Phạm Thị Ly (2018)
(Bài đăng báo Tuổi trẻ Chủ nhật số ra ngày 30.09.2018)

Ai trong tất cả chúng ta cũng từng đi học, cũng từng rất quen thuộc với sách giáo khoa ( SGK ) đến mức sự thiết yếu của nó trở thành đương nhiên. Làm sao hoàn toàn có thể tưởng tượng nổi việc dạy và học sẽ diễn ra như thế nào nếu không có SGK, nhất là ở một nơi giáo viên nào cũng đã từng thuộc lòng câu SGK là pháp lệnh, một nơi mà mục tiêu việc học hầu hết vẫn là để thi ?Thế nhưng, tân tiến công nghệ tiên tiến, đặc biệt quan trọng là những phương tiện đi lại truyền thông online trong mấy thập niên qua đã làm đảo lộn nhiều thứ, trong đó có sự đổi khác về thực chất của việc dạy và học, mà không phải ai cũng nhận thức được để thích ứng. Điều này đương nhiên ảnh hưởng tác động tới cách tất cả chúng ta làm ra và sử dụng SGK trong nhà trường .

Sách giáo khoa là gì?

SGK là một tập hợp gồm có những kỹ năng và kiến thức, khái niệm cơ bản trong một nghành trình độ được tinh lọc một cách có mạng lưới hệ thống theo những chủ đề nhất định, được tổ chức triển khai sắp xếp theo một trình tự ship hàng cho hoạt động giải trí dạy và học. SGK thường do những chuyên viên giáo dục, những nhà chuyên môn, những thầy cô giáo biên soạn, và thường có sách Hướng dẫn giảng dạy đi cùng, giúp người dạy có thêm tư liệu, ý tưởng sáng tạo để biến những nội dung trong SGK thành giáo án, bài giảng đơn cử. SGK cũng thường có sách tìm hiểu thêm kèm theo, giúp người học lan rộng ra kiến thức và kỹ năng và hiểu yếu tố một cách tổng lực hơn, sâu hơn, rất đầy đủ, chi tiết cụ thể hơn .SGK đã và vẫn còn đang đóng một vai trò rất quan trọng trong nhà trường. Sở dĩ như vậy là vì những nội dung trong SGK là công cụ hiện thực hóa chương trình giáo dục. Thông qua ngữ cảnh sư phạm của SGK, thầy cô giáo tổ chức triển khai hoạt động giải trí dạy và học để học viên đạt được tiềm năng đơn cử của môn học, cấp học. SGK tạo ra một chuẩn mực chung dựa vào đó những bên ( thầy cô giáo, những nhà quản trị, học viên, cha mẹ ) biết được mình cần đạt tới điều gì hoặc hoàn toàn có thể mong đợi điều gì .Là một chỗ dựa cho hoạt động giải trí dạy và học, SGK đặc biệt quan trọng có ích so với giáo viên mới vào nghề và với những nền giáo dục truyền thống cuội nguồn và cách thi tuyển theo lối truyền thống cuội nguồn. Tuy nhiên, những diễn biến mới trong khuynh hướng giáo dục trên quốc tế đang làm đổi khác vai trò của người dạy, và đồng thời là vai trò này của SGK trong nhà trường .

