“Chế” lời bài hát để quảng cáo: Tác phẩm gốc bị “phá nát”? – Báo Công an Nhân dân điện tử

Việc chế lời mới cho những ca khúc, nhất là những ca khúc đã nổi tiếng, nhiều thế hệ thuộc nằm lòng cần một sự cân nhắc từ phía những người sử dụng, bởi nếu không khéo, sẽ sa vào phản cảm, thậm chí bị công chúng tẩy chay.

Trong quảng cáo, bên cạnh ý tưởng sáng tạo phát minh sáng tạo và hình ảnh đẹp thì âm nhạc là yếu tố quan trọng không kém. Chính thế cho nên, rất nhiều nhãn hàng khi quảng cáo cho loại sản phẩm đã tìm kiếm ca khúc tương thích và cải biên phần lời cho tương thích để mong ước được công chúng quan tâm đến nhãn hàng của mình nhiều hơn .
Tuy nhiên, việc chế lời mới cho những ca khúc, nhất là những ca khúc đã nổi tiếng, nhiều thế hệ thuộc nằm lòng cần một sự xem xét từ phía những người sử dụng, bởi nếu không khéo, sẽ sa vào phản cảm, thậm chí còn bị công chúng tẩy chay .

Chế lời quá đà gây phản cảm

Câu chuyện mới nhất, ca khúc “ Nhớ về TP. Hà Nội ” của nhạc sĩ Hoàng Hiệp được chế thêm phần lời để quảng cáo loại sản phẩm “ Cung Đình phở bò ” trên sóng truyền hình và những trang mạng trực tuyến do ca sĩ Hồng Nhung biểu lộ bị dư luận phản đối nóng bức. Theo đó, lời của ca khúc “ Nhớ về Thành Phố Hà Nội ” được cải biên thành : “ Dù có đi bốn phương trời, lòng vẫn nhớ về … phở TP.HN ” .

Ca sĩ Bảo Anh và thủ môn Tiến Dũng trong một clip quảng cáo ăn khách.

Trên nhiều forum, phần đa công chúng tỏ ý không ưng ý với việc chuyển lời một ca khúc hay bậc nhất về TP. Hà Nội vào mục tiêu quảng cáo cho một loại sản phẩm ăn liền như vậy. Họ cho rằng, việc này đã xúc phạm đến nhạc sĩ Hoàng Hiệp, và xúc phạm cả đến tình yêu của hàng triệu người dành cho TP. Hà Nội .
Một người theo dõi viết : “ Nhớ về Thành Phố Hà Nội là một ca khúc tiềm ẩn những giá trị văn hóa truyền thống lịch sử dân tộc lâu bền của TP. Hà Nội. Bài hát trở nên thiêng liêng trong trái tim của biết bao người, dù có sinh ra và lớn lên ở TP.HN hay không. Cải biên lời và dùng những nét nhạc hào hùng đó để quảng cáo cho một món phở gói, lại qua giọng hát của một nữ ca sĩ số 1 là Hồng Nhung, rõ ràng tất cả chúng ta thấy một sự phản cảm không hề đồng ý được. Bài hát đã được kéo thấp xuống so với giá trị thực của nó. Như thế cũng đồng nghĩa tương quan với tình yêu của biết bao con người dành cho bài hát, dành cho Thành Phố Hà Nội đang bị tổn thương ” .
Nhìn vào thị trường những năm gần đây hoàn toàn có thể thấy, xu thế chế lời một bài hát nổi tiếng, một bài hit để sử dụng làm nhạc quảng cáo đang khá phổ cập, rất được những nhãn hàng ưu thích. Nếu trước đây nhạc quảng cáo thường được đặt hàng viết riêng thì nay để tiện lợi, cũng là để “ ăn theo ” độ nổi tiếng của ca sĩ hay bài hát được nhiều người biết đến, người ta chọn luôn những ca khúc này làm nhạc quảng cáo, tất yếu có chỉnh sửa phần lời cho tương thích với nhãn hàng, mẫu sản phẩm .
Có thể kể ra đây rất nhiều ví dụ. Chẳng hạn, ca khúc “ Duyên phận ” nổi tiếng của nhạc sĩ Thái Thịnh được chế lời để quảng cáo cho công ty điện máy với phần lời nôm na khác hẳn ca khúc gốc : ” Phận là phụ nữ, mua đồ là đam mê / Quạt, nổi, nhà bếp gas, bình, tách ly muốn mua quài quài. Mua ngay chị ơi. Giá không cần lo. Rẻ hơn nhiều luôn. Xem giá đi ! Chảo ly nồi cơm, máy xay, bình đun … ” .
Ca khúc “ Ước gì ” của nhạc sĩ Võ Thiện Thanh từ lâu được người theo dõi yêu dấu qua giọng hát nữ ca sĩ Mỹ Tâm cũng được đặt lời mới sử dụng để quảng cáo cho mẫu sản phẩm trà Tea Plus. Phần lời chế cho đoạn quảng cáo loại sản phẩm đơn thuần đến mức nhiều người theo dõi bật cười : “ Ước gì ăn mà không nặng nề. Ước gì Tết nào cũng nhẹ nhàng. Cả nhà mình đừng lo nữa nha. Vì nay đã có Tea Plus ” …
Một ca khúc chạy khách khác được giới trẻ yêu quý có tên ” Yêu không đòi quà “, từng khuấy đảo mọi bảng xếp hạng âm nhạc trong nước cũng đã trở thành bài hát quảng cáo đinh cho tên thương hiệu Điện máy Xanh. ” Từ phụ kiện tới smartphone, tablet, máy tính gì cũng có. Em ơi yêu anh đi mà. Muốn chi đã có anh lo. Luôn luôn Tặng em quà suôn sẻ ” .

