Tổ chức Hiệp ước Đông Nam Á（tiếng Anh: Southeast Asia Treaty Organization, viết tắt theo tiếng Anh là SEATO), cũng còn gọi là Tổ chức Liên phòng Đông Nam Á hay Tổ chức Minh ước Đông Nam Á[1] là một tổ chức quốc tế đã giải tán. Tổ chức phòng vệ này được thành lập căn cứ theo Hiệp ước phòng thủ tập thể Đông Nam Á hay Hiệp ước Manila được ký vào tháng 9 năm 1954, thể chế chính thức của SEATO được thiết lập vào ngày 19 tháng 2 năm 1955 tại Bangkok, Thái Lan[2]:1[3], trụ sở cũng đặt tại Bangkok[4]. Tổ chức từng có 8 quốc gia thành viên.
Tổ chức Hiệp ước Đông Nam Á được thành lập với mục đích ngăn chặn sự lan tràn của chủ nghĩa cộng sản tại châu Á[5]:338-339, tuy nhiên do chia rẽ nội bộ nên tổ chức này không có biện pháp thi hành hữu hiệu hành động phòng vệ, không thể can thiệp trong Nội chiến Lào và Chiến tranh Việt Nam[6][7], do đó sau khi tổ chức giải tán có học giả nhận định đây là một tổ chức quốc tế thất bại[8]; tuy nhiên trên một phương diện khác, các kế hoạch văn hóa và giáo dục do tổ chức này tài trợ có ảnh hưởng sâu xa đối với khu vực Đông Nam Á[2]:183. Do có nhiều quốc gia thành viên không còn muốn tham dự công tác của hội, lần lượt rút lui nên Tổ chức cuối cùng giải tán vào ngày 30 tháng 6 năm 1977[9][10].
Bạn đang đọc: Tổ chức Hiệp ước Đông Nam Á – Wikipedia tiếng Việt
Nội dung chính
Khởi nguyên và cấu trúc.
Tổ chức Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á được xây dựng theo Chủ thuyết Truman [ 11 ] : 439, nhằm mục đích át chế thế lực cộng sản chủ nghĩa tại châu Á [ 5 ] : 338 – 339, đồng thời phòng ngừa thế lực của Trung Quốc và Miền Bắc Nước Ta tăng trưởng về phương nam [ 12 ]. Trong thời hạn Eisenhower đảm nhiệm chức vụ Tổng thống Hoa Kỳ, Ngoại trưởng John Foster Dulles ( tại nhiệm 1953 – 1959 ) lan rộng ra khái niệm phòng thủ tập thể chống cộng đến Khu vực Đông Nam Á nhằm mục đích đạt được mục tiêu kể trên. [ 2 ] : 1 Cuối năm 1953, Phó Tổng thống Hoa Kỳ đương thời là Richard Nixon sau khi công du châu Á đã chủ trương xây dựng tại châu Á một tổ chức triển khai theo quy mô của Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương ( NATO ) [ 13 ] : 173 – 174. Ngoài ra, Hoa Kỳ và Nước Ta Cộng hòa đều không ủng hộ Hiệp định Genève 1954 [ 14 ]. Đến ngày 8 tháng 9 cùng năm, Hoa Kỳ cùng 1 số ít vương quốc khác tại Manila ký kết ” Hiệp ước phòng thủ tập thể Khu vực Đông Nam Á ” ( còn gọi là ” Hiệp ước Manila ” ) ; chuyên viên của những vương quốc ký kết đã tiến hành đàm phán nội dung hiệp ước từ vài ngày trước đó, đồng thời vào ngày 6 tháng 9 tại Manila triệu tập hội nghị, xây dựng liên minh quân sự [ 15 ]. Các vương quốc ký kết ” Hiệp ước Manila ” sau đó địa thế căn cứ theo hiệp ước để lập nên Tổ chức Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á [ 2 ]. Đối tượng mà tổ chức triển khai vây hãm ngăn ngừa là nước Cộng hòa Nhân dân Nước Trung Hoa thi hành xã hội chủ nghĩa [ 16 ] : 97. Quốc gia thành viên của Tổ chức Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á ( đặc biệt quan trọng là Hoa Kỳ ) nhận định và đánh giá rằng thể chế này có năng lực cản trở những người cộng sản đổi khác map chính trị Khu vực Đông Nam Á [ 14 ] .Sau khi xây dựng tổ chức triển khai, những vương quốc phương tây từng có ý muốn tăng trưởng thể chế này thành NATO phiên bản Khu vực Đông Nam Á [ 17 ] : 836. Tổ chức Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á điều phối quân đội những vương quốc thành viên nhằm mục đích