Luật bản quyền bất lực trước nạn “vay nhạc”

1. Chuyện gì đang diễn ra?

Tuần vừa mới qua, những ngôi sao 5 cánh số 1 của làng nhạc pop như Ed Sheeran, Katy Perry, Dua Lipa … đều Open trên những tít báo, tạp chí lớn. Họ Open không phải để tiếp thị bài hát mới, thay vào đó, những lùm xùm về tranh chấp bản quyền .Katy Perry sau 8 năm kiên trì theo đuổi vụ kiện ” vay nhạc ” trong ca khúc Dark Horse đã giành thắng lợi. Trong khi đó, Ed Sheeran liên tục bị tố vi phạm bản quyền trong ca khúc Shape of You. Trước đó, nam ca sĩ / nhạc sĩ người Anh đã từng hơn 1 lần bị tố ” vay nhạc ” của nghệ sĩ khác .

Nữ ca sĩ Katy Perry. | Nguồn: YouTube.Bản hit Levitating của Dua Lipa lần thứ 2 bị tố vay mượn. Lần đầu, Artikal Sound System đã khởi kiện ekip nữ ca sĩ vì cố ý sao chép một phần giai điệu ca khúc Live Your Life. Mới đây, Leviating lại một lần nữa bị tố ” vay nhạc ” bởi hai nghệ sĩ L.Russell Brown và Sandy Linzer .

3 vụ “vay nhạc” kể trên chỉ là con số nhỏ trong hàng trăm vụ kiện tụng tranh chấp bản quyền âm nhạc. Không phải vụ việc nào cũng được đưa ra tòa (hoặc được giải quyết), thay vào đó được thỏa thuận ngầm giữa các nghệ sĩ, hãng đĩa.

2. Điểm chung của các vụ “vay nhạc” là gì?

Những vụ kiện vay nhạc ồn ào nhất gần như chỉ diễn ra ở mảng pop, rock. Khái niệm nhạc pop ở đây hoàn toàn có thể được hiểu là nhạc đại chúng, gồm có những thể loại nhỏ hơn pop, ballad, EDM, Rn’B, … Rất hiếm khi công chúng nghe thấy những nhà soạn nhạc cổ xưa tố nhau ” vay nhạc ” .Các bài hát trở nên nổi tiếng ( hit ) thường mới bị vướng vào tranh chấp bản quyền. Nói thế không có nghĩa là những ca khúc ” làng nhàng ” hay kém tiếng tăm không có năng lực bị tố sao chép. Những bài hit thường được làm theo công thức nên năng lực ” giống ” bài hát trước đó cao hơn .Đặc biệt, một vụ kiện vay nhạc thường gắn liền với yếu tố tiền tài, nơi người kiện đòi tiền bồi thường bị đơn. Một bài hit thường tạo ra nhiều lệch giá, doanh thu nên năng lực được bồi thường số tiền sẽ lớn hơn, hoàn toàn có thể lên đến cả hàng chục triệu USD .

3. Luật xử lý các vụ “vay nhạc” cần tiến hóa?

Sáng tác âm nhạc, giống như mọi ngành phát minh sáng tạo khác, đều được bảo vệ với Luật Bản quyền. Việc xác lập nghệ sĩ có ” vay nhạc ” của nghệ sĩ khác hay không dựa trên hai nội dung :

• Khả năng nghệ sĩ (bị kiện) đã nghe giai điệu nguyên bản trước khi sáng tác hay không?
• Liệu họ có triển khai thêm một phần của giai điệu nguyên bản hay không?

Hầu hết mọi người ( luật sư, thẩm phán, công chúng ) không có năng lực đọc nhạc. Vì vậy, việc so sánh hai bài hát có điểm giống nhau đáng kể hay không là rất khó khăn vất vả. Điều này đến từ ” cảm xúc ” hay thưởng thức thay vì hoàn toàn có thể nghiên cứu và phân tích rạch ròi dựa trên triết lý âm nhạc .