Những điểm yếu của SGK nói chung

Điểm dễ thấy nhất là sự lỗi thời nhanh về kiến thức và kỹ năng, đặc biệt quan trọng là ở bậc ĐH. SGK thường được biên soạn cẩn trọng, và tương đối không thay đổi. Mặc dù những thứ được đưa vào SGK phần nhiều là những thứ có đặc thù cơ bản, vẫn có những nghành mà sự hiểu biết của loài người tăng trưởng nhanh đến mức SGK không kịp đổi khác để thích ứng, khiến những kiến thức và kỹ năng trình diễn trong đó trở thành lỗi thời hoặc không còn thiết yếu với đời sống và với người học. Đối với bậc học đại trà phổ thông, yếu tố lỗi thời do không bắt kịp những tăng trưởng mới nhất trong chuyên ngành ít đặt ra hơn, do kỹ năng và kiến thức ở bậc đại trà phổ thông hầu hết là kỹ năng và kiến thức cơ bản. Tuy nhiên vẫn có trường hợp chất liệu thiết kế xây dựng SGK hoặc những chủ đề được lựa chọn đưa vào SGK trở nên khiếm khuyết hay không còn thích hợp. Ví dụ mạng xã hội và tài liệu lớn là những hiện tượng kỳ lạ hiện đang chi phối can đảm và mạnh mẽ mọi mặt đời sống xã hội, trước đây chỉ một thập niên phần nhiều chưa hề có. Trước đây chừng mười năm, những kiến thức và kỹ năng về việc tinh lọc thông tin, phân biệt tin giả, nhìn nhận độ đáng tin cậy của thông tin trên mạng xã hội, những nguyên tắc ứng xử văn minh và bảo đảm an toàn trên mạng XH không phải là những yếu tố thiết thân mà học viên cần có kiến thức và kỹ năng / kiến thức và kỹ năng để giải quyết và xử lý. Độ trễ này càng cần lưu tâm trong một mạng lưới hệ thống được quản trị ngặt nghèo như Nước Ta, khi sửa SGK là cả một quy trình nhiêu khê trải qua nhiều cấp thẩm định và đánh giá và phê duyệt .Theo Anthony D. Fredericks ( tác giả cuốn The Complete Idiots Guide to success as a Teacher, tạm dịchHướng dẫn để một tên ngốc cũng thành giáo viên giỏi ), khi hoạt động giải trí dạy và học đa phần dựa vào SGK, SGK thường được / bị coi như một nguồn thông tin độc nhất, khiến người học chỉ thấy được một quan điểm về yếu tố hay khái niệm nào đó, cho nên vì thế bị hạn chế trong nhận thức và tầm nhìn. Những câu hỏi SGK đặt ra cho người học cũng thường có khuynh hướng đơn thuần, chỉ yên cầu tích lũy đủ dữ kiện để chứng tỏ. Điều này khiến người học có ấn tượng việc học chỉ đơn thuần là tích lũy số lượng và sự kiện. Dĩ nhiên về lâu bền hơn nó làm hạn chế năng lượng phản biện và xử lý yếu tố. SGK cũng tạo ra cảm tưởng nó tiềm ẩn câu vấn đáp cho mọi yếu tố, do đó người học có khuynh hướng coi việc học là quy trình tích góp những câu vấn đáp đúng, trong lúc trong thực tiễn thường không khi nào có câu vấn đáp đúng cho mọi trường hợp, mọi toàn cảnh .

Và những đòi hỏi của giáo dục hiện đại

Do những hạn chế nói trên, không có SGK nào là hoàn hảo nhất. Nó chỉ nên được xem là một nguồn tài nguyên cho dạy và học, không phải là nguồn duy nhất. Do những biến hóa ngày càng nhanh của quốc tế bên ngoài, giáo dục văn minh đã chuyển từ việc dạy học theo lối truyền thống lịch sử ( dựa trên SGK, một mạng lưới hệ thống tri thức và quá trình cố định và thắt chặt ) sang khuynh hướng dạy học dựa trên những tiêu chuẩn ( dựa trên tiềm năng mong ước ) .

Tiêu chuẩn (standard-based education) ở đây là một bản mô tả những gì chúng ta muốn học sinh biết và những gì có thể làm được, tức là những kiến thức và kỹ năng đạt được sau khi kết thúc một môn học hay một cấp lớp, gần đây thường được gọi là chuẩn đầu ra. Nói cách khác, các nhà giáo dục và quản lý chỉ xác định mục tiêu cụ thể cần đạt, thay vì quy định chi tiết phải dùng công cụ hay vật liệu nào để đạt tới mục tiêu ấy.

Ai định ra tiêu chuẩn nói trên ? Ở Mỹ, tiêu chuẩn được những tổ chức triển khai trình độ phối hợp với Bộ Giáo dục đào tạo và cơ quan giáo dục địa phương thiết kế xây dựng nên. Bộ tiêu chuẩn này nhằm mục đích vấn đáp thắc mắc : Chúng ta muốn học viên biết những gì và có năng lực làm được những thứ gì ? Chúng ta muốn họ biết, hay làm được những thứ đó nhiều / tốt / thành thạo tới mức độ nào ? Làm sao tất cả chúng ta biết họ thực sự biết, hay làm được những thứ ấy ? Chúng ta sẽ phong cách thiết kế việc dạy và học trong trường như thế nào để đạt được tiềm năng mà tất cả chúng ta mong ước ?Đó chính là điều ở Nước Ta tất cả chúng ta đang nỗ lực triển khai với Chương trình Giáo dục đào tạo Phổ thông Tổng thể ( CTGDTT ), lúc bấy giờ đã qua mấy vòng dự thảo và sắp được công bố chính thức. Như vậy hoàn toàn có thể nói về mặt tư duy kế hoạch và chiêu thức tiếp cận, tất cả chúng ta đang tiệm cận với cách làm của giáo dục văn minh. Vấn đề là từ CTGDTT đến thực tiễn, SGK đang đóng vai trò then chốt trong toàn cảnh đại bộ phận giáo viên vẫn đa phần quen thuộc với cách làm truyền thống lịch sử và dựa vào SGK như con chiên dựa vào kinh thánh .

