Yên Lạc – Wikipedia tiếng Việt

Yên Lạc là một huyện nằm ở phía nam tỉnh Vĩnh Phúc, Việt Nam.

Đây là một vùng đất cổ, có di tích lịch sử khảo cổ học Đồng Đậu và là nơi tướng quân Nguyễn Khoan chọn để lập nghiệp, mở mang chủ quyền lãnh thổ, trở thành một vị thủ lĩnh mạnh thời 12 sứ quân thế kỷ X .
Huyện Yên Lạc nằm ở phía nam của tỉnh Vĩnh Phúc, có vị trí địa lý :

Theo thống kê năm 2019, huyện có diện tích 107,65  km², dân số là 156.456 người, mật độ dân số đạt 1.453 người/km². Dân số phân theo thành thị là 14.986 người, dân số phân theo nông thôn là 141.470 người.[1]

Nằm trên ranh giới của Yên Lạc với Mê Linh có con sông Cà Lồ, nối sông Hồng với sông Cầu .Vùng đất Yên Lạc từ xưa đã là nơi thuận tiện cho việc tăng trưởng kinh tế tài chính nông nghiệp. Thế kỷ X, tướng Nguyễn Khoan đã cát cứ ở đây để lan rộng ra địa phận và trở thành thế lực thôn Nguyễn hùng mạnh, tăng trưởng thành một trong 12 sứ quân trên chủ quyền lãnh thổ Tĩnh Hải quân bấy giờ. Ngày nay cụm di tích lịch sử Đền Gia Loan – chùa Biện Sơn – Đồng Đậu ở thị trấn Yên Lạc trở thành biểu tượng văn hóa và là điểm đến mê hoặc của huyện Yên Lạc .
Thời kháng chiến chống Pháp, Yên Lạc là vùng địch tạm chiếm, tiếp giáp với vùng tự do, nằm trên con đường huyết mạch tiếp tế sức người, sức của cho tiền tuyến. Trong thời kỳ thiết kế xây dựng quốc gia, huyện là vùng trọng điểm lúa của tỉnh. Hoàn toàn không phải ngẫu nhiên mà khi xây dựng đạo Vĩnh Yên ( năm 1890 ), tỉnh Vĩnh Yên ( năm 1899 ), thì vần âm đầu của trong tên huyện Yên Lạc, Vĩnh Tường được ghép trong tên của tỉnh ( Vĩnh Tường và Yên Lạc thành tỉnh Vĩnh Yên ) .Huyện Yên Lạc nằm ở một vùng đất cổ, gắn liền với quy trình hình thành và tăng trưởng của dân tộc bản địa Nước Ta. Những phát hiện của ngành khảo cổ qua 7 lần khai thác ở di chỉ Đồng Đậu thuộc xã Minh Tân ( nay là Thị trấn Yên Lạc ) đã chứng tỏ, từ buổi bình minh của lịch sử vẻ vang dân tộc bản địa, ở Yên Lạc đã có con người sinh sống. Đồng Đậu là một di tích lịch sử khảo cổ to lớn, có tầng văn hóa truyền thống dày vào bậc nhất nước ta ( trên 3 m ), với số lượng hiện vật vô cùng đa dạng chủng loại, phong phú về mô hình và vật liệu. Từ đồ đá, đồ gốm, đồ xương đến đồ đồng – mũi tên, mũi lao, lưỡi câu, rìu, dũa, khuôn đúc rìu, khuôn đúc mũi tên, mảnh nồi nấu đồng, hạt gạo bị cháy, nhiều xương răng, sừng hươu, nai, lợn rừng, trâu bò, răng cá, tro cốt ở hai ngôi mộ, … Những hiện vật ở Đồng Đậu bộc lộ khá đầy đủ 4 quá trình tăng trưởng văn hóa truyền thống ( Phùng Nguyên, Đồng Đậu, Gò Mun, Đông Sơn ), liên tục từ thấp đến cao, cách ngày này 3.500 năm, chứng tỏ dân cư Đồng Đậu không những sinh sống bằng nghề săn bắn, đánh cá mà còn sinh sống bằng nông nghiệp, trồng lúa nước, đã nắm vững kỹ thuật luyện đúc đồng và thực thi ngay tại Đồng Đậu. Những hiện vật tìm thấy ở Đồng Đậu góp thêm phần chứng minh và khẳng định : Trong tiến trình lịch sử dân tộc của dân tộc bản địa, người Việt cổ từ du canh du cư, dừng lại Đồng Đậu – Yên Lạc, trồng lúa nước và ngày càng tập trung chuyên sâu vào nông nghiệp, trải qua hàng ngàn năm, góp thêm phần kiến thiết xây dựng nên nền văn minh sông Hồng rực rỡ tỏa nắng .Ở một vùng đất cổ, có nhiều điều kiện kèm theo để trồng trọt, tăng trưởng nông nghiệp, con người đã tụ hội sinh sống ở đây từ truyền kiếp. Vì thế, huyện Yên Lạc hình thành khá sớm. Theo Dư địa chí của Nguyễn Trãi ( thế kỷ XV ), Đại Việt địa dư toàn biên của Phương Đình Nguyễn Văn Siêu ( thế kỷ XIX ), Đại Nam nhất thống chí do Quốc sử quán triều Nguyễn biên soạn … thì tên huyện Yên Lạc đã có từ thời Đinh ( thế kỷ X ), những năm mở màn thời kỳ độc lập lâu bền hơn của dân tộc bản địa. Từ đó đến nay, trải qua hơn 1000 năm với bao thay đổi về chính trị, hành chính, kinh tế tài chính – xã hội, huyện Yên Lạc vẫn liên tục sống sót và không ngừng tăng trưởng. Huyện Yên Lạc thuộc đạo ( thời nhà Đinh ), lộ ( thời Lý, Trần ), phủ ( thời Lê ) Tam Đới ( Tam Đái ), châu ( xứ, trấn, thừa tuyên ) Sơn Tây. Đến thời Minh Mạng nhà Nguyễn, những đơn vị chức năng hành chính ở nước ta được chia thành tỉnh. Sơn Tây là một tỉnh, có 5 phủ, 24 huyện. Phủ Tam Đới được đổi là phủ Tam Đa, trong đó có huyện Yên Lạc. Năm Minh Mạng thứ 13, huyện Yên Lạc được nâng lên thành phân phủ Yên Lạc, có 15 tổng, 107 xã, thôn, phường. Lỵ sở của huyện ở xã Vĩnh Mỗ ( nay là thị trấn Yên Lạc ) .

