Rickettsia – Wikipedia tiếng Việt

Rickettsia được Ricketts và Wilder phát hiện năm 1910. Rickettsia  là những vi sinh vật có cấu trúc giống với tế bào vi khuẩn. Chúng là loài bắt buộc ký sinh trong nội bào, nên sự tồn tại của Rickettsia phụ thuộc vào sự tồn tại, phát triển và nhân rộng trong tế bào chất của nhân tế bào chủ.

Bởi vì điều đó, Rickettsia không hề sống trong môi trường tự nhiên dinh dưỡng tự tạo và được nuôi cấy trong mô hoặc phôi ( thường thì, phôi gà ). Phương pháp tăng trưởng Rickettsia trong phôi gà được ý tưởng bởi William Ernest Goodpasture và những đồng nghiệp của ông tại Đại học Vanderbilt trong đầu những năm 1930. Trước kia, Rickettsia đã được xếp vào giữa virus và vi trùng. Tuy nhiên không giống như Chlamydia, Mycoplasma và Ureaplasma, Rickettsia có nhân, tế bào chất và màng tế bào chất, có hai loại acid nucleic là DNA và RNA nhưng mạng lưới hệ thống enzym nghèo nàn, thế cho nên không tăng trưởng được ở môi trường tự nhiên dinh dưỡng tự tạo .

Đặc điểm sinh học.

Rickettsia hình dạng biến hóa qua những quy trình tiến độ tăng trưởng : cầu khuẩn đứng riêng rẻ hoặc xếp từng đôi, trực khuẩn và hình sợi. Thường gặp nhất là hình trực khuẩn. Nhuộm Gram bắt màu Gram âm. Lúc nhuộm Giemsa hoặc Machiavello. Khi nhuộm Giemsa vi trùng bắt màu xanh, còn nhuộm Machiavello vi trùng bắt màu đỏ khá tương phản với màu xanh của tế bào vật chủ .

Rickettsia có thể quan sát ở kính hiển vi quang học.

Rickettsiae có size 0,3 – 0,5 μm x 0,8 – 2,0 μm. Hầu như tổng thể rickettsiae hoàn toàn có thể tái tạo chỉ trong những tế bào động vật hoang dã .Rickettsia đã có một thời xem như liên hệ mật thiết với virus vì kích cỡ nhỏ bé và tăng trưởng nội bào. Ngày nay Rickettsia được chứng minh và khẳng định là vi trùng vì :- Rickettsia có toàn bộ đặc tính cấu trúc của vi trùng, đặc biệt quan trọng là có vách tế bào nổi bật .- Có tổng thể những enzyme thiết yếu cho sự chuyển hóa .- Chứa cả hai loại acid nucleic : DNA và RNA .- Phân bào giống vi trùng .- Sử dụng oxy và nhạy cảm với 1 số ít kháng sinh ( chloramphenicol, tetracyclin ) kháng sinh thế hệ mới dặc hiệu như Doxycylin, Oxytetacylin .Rickettsia có sức đề kháng yếu, chúng bị tàn phá nhanh gọn bởi sức nóng, nhiệt độ và những chất hoá học .

Cấu tạo hóa học

Rickettsia chứa RNA và DNA theo tỷ suất 3,5 : 1, vách tế bào giống như vách tế bào vi trùng Gram âm chứa phức tạp glycopeptit. Thành tế bào có acid muramic, sinh sản ở trong tế bào chất hoặc trong nhân của tế bào ký chủ. Tuy nhiên, có vài trường hợp riêng biệt hoàn toàn có thể tăng trưởng trong môi trường tự nhiên không tế bào và bắt màu Gram dương .

Cấu trúc kháng nguyên.

Rickettsia có hai loại kháng nguyên

Kháng nguyên đặc hiệu :.

– Kháng nguyên không chịu nhiệt : là kháng nguyên không hòa tan, thực chất là protein, đặc hiệu loài .- Kháng nguyên chịu nhiệt : là kháng nguyên hòa tan, có thực chất là polysaccharid, đặc hiệu nhóm .