Sách giáo khoa với vấn đề của Việt Nam hiện tại

Trong khi giáo dục còn chật vật tìm cách thích ứng, thì nền kinh tế tài chính Nước Ta đã và đang có mức độ hội nhập khá sâu vào nền kinh tế tài chính toàn thế giới. Việt Nam đứng hàng thứ 13 trên quốc tế về số lượng người sử dụng internet và đứng thứ 7 về số người sử dụng mạng XH Facebook. Cạnh tranh về chất lượng nguồn nhân lực giờ đây đang là cạnh tranh đối đầu toàn thế giới : trong lúc hàng trăm ngàn người Việt ra đi khắp nơi trên quốc tế theo con đường lao động xuất khẩu để làm những việc nặng nhọc và giản đơn, thì chuyên viên những nước tăng trưởng, đặc biệt quan trọng là những nước trong khu vực, đến Nước Ta thao tác trong những vị trí yên cầu trình độ trình độ cao và năng lượng giải quyết và xử lý yếu tố .Vì thế, giáo dục đang đóng vai trò then chốt trong việc tăng cường năng lượng cạnh tranh đối đầu của vương quốc. Nền giáo dục truyền thống cuội nguồn nhấn mạnh vấn đề việc học kiến thức và kỹ năng và học để thi rõ ràng là không hề phân phối được nhu yếu tạo ra nguồn nhân lực kỹ năng và kiến thức cao cho quốc gia. Chúng ta cần một nền giáo dục nhấn mạnh vấn đề đến việc hình thành năng lượng tư duy độc lập, năng lực xử lý yếu tố, kiến thức và kỹ năng mềm và những tri thức tân tiến. Muốn vậy, nó phải có một mức độ linh động nhất định, phải nhấn mạnh vấn đề hơn vào vai trò của người dạy như là người phong cách thiết kế quy trình học tập của người học và dữ thế chủ động lựa chọn giải pháp, nội dung đơn cử, thay vì trọn vẹn nô lệ vào SGK .Với cách tiếp cận đó, SGK vẫn rất thiết yếu, nhưng không còn quá quan trọng như trước. Cách tất cả chúng ta làm ra và sử dụng SGK cũng phải khác trước. Một chương trình nhiều bộ SGK là một bước tiến tích cực về mặt tư duy theo hướng gật đầu rằng hoàn toàn có thể có những con đường khác nhau để đạt đến cùng một tiềm năng. Thực hiện điều này tất cả chúng ta sẽ có những khó khăn vất vả khởi đầu, nhưng đó là một khuynh hướng không hề tránh nếu tất cả chúng ta không muốn kéo lùi sự tăng trưởng của giáo dục .Thêm nữa, trong kỷ nguyên công nghệ tiên tiến số ngày này, cần phải nghĩ tới việc số hóa SGK. Hầu hết những nguồn tư liệu tìm hiểu thêm đều nằm trên khoảng trống mạng, không lý nào SGK vẫn giữ mãi hình thức giấy in truyền thống lịch sử. Số hóa không phải chỉ giúp cho việc tàng trữ, luân chuyển, trao đổi, sử dụng thuận tiện hơn, mà còn tạo ra những hình thức tương tác phong phú với người sử dụng. Những người biên soạn SGK cần hiểu biết khá đầy đủ về những năng lực của công nghệ tiên tiến số trong việc diễn đạt nội dung của SGK và trong việc tìm kiếm những giải pháp thích hợp cho hoạt động giải trí dạy và học trong thiên nhiên và môi trường số .Lực lượng tham gia viết SGK cần có thêm nhiều người trẻ, và có nhiều thưởng thức quốc tế phong phú và đa dạng trong chuyên ngành. CTGDTT dựa trên một tư duy kế hoạch mới và cách tiếp cận mới cần được chuyển tải qua SGK bằng một lực lượng viết SGK có tư duy mới, tri thức mới và tiệm cận với những chuẩn mực quốc tế. Thế giới thời điểm ngày hôm nay của tất cả chúng ta đã khác rất xa với quốc tế của thời bao cấp, thậm chí còn đã khác xa so với chỉ một thập niên trước đây. Làm sao giáo dục hoàn toàn có thể giúp xử lý yếu tố của ngày hôm nay bằng lối tư duy của ngày hôm qua, vốn là lối tư duy đã tạo ra những yếu tố mà ngày hôm nay tất cả chúng ta đang phải đương đầu ?