đạt đến mục tiêu phòng vệ tập thể. Năm 1957, trong hội nghị của SEATO tại Canberra thiết lập Hội đồng Bộ trưởng, Bộ tham mưu quốc tế cùng những ủy ban về kinh tế tài chính, bảo mật an ninh và thông tin, [ 9 ] đồng thời lập chức vụ Tổng thư ký. Tổng thư ký tiên phong của tổ chức triển khai là Pote Sarasin, ông là một nhà ngoại giao và chính trị người Xứ sở nụ cười Thái Lan, từng giữ chức Đại sứ Xứ sở nụ cười Thái Lan tại Hoa Kỳ trong khoảng chừng thời hạn 1952 – 1957 [ 2 ] : 186 [ 18 ], và từng giữ chức Thủ tướng Xứ sở nụ cười Thái Lan từ tháng 9 đến hết năm 1957 [ 19 ]. Từ đó về sau, Tổ chức Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á do Tổng thư ký chỉ huy. [ 2 ] : 184 [ 9 ] .Khác với NATO, Tổ chức Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á không thiết lập quyền chỉ huy thống nhất so với lực lượng thường trực [ 10 ]. Ngoài ra, nguyên tắc phản ứng của SEATO trong trường hợp chủ nghĩa cộng sản bộc lộ ” uy hiếp chung ” so với những vương quốc thành viên là mơ hồ và vô hiệu, tuy nhiên việc là thành viên của tổ chức triển khai cung ứng cho Hoa Kỳ một cơ sở pháp lý để thực thi can thiệp quy mô lớn trong Chiến tranh Nước Ta [ 20 ]
Bất chấp tên tuổi của mình, trong số tám vương quốc thành viên của Tổ chức Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á chỉ có Vương Quốc của nụ cười và Philippines nằm tại Khu vực Đông Nam Á ; những thành viên còn lại của tổ chức triển khai gồm có Anh Quốc, Hoa Kỳ, New Zealand, Pakistan ( gồm có Đông Pakistan, nay là Bangladesh ), Pháp, Úc [ 10 ] .Thời điểm Tổ chức Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á được xây dựng, Philippines và Hoa Kỳ có quan hệ đặc biệt quan trọng mật thiết [ 4 ] ； xứ sở của những nụ cười thân thiện đang nằm dưới quyền chính phủ nước nhà quân sự chiến lược cũng thi hành chủ trương ngoại giao thân Mỹ [ 14 ]. Ngoài ra, hai vương quốc này đều phải đối lập với thực trạng cộng sản mới mở màn nổi dậy trong nước. Xứ sở nụ cười Thái Lan chú ý quan tâm đến việc Trung Quốc lập khu tự trị dân tộc bản địa Thái tại tỉnh Vân Nam ( năm 1953 lập Khu tự trị dân tộc bản địa Thái và dân tộc bản địa Cảnh Pha Đức Hoành [ 21 ] và Khu tự trị dân tộc bản địa Thái Tây Song Bản Nạp [ 22 ] ） [ 23 ] và chi viện cho người H’Mông tại miền bắc xứ sở của những nụ cười thân thiện, Pathet Lào và Việt Nam Dân chủ Cộng hòa cũng ủng hộ những bộ tộc tại khu vực Đông Bắc Thái Lan khởi binh [ 14 ]. Nhà đương cục Thailand quan ngại Trung Quốc và miền Bắc Nước Ta [ 14 ], lo ngại tổ chức triển khai của Đảng Cộng sản Trung Quốc tại Xứ sở nụ cười Thái Lan triển khai hoạt động giải trí lật đổ [ 23 ]. Trước cục diện này, xứ sở của những nụ cười thân thiện tìm kiếm viện trợ của Hoa Kỳ, do đó đó tích cực tham gia hoạt động giải trí của Tổ chức Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á [ 14 ]. Philippines hy vọng trải qua tham gia quy trình xây dựng Tổ chức Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á để thiết lập hình tượng vương quốc độc lập và tăng cường bảo mật an ninh vương quốc [ 14 ]. Ngoài ra, đương thời Brunei là vương quốc được Anh Quốc bảo hộ, tuy nhiên từ năm 1962 đến năm 1963 bùng phát bạo loạn, Anh Quốc cùng Úc và New Zealand đều phái binh đến Brunei, hiệp trợ Brunei bình định bạo loạn [ 24 ] .Các vương quốc Khu vực Đông Nam Á còn lại không tham gia Tổ chức Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á khác vì nhiều nguyên do khác nhau : Miến Điện