Dưới thời phong kiến, Yên Lạc là một huyện lớn, người đông, sản vật phong phú, khá nổi tiếng. Sách Tứ trấn ký viết: Phủ thì nhất Tam Đới, nhì Khoái Châu. Huyện thì Nam Châu, Bắc Dũng, Đông Kỳ, Tây Lạc (đó là huyện Châu Ninh thuộc Nam Định, Yên Dũng thuộc Kinh Bắc, Tứ Kỳ thuộc Hải Dương và Yên Lạc thuộc Sơn Tây), đều là những vùng đất phì nhiêu.

Năm 1890, Toàn quyền Đông Dương xây dựng Đạo Vĩnh Yên, gồm phủ Vĩnh Tường và những huyện Yên Lạc, Bạch Hạc, Lập Thạch, Tam Dương, Yên Lãng ( tách từ tỉnh Sơn Tây ) và huyện Bình Xuyên ( tách từ tỉnh Thái Nguyên ). Năm 1891, Toàn quyền Đông Dương bỏ đạo Vĩnh Yên, chuyển hàng loạt những huyện, trong đó có Yên Lạc, về tỉnh Sơn Tây .Đến năm 1899, Toàn quyền Đông Dương lập tỉnh Vĩnh Yên. Yên Lạc là một huyện của tỉnh Vĩnh Yên .

Sau Cách mạng tháng Tám (1945), đơn vị hành chính tỉnh Vĩnh Yên, huyện Yên Lạc không thay đổi.

Ngày 12 tháng 2 năm 1950, trước nhu yếu mới của trách nhiệm cách mạng, Thủ tướng nhà nước nước Nước Ta dân chủ cộng hòa ra Nghị định hợp nhất tỉnh Vĩnh Yên và tỉnh Phúc Yên thành tỉnh Vĩnh Phúc. Yên Lạc là một huyện của tỉnh Vĩnh Phúc .Tháng 2 năm 1968, thực thi Quyết định của Quốc hội nước Nước Ta dân chủ cộng hòa, hai tỉnh Vĩnh Phúc, Phú Thọ hợp nhất thành tỉnh Vĩnh Phú. Yên Lạc là một huyện của tỉnh Vĩnh Phú .Ngày 5 tháng 7 năm 1977, huyện Yên Lạc hợp nhất với huyện Vĩnh Tường thành huyện Vĩnh Lạc, riêng 4 xã : Tỉnh Bình Định, Minh Tân, Nguyệt Đức và Văn Tiến được sáp nhập vào huyện Mê Linh mới xây dựng [ 3 ]. Tuy nhiên, đến ngày 29 tháng 12 năm 1978, những xã nói trên lại được chuyển về huyện Vĩnh Lạc. [ 4 ]Ngày 7 tháng 10 năm 1995, nhà nước nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ra Nghị định số 63 / CP chia Vĩnh Lạc thành hai huyện như trước kia : Yên Lạc và Vĩnh Tường. Khi tái lập, huyện Yên Lạc có diện tích quy hoạnh tự nhiên là 107,6 km², dân số là 140.680 người, có 17 xã : Đồng Cương, Tỉnh Bình Định, Cafe Trung Nguyên, Tề Lỗ, Minh Tân, Tam Hồng, Yên Đồng, Đại Tự, Hồng Châu, Liên Châu, Trung Hà, Trung Kiên, Hồng Phương, Nguyệt Đức, Văn Tiến, Yên Phương và Đồng Văn. [ 5 ]Sau gần 29 năm hợp nhất với Phú Thọ, ngày 1 tháng 1 năm 1997, tỉnh Vĩnh Phúc được lập lại theo Nghị quyết của Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, khóa IX, kỳ họp thứ 10, tháng 11 năm 1996. Từ đó Yên Lạc lại là một huyện của tỉnh Vĩnh Phúc. [ 6 ]Ngày 28 tháng 5 năm 1997, nhà nước phát hành Nghị định 53 – CP năm 1997 về việc xây dựng thị trấn Yên Lạc trên cơ sở giải thể xã Minh Tân. [ 7 ]Huyện Yên Lạc có 1 thị xã và 16 xã như lúc bấy giờ .

Huyện Yên Lạc có 17 được đơn vị hành chính cấp xã trực thuộc, bao gồm thị trấn Yên Lạc và 16 xã: Bình Định, Đại Tự, Đồng Cương, Đồng Văn, Hồng Châu, Hồng Phương, Liên Châu, Nguyệt Đức, Tam Hồng, Tề Lỗ, Trung Hà, Trung Kiên, Trung Nguyên, Văn Tiến, Yên Đồng, Yên Phương.

Người nổi tiếng.

Các làng nghề, nghề phụ, nghề mới của huyện Yên Lạc ( vùng đất trăm nghề ) của tỉnh Vĩnh Phúc :