hồng ngọc hoặc laser xa-phia ; làm chân kính của những dụng cụ cơ khí đúng mực như trục của những bánh răng đồng hồ đeo tay ; hoặc những thấu kính yên cầu độ tinh khiết và bền như ống kính máy ảnh, những thấu kính hiển vi, mặt kính đồng hồ đeo tay v.v. Kim cương, do độ cứng cao nhất trong số những khoáng chất vạn vật thiên nhiên, được sử dụng nhiều trong cắt gọt, mài, giấy ráp đánh bóng và chỉ có kim cương mới cắt và đánh bóng được kim cương. Kim cương không màu và một số ít màu khác, ngoại trừ màu xanh, còn được ứng dụng sản xuất những điện trở do không dẫn điện, hoặc chất bán dẫn với kim cương xanh, cho những dụng cụ điện tử có năng lực chịu nhiệt và yên cầu độ bền cực cao. Nhờ độ cứng cơ học và ít phản ứng hóa học với một số ít hóa chất, kim cương cũng được ứng dụng để sản xuất một số ít máy móc chuyên sử dụng trong công nghệ tiên tiến địa chất như đầu mũi khoan .Thần bí hơn, trong nhiều nền văn hóa truyền thống người ta tin rằng một số ít loại ngọc có năng lực chữa những bệnh nhất định [ 4 ] .

Quan niệm truyền thống lịch sử

Tháng sinh của ngọc

Đối với 1 số ít nền văn hóa truyền thống, mỗi loại ngọc hoàn toàn có thể gắn với bản mệnh con người sinh trong những tháng nhất định :

Mùa sinh của ngọc

Bốn mùa cũng được gắn với tứ quý hàng đầu của các loại ngọc: sức sống mùa xuân là Emerald, cái nóng mùa hè là ánh nắng mặt trời trong Ruby, tĩnh lặng mùa thu là màu xanh biếc của Sapphire, lạnh lẽo mùa đông là vẻ đẹp lấp lánh trong Diamond.[cần dẫn nguồn]

Kỷ niệm ngày cưới

Kỷ niệm ngày cưới, bên cạnh Đám cưới Giấy ( 1 năm ), Đám cưới Gỗ ( 5 năm ), Đám cưới Đồng ( 10 năm ), Đám cưới Pha lê ( 15 năm ) ; Đám cưới Sứ ( 20 năm ) ; Đám cưới Bạc ( 25 năm ) và Đám cưới Vàng ( 50 năm ) là những trường hợp sử dụng ngọc :

Lựa chọn và dữ gìn và bảo vệ ngọc

Lựa chọn

Không chỉ kim cương, hầu hết những loại ngọc thường được lựa chọn dựa trên những tiêu chuẩn về sắc tố ( color ), độ tinh khiết ( clarity ), size ( carat ), mẫu mã, cách cắt ( cut ) hay còn gọi là tiêu chuẩn 4C. Ngoài ra, đôi lúc còn thấy có sự hiện hữu của 6C với Chi tiêu ( cost ) và giấy ghi nhận, kiểm định ( certification ). Những tiêu chuẩn đó thường được cụ thể hóa thành :

• Về màu sắc, ngọc phải tươi sáng đồng đều, độ đậm nhạt phải tương ứng với nhau, đậm quá thì dễ chìm màu, nhạt quá thì lại không có sức hấp dẫn, hồng nên hồng màu huyết chim câu, xanh lam nên xanh như nền trời sau cơn mưa, kim cương phải trong suốt đến nỗi để ánh sáng lọt qua không có chút tạp sắc nào, ngọc Emerald và Jadeite phải có màu sắc rực rỡ.
• Độ trong suốt tốt, phản quang mạnh, óng ánh, rất ít lỗi hoặc không có lỗi.
• Về kích thước, ngọc càng to càng tốt, nhất là những loại ngọc cao cấp. Giá của ngọc tăng theo cấp số nhân khi trọng lượng của chúng tăng theo cấp số cộng.
• Quý hiếm; bền.
• Kiểu dáng thời thượng, công nghệ tinh xảo, các bề mặt cắt hoàn hảo.[cần dẫn nguồn]

