“Nhà quê” là gì? “Đồ nhà quê” có từ bao giờ?

Ở thời xưa, nhà quê là từ để chỉ quê hương bản xứ của một người. Ví dụ nói:  “Về nhà quê thăm họ hàng” – là để ám chỉ về quê hương, nơi mình sinh ra thăm họ hàng.

Cần nói thêm, gốc gác dân tộc bản địa ta ( nếu xét đến khoảng chừng từ 5 đời trước, thì hầu hết đều ở nông thôn cả ). Cho nên từ nhà quê ở đây ám chỉ quê nhà bản xứ, nhưng đa số lại là nơi gắn liền với hình ảnh làng quê có cây đa giếng nước sân đình, cái mà thời sau này được coi là văn hoá làng xã truyền thống lịch sử của dân tộc bản địa .
Từ nhà quê còn được Open trong bút ký của nhà văn Hoài Thanh, gọi là le nhaque, một nhà văn và bình văn học có tiếng trong trào lưu thơ mới của Nước Ta .

Từ nhà quê như vậy, chẳng hề mang nghĩa tiêu cực nào, thậm chí nó còn nói đến một cái đẹp ở sự gắn bó với quê hưởng bản xứ – điều mà đến bây giờ rất nhiều người Việt vẫn tự hào khi đi xa.

Vậy mà, từ nhà quê giờ đây được sử dụng thường mang một ý nghĩa có nhiều đặc thù “ xấu đi ” hơn. Nhà quê được sử dụng để ám chỉ chê bai nguồn gốc của một ai đó, như : ” đồ nhà quê lên tỉnh “, hoặc sử dụng ẩn dụ như một tính từ, để ám chỉ một điều gì đó lỗi mốt, không hợp thời, như : ăn mặc gì trông nhà quê vậy .
Nhưng liệu ai đó đã từng đặt câu hỏi : thế từ khi nào, từ nhà quê lại được sử dụng với ngữ nghĩa biến hóa như vậy ?
Tôi nghe nhiều bạn thường nói : người Thành Phố Hà Nội hay cậy mình ở thành phố, coi khinh người ở nơi khác là “ người nhà quê ”. Đến đây lại có thêm một câu hỏi khác : “ Người Thành Phố Hà Nội ” được nói đến là “ người Thành Phố Hà Nội nào ” ?
Hai câu hỏi này tưởng không tương quan, nhưng lại rất tương quan. Vì quả thật : từ nhà quê được sử dụng theo nghĩa tính từ xấu đi có lẽ rằng xuất phát từ TP.HN. Chúng ta lại phải ngược dòng lịch sử vẻ vang .

Lịch sử Hà Nội là nơi kinh kỳ, trải qua nhiều cuộc di cư và biến động trong lịch sử (như trong bài “người Hà Nội gốc” tôi từng chia sẻ). Tuy nhiên, cuộc di cư Việt Nam 1954 đã để lại nhiều dấu ấn về sự thay đổi văn hoá và diện mạo Hà Nội.

Thời điểm đó, cách mạng cộng sản thành công xuất sắc, giành được chính quyền sở tại và kiến thiết xây dựng nhà nước XHCN theo chủ thuyết chuyên chính vô sản ở miền Bắc .
Hầu hết những mái ấm gia đình tri thức tiểu tử sản, những những tầng lớp tây học cũ, nếu không đi theo con đường vô sản thì sẽ di cư vào miền Nam hoặc sang Pháp. Thành Phố Hà Nội nghênh đón những con người vô sản mới đến tiếp quản thành phố ( hoàn toàn có thể gồm có cha ông những bạn, cha ông tất cả chúng ta ). Những người này phần đông là nguồn gốc ở nông thôn, và đi theo cách mạng, thì nay trở thành người kinh kỳ .
Tiếp tục như vậy cho đến sau năm 1975, quốc gia thống nhất. Những làn sóng vô sản định cư tiếp quản Hà Nội Thủ Đô .

Vậy tại sao lại liên quan đến “đồ nhà quê”?

Bản chất, từ Đồ nhà quê, là do những người “mới nhập cư” thành công dân thủ đô trên “sáng tác” ra để chỉ những người bà con ở quê hương cũ ra thăm. Họ – những người ở Hanoi, nay cảm thấy rằng con người của họ đã khác, lên 1 trang mới, và những gì ở quê hương của họ là xấu xí, là “quê mùa”. Nên đã dùng từ nhà quê như một tính từ, trái với ý nghĩa đẹp ban đầu. 

Bản chất của ý nghĩ “ nó xấu ”, là do những mặc cảm về nguồn gốc của chính những người ở quê ra này .

Thế, người Hà Nội nào không nói “đồ nhà quê”?

Như ở trên đã kể lại, là những lớp người định cư thành phố sau 1954 thường sử dụng từ nhà quê theo ý nghĩa xấu đi .

Còn người Hà Nội mà được giáo dục trước 1954, hay còn có thể gọi là “người Hà Nội gốc”, họ sẽ không dùng từ nhà quê để ám chỉ hay miệt thị ai.

Tôi còn nhớ 1 câu truyện được nghe thời 195 x của một mái ấm gia đình Thành Phố Hà Nội gốc :
– Có người ở quê ra chơi, thế là đám trẻ con thi nhau nói : A, đồ nhà quê kìa, ra xem đồ nhà quê chúng mày ơi ?

Có một người thầy gọi con gái của mình lại và bảo ban: Ấy chết sao con lại học theo các bạn thế. Con chỉ nên nói: Bác ấy là người ở nông thôn ra chơi.

Sau đó người thầy ra xin lỗi bác kia .

Có lẽ, từ “nhà quê” chỉ xấu khi ai đó còn mặc cảm về xuất xứ của bản thân mình mà thôi.

Nam Lê