và Indonesia là thành viên của Phong trào không link [ 25 ], nhận định và đánh giá rằng duy trì không thay đổi xã hội trong nước quan trọng hơn là đối phó với uy hiếp của cộng sản [ 4 ], do đó cự tuyệt gia nhập [ 26 ], thậm chí còn phản đối Tổ chức Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á [ 14 ]. Cựu thủ tướng Djuanda Kartawidjaja và cựu Phó Tổng thống Adam Malik của Indonesia từng bộc lộ Indonesia sẽ không gia nhập Tổ chức Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á [ 27 ] [ 28 ]. Malaya do đã ký với Anh Quốc hiệp định phòng thủ nên được Anh Quốc hiệp trợ đối phó với cuộc nổi dậy của Đảng Cộng sản Malaya và xung đột với Indonesia, do đó Malaya ( sau đó là Malaysia, Nước Singapore ) không gia nhập Tổ chức Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á [ 14 ]. Tuy nhiên, Malaysia và Nước Singapore hoàn toàn có thể trải qua Anh Quốc để biết được những hành động mới nhất của Tổ chức Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á [ 4 ]. Việt Nam Cộng hòa, Campuchia và Lào do tuân thủ pháp luật trong Hiệp định Genève nên không gia nhập [ 10 ], tuy nhiên những vương quốc này vẫn được tổ chức triển khai đặt dưới bảo lãnh quân sự chiến lược của mình [ 10 ]. Tuy nhiên, năm 1956 Campuchia cự tuyệt đảm nhiệm bảo lãnh của Tổ chức Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á [ 6 ] .Các vương quốc khác gia nhập Tổ chức Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á vì những nguyên do khác nhau, so với Úc và New Zealand, Tổ chức Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á được đánh giá và nhận định là tổ chức triển khai vừa lòng hơn ANZUS [ 29 ], Anh Quốc và Pháp đều từng lập thuộc địa tại Khu vực Đông Nam Á, cũng chăm sóc đến tăng trưởng cục thế tại Đông Dương, do đó gia nhập Tổ chức Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á [ 4 ]. Pakistan và Ấn Độ giao chiến, kỳ vọng hoàn toàn có thể được những vương quốc khác ủng hộ, do đó gia nhập Tổ chức Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á [ 4 ]. Trong Chiến tranh Lạnh, Hoa Kỳ đánh giá và nhận định Khu vực Đông Nam Á là tiền tuyến chủ chốt, cho rằng xây dựng SEATO là điều thiết yếu trong chủ trương ngăn ngừa của mình [ 4 ] .Các vương quốc thành viên của Tổ chức Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á vào giữa thập niên 1950 đều thi hành chủ nghĩa chống cộng, trong đó Anh Quốc, Úc và Hoa Kỳ đại diện thay mặt cho những cường quốc phương Tây [ 30 ] : 604. Tại Hoa Kỳ, Thượng nghị viện phê chuẩn việc tham gia Hiệp ước phòng thủ tập thể Khu vực Đông Nam Á với 82 phiếu ủng hộ, 1 phiếu phản đối [ 7 ]. Hoa Kỳ đương thời có ý cùng liên thủ với Trung Quốc Dân Quốc tại Đài Loan, Philippines, Nhật Bản, Nước Hàn và những vương quốc ký kết ” Hiệp ước Manila “, và Hiệp ước ANZUS hợp thành mạng lưới hệ thống phòng thủ Tây Thái Bình Dương [ 31 ] .Canada và Nước Trung Hoa Dân Quốc vốn đã trù tính gia nhập Tổ chức Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á, tuy nhiên Canada muốn chuyên tâm giải quyết và xử lý việc làm của NATO [ 32 ] : 138, còn Anh Quốc, Pháp, Philippines, Pakistan phản đối Nước Trung Hoa Dân Quốc gia nhập, ở đầu cuối không hề xử lý [ 33 ]. Ngoài ra, đại biểu những vương quốc thương nghị nội dung hiệp ước, ở đầu cuối pháp luật ” Hiệp ước Manila ” chỉ vận dụng trong khoanh vùng phạm vi đến 21 ° 30 ‘ vĩ Bắc, do đó không vận dụng cho Hồng Kông, tránh gây khó khăn vất vả cho Anh Quốc [ 15 ] .