Một ca khúc hot không kém là “Bao giờ lấy chồng” của tác giả Huỳnh Hiền Năng cũng được “chế” lời mới cho đoạn quảng cáo mì tôm Omachi của ca sĩ Bích Phương. Từ những lời lẽ ngọt ngào của ca khúc, phần lời đã được chế thành những câu hát khá buồn cười: “Omachi giờ đây có thịt nha. Omachi mì khoai tây giờ có cả thịt…”.

Diva Hồng Nhung trong đoạn quảng cáo sản phẩm phở gói với ca khúc “Nhớ về Hà Nội” cải biên lời bị khán giả cho là phản cảm.

Tất nhiên khi đã Giao hàng mục tiêu thương mại thì mọi thứ, kể cả âm nhạc phải ship hàng một tiềm năng duy nhất, làm thế nào để người mua chăm sóc đến loại sản phẩm, tò mò về mẫu sản phẩm, thôi thúc lệch giá của nhà phân phối ngày càng cao .
Bài hát khi đã trở thành một vật liệu cho quảng cáo, người ta sẽ không thống kê giám sát quá nhiều về giá trị nghệ thuật và thẩm mỹ của bản gốc ra làm thế nào, làm biến hóa, cải biên phần lời phần nhạc đi thì sẽ mất mát gì so với công chúng, mà quan trọng chỉ là phải nêu bật được loại sản phẩm cần quảng cáo. Đây cũng là điểm nguy cơ tiềm ẩn nhất, xét từ góc nhìn một tác phẩm nghệ thuật và thẩm mỹ .

Đâu là giới hạn?

Chế lời mới cho ca khúc để quảng cáo một mẫu sản phẩm nào đó, đương nhiên đơn vị sản xuất phải lo yếu tố bản quyền. Việc sử dụng một tác phẩm thẩm mỹ và nghệ thuật vào mục tiêu thương mại cần được sự đồng ý chấp thuận của tác giả hoặc thân nhân tác giả trong trường hợp tác giả đã mất. Tất cả những bản nhạc “ chế ” đều được xem là tác phẩm phái sinh từ tác phẩm gốc .
Khi chúng được sử dụng khai thác với mục tiêu gì đều cần được sự chấp thuận đồng ý của người sáng tác. Luật Sở hữu trí tuệ lao lý về quyền tác giả rất rõ ràng : mọi hành vi sửa chữa thay thế, cắt xén, công bố tác phẩm, làm tác phẩm phái sinh từ tác phẩm gốc, gồm có những tác phẩm nổi tiếng hay không nổi tiếng khi chưa được tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả được cho phép là hành vi xâm phạm quyền tác giả, những tác phẩm này được gọi là tác phẩm phái sinh phạm pháp .
Từng có một vài ví dụ về việc bài hát được sử dụng chế lời để quảng cáo loại sản phẩm mà tác giả không hay biết, cho đến khi bị phát hiện thì phía nhà phân phối mới hấp tấp vội vàng xin lỗi và đền bù tác quyền cho tác giả .
Trong thời đại công nghệ tiên tiến thời điểm ngày hôm nay, việc xâm phạm bản quyền không khó để phát hiện ra, và yếu tố đáng quan ngại nhất trong việc chế lời mới cho bài hát lại nằm ở yếu tố phần lời đó được chế như thế nào, có tương thích với tai nghe của công chúng hay không, có làm mất đi giá trị của bài hát gốc hay không .
Xu hướng mua bản quyền bản hit có sẵn chế lại thành nhạc quảng cáo càng được những tên thương hiệu ưa thích, nhưng rõ ràng không phải khi nào những phiên bản ” chế ” lời cho quảng cáo cũng dễ lọt tai người nghe. Tâm lý ” tham ” vô tội vạ của nhiều nhãn hàng, chỉ cần biết nội dung bài hát chế “ sát sàn sạt ” với chi tiết cụ thể mẫu sản phẩm quảng cáo đã khiến cho không ít bài hát nổi tiếng bị “ phá ” đến mức không còn hình hài .