Kháng nguyên không đặc hiệu.

Bản chất là polysaccharid, kháng nguyên này có cấu trúc gần giống với kháng nguyên của vi khuẩn Proteus vulgaris, vì vậy kháng nguyên này được sử dụng trong phản ứng Weil – Felix để chẩn đoán huyết thanh (R. burnetii không có kháng nguyên này).

Các nhiễm khuẩn do Rickettsia có năng lực tạo miễn dịch can đảm và mạnh mẽ và lâu bền hơn .
Một số Rickettsia sinh ra một loại độc tố hoà tan trong nuôi cấy, có đặc thù gây tan máu và hoại tử. Khi tiêm độc tố này cho động vật hoang dã thì chúng bị chết sau vài giờ và tổn thương bệnh lý giống như do vi trùng gây ra .

Ngoài ra hoạt tính gây bệnh còn phụ thuộc vào enzyme gây tan huyết, độc tố gắn chặt với thân vi khuẩn. Độc tố bị phá hủy lúc đun 60º trong 30 phút, nhưng vẫn giữ được tính kháng nguyên. Độc tố bị trung hòa bởi kháng huyết thanh đặc hiệu.       

Rickettsia được phân thành ba nhóm dựa trên huyết thanh học đó là. Phân nhóm này đã được xác nhận chính do trình tự DNA. Tất cả ba trong số này chứa những mầm bệnh của con người. Nhóm sốt phát ban bụi rậm ( scrub typhus ) đã được phân loại lại như một chi mới – Orientia – nhưng nhiều y văn vẫn còn liệt kê nhóm này thuộc bệnh rickettsia .Zdrodovski phân loại Rickettsia thành 6 nhóm trong đó có 5 nhóm gây bệnh cho người và một nhóm gây bệnh cho động vật hoang dã .

– Nhóm sốt phát ban dịch tễ: Nhóm này thường gây nên hai bệnh chủ yếu là sốt phát ban
dịch tễ (mầm bệnh là R. prowazeki) và sốt phát ban chuột (mầm bệnh là R. mooseri).

– Nhóm sốt do ve truyền: Nhóm này thường gây nên bởi Dermacentroxnus.

– Nhóm do mò truyền: Mầm bệnh gây nên là do R. orientalis hay còn goi là R. tsutsugamushi; đây là tác nhân gây nên bệnh sốt mò hay còn gọi là sốt phát ban rừng.

– Nhóm gây bệnh sốt hầm hào: Mầm bênh là R. quintana.

– Nhóm gây bệnh sốt “Q” (Query): Mầm bệnh gây nên sốt “Q” là R. bumetii.

– Nhóm gây bệnh cho súc vật: Mầm bệnh là R. ruminantiun, thường gây bệnh cho động vật có sừng và gây bệnh cho chó.

Rickettsia là ký sinh trùng tự nhiên của một số ít động vật hoang dã chân đốt nhất định ( đặc biệt quan trọng là chí, bọ chét, ve và bọ ve ) và hoàn toàn có thể gây ra những bệnh nghiêm trọng, thường đặc trưng bởi sốt cấp tính, tự số lượng giới hạn trên người và động vật hoang dã khác .Rickettsia tăng trưởng ở tế bào nội mạch vách huyết quản, ở đó chúng nhân lên và bài tiết ra yếu tố tiền đông máu, qua trung gian của độc tố làm cho những tế bào đó phồng lên rồi hoại tử nên mạch máu bị nghẽn rồi bị vỡ nên những thương tổn của mạch máu trông rõ ở da. Ở não người ta tìm thấy thương tổn ở mạch máu của chất xám. Tim cho thấy những thương tổn ở mạch máu nhỏ .

Một số Rickettsia gây bệnh thường gặp

R. prowazeki là tác nhân gây sốt phát ban do rận, thường gây thành dịch nên được gọi là sốt phát ban dịch tễ. R. prowazeki có hình cầu, hình que, kích thước khoảng 0,5 – lµm, sức đề kháng yếu, chỉ ký sinh ở bào tương của tế bào chủ, có thể gây bệnh thực nghiệm cho chuột lang, chuột nhắt trắng.