Bảo quản ngọc

• Vì đá ngọc có tính dầu không nên dùng nước để rửa, tránh việc dính chất dầu lên bề mặt của ngọc làm giảm độ sáng. Nếu ngọc bị bẩn, tốt nhất là dùng sóng siêu thanh để tẩy, dùng vải nhung, da hươu lau sạch hoặc dùng rượu thuần chất hoá học lau ướt đến khi ngọc sáng như cũ.
• Đại đa số ngọc thiên nhiên có tính chất ổn định, không tan trong acid và kiềm, tuy nhiên cũng cần tránh tiếp xúc với hóa chất nhất là các loại mỹ phẩm.
• Ngọc tuy bền nhưng không được tác động mạnh hoặc làm rơi, tránh bị nứt hoặc vỡ nứt. Không được để ngọc va chạm với vật cứng, tuyệt đối không phơi dưới ánh nắng mặt trời, khi không đeo nên cất trong hộp nữ trang có lót mềm.
• Kim cương, hồng ngọc, lam ngọc có độ cứng rất cao, không được để cùng với các loại Ngọc khác, tránh làm sứt mẻ các loại ngọc khác.
• Trân châu có độ cứng thấp, không chịu được ma sát, những chất cho thêm vào trân châu thường là cơ chất và Calci-Cacbon, vì vậy không được cho tiếp xúc với bất kỳ chất chua nào như muối chua, Axit nitric và dấm, mồ hôi và các loại mỹ phẩm, tránh cho trân châu bị biến sắc hoặc mất đi độ cứng.[cần dẫn nguồn]

Một số viên ngọc nổi tiếng

Kim cương

• Koh-I-Noor, có trọng lượng 186 carats, được phát hiện vào năm 1304, là viên kim cương có ánh chiết quang rực rỡ nhất nên còn gọi là “núi ánh sáng”.
• Excelsior: có trọng lượng ban đầu là 995,2 carats được cắt làm 10 mảnh trong đó có 3 mảnh lớn nhất có trọng lượng 158, 147 và 130 carats. Các mảnh còn lại được cắt làm 21 viên từ 70 carats đến nhỏ hơn 1 carats.
• Regent: nặng 410 carats khi chưa được mài, do một nô lệ Ấn Độ tìm thấy được năm 1701, là một viên kim cương đã chứng kiến những thăng trầm của lịch sử một số nước, đặc biệt là Pháp.
• Blue Hope: Viên kim cương xanh lớn nhất thế giới, nặng 45,2 carats, mang tên “hy vọng” nhưng người ta tin rằng nó mang lại bất hạnh cho bất cứ ai sở hữu nó.
• Cullinan được tìm thấy vào tháng 26 tháng 1 năm 1905 tại Nam Phi, có trọng lượng 3,106 carat. Sau đó Cullinan được cắt thành 9 viên nhỏ hơn, trong đó có một viên lớn nhất mang tên Cullian 1 hay Great Star nặng 530,2 carats.
• Lesotho Promise: viên kim cương lớn thứ 15 của thế giới và là viên kim cương lớn nhất trong vòng 100 năm qua, nặng 603 carat[5].

Các loại ngọc khác

• Ngọc trai: viên ngọc trai lớn nhất từ trước đến nay nặng khoảng 6,4 kg[6], được một người thợ lặn Hồi giáo Philippines vô danh tìm ra tại ngoài khơi của đảo Palawan.
• Hồng ngọc tại Việt Nam: Viên rubi “Ngôi sao Việt Nam” có trọng lượng 2.160 gram, tương đương 10.800 ca-ra, được tìm thấy tại mỏ đá quý Tân Hương, xã Tân Hương, huyện Yên Bình, tỉnh Yên Bái, được coi là quốc bảo Hồng ngọc Việt Nam[7].

Đánh giá

Triết gia La Mã cổ đại Pliny the Elder, khi trông thấy một viên đá quý đã thốt lên : ” Đây, hàng loạt sự uy nghi của tạo hóa đều tiềm ẩn trong khoảng trống nhỏ bé này, thể hiện sự phát minh sáng tạo xuất sắc ưu tú “, đại ý nói chỉ một hạt đá quý cũng đủ biểu lộ cái đẹp của vạn vật .

Chú thích

Xem thêm

Liên kết ngoài