Ban nhạc Radiohead kiện ca sĩ Lana Del Rey “vay nhạc” nhưng chính ca khúc của họ cũng bị tố vay mượn trước đó.Luật sư Paul Fakler, người có kinh nghiệm tay nghề trong mảng luật âm nhạc cho biết : ” Với tiểu thuyết hay điện ảnh, bồi thẩm đoàn thuận tiện nghiên cứu và phân tích và cho biết liệu những tác phẩm có sao chép của nhau hay không. Âm nhạc thì khác, nó nhanh gọn bị biến thành đại chiến giữa những chuyên viên nghiên cứu và phân tích. “Bà Hayleigh Bosher ( Đại học Brunel ), người điều tra và nghiên cứu về ngành công nghiệp âm nhạc đánh giá và nhận định, ” Luật pháp cần phải tiến hóa theo thời hạn bởi những nghệ sĩ làm nhạc thời nay đã khác xa so với 50 năm trước. “

4. Luật bản quyền kìm hãm sáng tạo?

Bà Hayleigh Bosher e ngại rằng, nếu nghệ sĩ kiểu Ed Sheeran thua kiện sẽ kéo theo nhiều trường hợp tranh chấp bản quyền trong thời gian tới. “Tôi không nghĩ rằng luật bản quyền đang thực hiện chức năng của mình”, bà nói, “Điều đó đang kìm hãm sự sáng tạo.”

Trên trong thực tiễn, không phải đợi Heyleigh Bosher lên tiếng mà chính ca sĩ, nhạc sĩ và đơn vị sản xuất Pharrell Williams đã quan ngại từ hơn nửa thập kỷ trước. Sau khi thua kiện trong vụ đạo nhạc với mái ấm gia đình cố nhạc sĩ Marvin Gaye với bài hit Blurred Lines ( hợp tác cùng Robin Thicke, T.I ), anh san sẻ với tờ Rolling Stone :” Phán quyết gây bất lợi cho sự phát minh sáng tạo, những người đã cố làm ra một điều gì đó được truyền cảm hứng, từ sự thừa kế ; kể cả trong thời trang, âm nhạc, phong cách thiết kế … bất kỳ thứ gì. ”

Nam ca sĩ, nhạc sĩ, nhà sản xuất âm nhạc Pharrell Williams. | Nguồn: Vanity FairAnh nói thêm, ” Nếu tất cả chúng ta mất đi sự tự do của bản thân là được truyền cảm hứng, một ngày nào đó, ngành công nghiệp vui chơi mà tất cả chúng ta đang biết sẽ đông cứng trong kiện tụng ” .Mới đây, khi dính vào kiện tụng tranh chấp bản quyền, Ed Sheeran cũng có những san sẻ tương tự như. Anh cảm thấy “ bầm dập ” vì vấn đề này và cho biết thêm :“ Điều này để lại trong tôi một cảm xúc tồi tệ đến nỗi không muốn trình diễn bài hát đó ( Shape of You ) nữa. Quyết đình ngồi lại dàn xếp vấn đề khiến tôi nghĩ nhiều đến đạo đức nghề nghiệp vì chúng tôi vô tội trước những cáo buộc được đưa ra. ”

5. Nhạc pop ngày càng đơn giản, được sáng tác cho thuật toán thay vì người nghe?

Ai ” vay nhạc ” ai cũng quan trọng nhưng vì sao chuyện này lại diễn ra tiếp tục cũng quan trọng không kém. Những vụ kiện vay nhạc thời hạn qua bật mý cho tất cả chúng ta nhiều hơn về câu truyện phát minh sáng tạo âm nhạc ngày này .

Tuy khai sinh nhiều thể loại âm nhạc khác nhau, hay “tái chế” các thể loại âm nhạc hoàng kim trước đây (jazz, disco..), thì thị trường âm nhạc vẫn thay quanh thể loại nhạc pop. Việc cố tạo ra một bài hit toàn cầu là rất khó, nhưng viết một bài hit tương tự là điều có thể.

Nguồn: Nhi Thanh @obanhmis cho Vietcetera.Những bài hát pop này lại dựa trên những khuôn khổ quen thuộc với giai điệu đơn thuần, mê hoặc. Từ điều này, đã vô tình ( hoặc cố ý ) tạo ra nhiều bản sao hơn so với ngành nghệ thuật và thẩm mỹ, phát minh sáng tạo khác ” .Nhạc sĩ Tom Grey còn cho rằng, áp lực đè nén buộc những nhạc sĩ từ những hãng thu âm phải viết những bài hát gần giống với những bản hit khác, giúp chúng thuận tiện được những thuật toán của Spotify chọn ra hơn .Vì sao ta lại thích bài hát này thay vì bài kia ; hay thấy nó có điểm giống với bài hát nọ ? Đó là do tại người nghệ sĩ viết theo một công thức và thuật toán lựa chọn ” khẩu vị ” âm nhạc giúp tất cả chúng ta .