Nữ ca sĩ Mỹ Tâm trong đoạn quảng cáo đồ uống với phần bài hát ca khúc “Ước gì” được chế lời mới.

Ví dụ, khi nghe bài “ Duyên phận ” bị phá để chắp lời quảng cáo cho những loại sản phẩm điện máy, nhiều người theo dõi tỏ ra sợ hãi vì không còn nhận ra bài hát họ yêu thích. Toàn thấy nhà bếp gas với bình điện, quạt máy được nhắc trong bài hát .

Có người đã viết bình luận: “Tác giả nghe bài này xong chắc chết luôn vì phần lời đặt thô bạo quá”. Hay như mục quảng cáo mì khoai tây Omachi do ca sĩ Bích Phương thể hiện chế lời lại từ ca khúc “Bao giờ lấy chồng” bị nhiều khán giả bình luận quá nhạt nhẽo, vớ vẩn, “nhảm không thể nhảm hơn”.

Ai cũng biết, với nghệ sĩ, bán ca khúc hit cho nhãn hàng nghĩa là có thêm nguồn thu không nhỏ. Ngoài ra, ca khúc được đưa vào quảng cáo sẽ giúp có thêm lượng người theo dõi mới. Hỏi quan điểm một số ít nhạc sĩ đã từng bán bản quyền ca khúc cho nhãn hàng làm quảng cáo, họ đều tỏ ý không mấy hài lòng về phần lời chế thêm, vì nó thường chẳng ăn nhập gì với ca khúc gốc của họ. Một nhạc sĩ ( giấu tên vì nguyên do tế nhị ) cho biết, mặc dầu được nhiều tiền nhưng anh không vui khi thấy bài hát nổi tiếng của mình bị bóp méo đến thảm hại để quảng cáo cho một nhãn hàng .
Việc chế lời mới cho một bài hát thực ra chỉ mang tính tức thời, Giao hàng mục tiêu thương mại, nhưng mặc dầu như vậy nó cũng sẽ có những tác động ảnh hưởng không tốt đến năng lực cảm thụ thẩm mỹ và nghệ thuật của người theo dõi nếu nội dung bài hát được chế nôm na, thiếu tính nghệ thuật và thẩm mỹ. Thiết nghĩ, mỗi tác giả bài hát cần phải có một sự xem xét khi quyết định hành động trao bài hát của mình một đơn vị sản xuất nào đó để cải biên lời quảng cáo loại sản phẩm .
Cần phải có những pháp luật nhất định với người sử dụng, nhu yếu họ tôn trọng bài hát gốc, tránh để xảy ra việc chế lời phản cảm gây phản ứng trong dư luận. Bảo vệ tính toàn vẹn của bài hát cũng như bảo vệ những giá trị xinh xắn mà bài hát đã có là nghĩa vụ và trách nhiệm của người sáng tác thứ nhất. Có như vậy thì mọi việc làm mà nghệ thuật và thẩm mỹ phụng sự, kể cả là mục tiêu thương mại đi nữa cũng sẽ giữ được những chuẩn mực thiết yếu, không còn xô bồ, nhảm nhí, bóp méo ca khúc một cách không thương tiếc như ở nhiều ví dụ tất cả chúng ta đã thấy .