Cơ chế gây bệnh:

Rận hút máu bệnh nhân có Rickettsia, mầm bệnh tăng trưởng trong ống tiêu hóa của rận, rồi được đào thải ra ngoài theo phân. Rận truyền mầm bệnh cho người không phải qua vết đốt mà qua da bị xây xát tiếp xúc với phân rận .Sau khi vào máu, Rickettsia tập trung chuyên sâu vào những tế bào biểu mô của mạch máu, độc tố và yếu tố tan máu gây nhiễm độc tại chỗ, gây viêm, phù nề, dẫn đến ùn tắc và thoát quản ở mao mạch những nội tạng và xuất huyết ở ngoài da, bộc lộ body toàn thân là một bệnh nhiễm khuẩn cấp tính, sốt cao, li bì .

R. mooseri là tác nhân gây bệnh sốt phát ban chuột còn gọi là sốt phát ban địa phương. Bệnh có các triệu chứng lâm sàng giống như bệnh sốt phát ban dịch tễ nhưng nhẹ hơn. R. mooseri có kích thước nhỏ hơn nhiều so với R. prowazeki.

Cơ chế gây bệnh

Bọ chét là vật chủ liên tục đào thải Rickettsia theo phân. Khi bọ chét đốt, phân bọ chét nhiễm mầm bệnh dính vào vết đốt, hoặc qua da bị xây xát xâm nhập vào máu. Đôi khi, bụi phân bọ chét gây bệnh qua niêm mạc mắt, đường hô hấp .Các tổn thương và triệu chứng bệnh tương tự như như sốt phát ban dịch tễ nhưng nhẹ hơn .Chỉ có bọ chét mới truyền được mầm bệnh cho người, vật môi giới mang mầm bệnh nhưng không bị chết .

R. burnetii là tác nhân gây nên bệnh sốt “Q”. R. burnetii có dạng hình cầu hay hình que ngắn, là loại Rickettsia nhỏ nhất, qua được lọc vi khuẩn.

Ổ chứa mầm bệnh : Mầm bệnh được tăng trữ ở nhiều loại động vật hoang dã : cừu, dê, trâu, bò, nhiều loại động vật hoang dã hoang dại, một số ít loài chim, ve .Đường truyền : Có nhiều đường lây, hầu hết là đường hô hấp, khi tiếp xúc với những gia súc mang mầm bệnh. Lây qua da bị sây sát hoặc lây truyền qua đường tiêu hoá khi uống sữa tươi không được khử trùng .

Cơ chế gây bệnh.

R. bumetii xâm nhập vào cơ thể gây những tổn thương ở phổi, toàn thân biểu hiện tình trạng nhiễm trùng, bệnh này khác với các Rickettsia khác là không có phát ban và phản ứng WeilFelix hoàn toàn âm tính.

R. tsutsugamushi là tác nhân gây nên bệnh sốt mò còn gọi là sốt phát ban rừng. R. tsutsugamushi có nhiều hình dạng khác nhau như: Hình cầu, hình que ngắn, kích thước trung bình khoảng 0,3 – 0,5 µm. Chúng sắp xếp riêng rẽ từng con một, thành từng đôi hoặc thành đám ở trong bào tương, sát với nhân của tế bào chủ. R. tsutsugamushi có sức đề kháng yếu nhất trong tất cả Rickettsia.

Ổ chứa mầm bệnh : Trong tự nhiên bệnh lưu hành trong những loài gậm nhấm và mò, ở mò Rickettsia hoàn toàn có thể truyền cho thế hệ sau qua trứng. Như vậy mò vừa là môi giới vừa là ổ chứa Rickettsia .Môi giới truyền bệnh : Bệnh truyền bởi nhiều loại ấu trùng của những loài mò .