Sau khi Tổ chức Hiệp ước Đông Nam Á được thành lập, tổ chức nhanh chóng trở nên không quan trọng trên phương diện quân sự do đại bộ phận các quốc gia thành viên có cống hiến rất ít cho liên minh[32]:138. Mặc dù quân đội các quốc gia thành viên tiến hành diễn tập quân sự liên hiệp, song chưa từng cùng tác chiến, nguyên nhân là giữa các quốc gia này phát sinh tranh chấp; như do Anh và Pháp phản đối nên tổ chức không thể can thiệp trong xung đột tại Lào[6]. Do đó, Hoa Kỳ đơn phương chi viện cho Vương quốc Lào từ sau năm 1962[6]. Hoa Kỳ hy vọng SEATO tham gia Chiến tranh Việt Nam, song tổ chức này cuối cùng do Anh và Pháp bất hợp tác nên không thể thực hiện[6][7]. Cuối cùng, Hoa Kỳ chỉ có thể tự thân xuất binh đến Việt Nam tham chiến theo yêu cầu của Chính phủ Việt Nam Cộng hòa[14].
Hoa Kỳ và Úc dùng liên minh để biện hộ cho việc họ tham gia Chiến tranh Nước Ta [ 32 ] : 138. Hoa Kỳ lấy tư cách hội viên của minh làm nguyên do triển khai can thiệp quân sự chiến lược quy mô lớn tại Khu vực Đông Nam Á, những liên minh của Anh và những vương quốc chủ chốt tại châu Á đồng ý nguyên do này [ 20 ]. Năm 1962, theo cam kết của mình với SEATO, Không quân Hoàng gia Úc tiến hành những máy bay CAC Sabre của Trung đội số 79 đến Căn cứ Không quân Hoàng gia Đất nước xinh đẹp Thái Lan Ubon. Các máy bay Sabre này mở màn tham gia trong Chiến tranh Nước Ta từ năm 1965, khi chúng chịu nghĩa vụ và trách nhiệm bảo vệ máy bay của Không quân Hoa Kỳ thực thi oanh tạc miền Bắc Nước Ta từ địa thế căn cứ Ubon [ 34 ] [ 35 ] .
Ảnh hưởng văn hóa truyền thống.
Phê bình và giải tán.
Liên Xô và Trung Quốc bộc lộ phản đối ngay từ khi Tổ chức Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á được xây dựng. Dựa theo văn kiện do nhà đương cục Liên Xô biên soạn, chủ nghĩa thực dân không muốn thấy nhân dân thuộc địa nổi dậy, tự do tăng trưởng, tuy nhiên không hề khiến nhân dân những vương quốc Á-Phi từ bỏ đấu tranh, do vậy họ biến hóa sách lược, lập ra những tập đoàn lớn xâm lược như Tổ chức Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á, áp bức nhân dân bị nô dịch, trấn áp trào lưu giải phóng dân tộc bản địa ; Lãnh tụ Liên Xô và những vương quốc châu Á như Ấn Độ và Miến Điện phản đối SEATO, khiển trách kiểu tập đoàn lớn xâm lược này, Tóm lại rằng tập đoàn lớn này không hề khiến quốc tế thêm độc lập [ 15 ]. Thủ tướng Trung Quốc Chu Ân Lai đánh giá và nhận định rằng những nước Anh, Mỹ muốn dựa vào liên minh chống cộng để khiến Khu vực Đông Nam Á phân liệt, tuy nhiên vì Hiệp định Genève nên không thành, họ lại thuyết phục SEATO nhìn nhận Trung Quốc là quân địch, ý muốn phân liệt châu Á, can thiệp nội chính những vương quốc châu Á, khiến cục thế khu vực càng thêm stress [ 31 ] .Bộ trưởng Ngoại giao Hoa Kỳ Dulles đánh giá và nhận định SEATO là một yếu tố thiết yếu trong chủ trương ngoại giao của Hoa Kỳ tại châu Á [ 2 ]. Tuy nhiên, không phải thành viên SEATO nào cũng đồng ý chấp thuận với chủ trương của Hoa Kỳ về việc dùng giải pháp quân sự chiến lược để ép chế thế lực cộng sản chủ nghĩa. Năm 1954, Thủ tướng Anh Quốc Anthony Eden bộc lộ yếu tố cộng sản chủ nghĩa tại châu Á vừa là yếu tố chính trị, vừa là yếu tố quân sự chiến lược, do đó không hề chỉ dựa vào giải pháp quân sự chiến lược để ép chế người cộng sản ; nếu muốn sử dụng giải pháp quân sự chiến lược để ngăn ngừa hữu hiệu yếu tố này, cần phải đạt được sự ủng hộ thoáng rộng nhất của những vương quốc châu Á [ 14 ] .Do Pháp không nhiệt huyết tham gia công tác làm việc của Tổ chức Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á, còn Anh Quốc công bố từ năm 1971 khởi đầu triệt thoái quân đội khỏi khu vực phía đông Kênh đào Suez, Tổ chức Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á bất lực trước hành vi quân sự chiến lược của thế lực cộng sản chủ nghĩa [ 14 ]. Cuối cùng, Đảng Cộng sản Việt Nam, Pathet Lào và Khmer Đỏ vào năm 1975 lần lượt lật đổ những chính quyền sở tại thân Mỹ. Ngoài ra, ngoại trừ Hoa Kỳ, những thành viên còn lại của Tổ chức Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á vào thời gian giải tán đều đã lập quan hệ ngoại giao với Trung Quốc [ 37 ], tuy nhiên từ sau khi Nixon thăm Trung Quốc vào năm 1972, quan hệ Mỹ-Trung cũng đã hòa hoãn [ 38 ] .Thập niên 1970, một số ít vương quốc thành viên của Tổ chức Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á không muốn tham gia công tác làm việc của tổ chức triển khai, đồng thời rút khỏi tổ chức triển khai : Đông Pakistan được Ấn Độ chi viện đã ly khai Pakistan, lập ra Bangladesh, một năm sau Pakistan rút khỏi Tổ chức Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á [ 9 ] ; vào năm 1975 Pháp quyết định hành động không liên tục viện trợ kinh tế tài chính trong khuôn khổ tổ chức triển khai [ 10 ]. Các vương quốc thành viên khác của Tổ chức Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á vào năm 1975 ra công văn, công bố do tình hình đổi khác, tổ chức triển khai sẽ giải tán, tuy nhiên hoạt động giải trí và kế hoạch do tổ chức triển khai thi hành sẽ được duy trì dưới hình thức khác [ 39 ]. Tổ chức Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á cử hành hội nghị ở đầu cuối vào ngày 20 tháng 2 năm 1976, đến ngày 30 tháng 6 năm 1977 thì chính thức giải tán [ 10 ] .
Đại đa số sử gia nhận định “Hiệp ước phòng thủ tập thể Đông Nam Á” là hiệp ước thất bại, trong các sử sách có rất ít đề cập đến hiệp ước này[2]:1. Quan chức ngoại giao Anh Quốc James Cable từng hình dung trong The Geneva Conference of 1954 on Indochina[40] rằng Tổ chức Hiệp ước Đông Nam Á như một chiếc lá sung che đậy chính sách trơ trụi của Hoa Kỳ, còn Hiệp ước Manila là vườn thú gồm các con hổ giấy (hoặc các con sư tử giấy).[2]:1
- Buszynski, Leszek. SEATO: The Failure of an Alliance Strategy. Singapore: Singapore University Press, 1983.
- Haas, Michael (1989). The Asian Way to Peace: A Story of Regional Cooperation
. Praeger. ISBN 0-275-93216-8.
- Dreisbach, Kai (2004). USA und ASEAN. Amerikanische Aussenpolitik und regionale Kooperation in Südostasien vom Vietnamkrieg bis zur Asienkrise (bằng tiếng Đức). Wissenschaftlicher Verlag. ISBN 3-88476-656-2.
Liên kết ngoài.
Source: http://139.180.218.5
Category: Thuật ngữ đời thường