Cơ chế gây bệnh.

Mầm bệnh xâm nhập vào khung hình do ấu trùng mò đốt, qua da bị sây sát, hoàn toàn có thể xâm nhập qua niêm mạc mắt, đường hô hấp. Rickettsia nhân lên và độc tố của mầm bệnh đa phần tập trung chuyên sâu vào những tế bào biểu mô của mạch máu. Toàn thân sốt cao bất thần, nơi bị mò đốt tạo thành vết loét, hạch lân cận sưng to, ban Open ở ngực, bụng rồi lan ra body toàn thân, rất hiếm thấy ở mặt, gan bàn tay, bàn chân. Ban kiểu dát sần, ít khi xuất huyết .

Chẩn đoán vi sinh vật.

Chẩn đoán trực tiếp.

Lấy máu khi bệnh nhân đang sốt hoặc chọc hạch khi có hạch viêm, lấy đờm trong bệnh sốt ” Q. “. Để tìm hiểu dịch tễ học, hoàn toàn có thể lấy những phủ tạng của gậm nhấm hoặc lấy ve, mò, rận …

Xác định hình thể.

Nhuộm bệnh phẩm bằng kỹ thuật nhuộm Giemsa hoặc nhuộm Macchiavello .
Lấy máu lúc bệnh mới phát hoặc bệnh phẩm được nghiền nát, cho vào nước muối sinh lý vô trùng, ly tâm lấy nước trong, tiêm, vào chuột lang, chuột bạch hoặc trứng gà lộn. Đối với sốt sông Nhật Bản, bệnh phẩm được tiêm vào phúc mạc chuột nhắt, lấy chất ngoại tiết của phúc mạc chuột phết lên lam rồi nhuộm Giemsa, nhuộm miễn dịch huỳnh quang .

Rickettsia	Trung gian truyền bệnh	Vật chủ	Bệnh ở người
Chi Rickettsia
Nhóm sốt phát ban
R. prowazekii	Rận, chí	Người	Dịch sốt phát ban chí rận, bệnh Brill-Zinsser
R. typhi (hoặc mooseri)	Bọ chét chuột	chuột	Sốt phát ban bọ chuột
Nhóm sốt nổi mụn
R. rickettsii	Ve	Động vật gặm nhấm	Sốt nổi mụn vùng Rocky Mountain
R. conorii	Ve	Chó	Sốt nổi mụn
Nhóm sốt mò
R. tsutsugamushi (hoặc R. orientalis)	Ấu trùng mò Trombicula	Động vật gặm nhấm	Sốt mò
Chi Coxiella
C. burnetii	Đường thở hoặc tiếp xúc	Thú nuôi, động vật có vú nhỏ	Sốt Q
Chi Rochalimaea
R. Quintana	Rận	Người	Sốt mương

Chẩn đoán huyết thanh.

Phản ứng không đặc hiệu : Phản ứng Weil-Felix.

Rickettsia và Proteus vulgaris hình như có chung một số ít kháng nguyên, lúc nhiễm Rickettsia bệnh nhân sản sinh 1 số ít kháng thể ngưng kết với một vài chủng Proteus vulgaris ( chủng OX19, OX2, OXK ) như R.prowazeki ( OX19 ), Oriental tsutsugamushi ( OXK ) và R.mooseri ( OX19 ) .Phản ứng này không vận dụng cho những Rickettsia không có kháng nguyên chung với Proteus

Xem thêm: 0283 là mạng gì, ở đâu? Cách nhận biết nhà mạng điện thoại bàn cố định – http://139.180.218.5

Phản ứng đặc hiệu.

Kháng nguyên thu hoạch ở loại sản phẩm nuôi cấy ở trứng gà lộn hoàn toàn có thể làm những phản ứng ngưng kết đặc hiệu, phản ứng tích hợp bổ thể, phản ứng ức chế ngưng kết hồng cầu, phản ứng miễn dịch huỳnh quang .

• Dữ liệu liên quan tới Rickettsia tại Wikispecies