Tiểu phẩm – một thể loại văn học năng động trong môi trường báo chí (2) (Tiếp theo phần 1)

3. Xác định một quan niệm về tiểu phẩm

Cần phải nhấn mạnh vấn đề rằng : khi nói về tiểu phẩm, những nhà nghiên cứu trước đây thường chỉ đề cập đến một dạng của nó ( là dạng văn xuôi ) và chỉ coi những tác phẩm nào phản ánh thực sự mới là tiểu phẩm. Cách hiểu này hoàn toàn có thể tương thích với bốì cảnh của những quá trình trước đây. Tuy nhiên, trong bốì cảnh lúc bấy giờ, hình thức bộc lộ của tiểu phẩm đã trở nên phong phú hơn. Nó hoàn toàn có thể Open trên báo chí truyền thông dưới cả ba dạng : văn xuôi, đối thoại, văn vần và những hình thức phối hợp, giao thoa giữa những dạng này. Trong số đó, dạng tiểu phẩm văn vần chỉ gần giống chứ không phải là thơ châm biếm. Nó hoàn toàn có thể gồm có cả những hình thức rất phong phú như “ tân trang ” lại nội dung ( đặt lại lời ) cho những bài thơ, bài hát theo hướng vui nhộn. Dạng tiểu phẩm đối thoại thường có dung tích ngắn. Trong đó, tác giả tạo ra một nội dung hài trải qua một hình thức đối thoại với những cặp nhân vật nhiều khi chỉ mang đặc thù giả định ( như : thầy thuốc – bệnh nhân ; thầy giáo – học viên ; sỹ quan – bình sỹ ; vợ – chồng ; anh – em và có khi chỉ là những nhân vật A – B v.v… ). Như vậy, cùng với việc phản ánh những thực sự tiêu biểu vượt trội, tác phẩm tiểu phẩm còn được phát minh sáng tạo trên cơ sở của thủ pháp hư cấu thẩm mỹ và nghệ thuật. Tất nhiên, hư cấu ở đây được hiểu là những giải pháp được tác giả sử dụng nhằm mục đích bồi đắp thêm để tiểu phẩm hoàn toàn có thể phản ánh hiện thực một cách chân thực hơn, sinh động hơn như nhu yếu chung đặt ra so với bất kỳ tác phẩm văn học nào khác .

Trong thực tiễn, hoàn toàn có thể chia lực lượng tác giả viết tiểu phẩm thành ba nhóm : những nhà báo, những nhà văn và những cộng tác viên của báo chí truyền thông. Cả ba nhóm tác giả này đều liên tục tham gia viết tiểu phẩm, tuy nhiên tác phẩm của họ vẫn có những độc lạ nhất định. Các nhà báo thường có xu thế chọn dạng tiểu phẩm văn xuôi và lấy đối tượng người dùng phản ánh là những sự kiện, vấn đề thời sự, có thật mới xảy ra trong đời sống ( ví dụ điển hình : một vụ xấu đi ở Công ty X. mới bị phát hiện ; một trận mưa lũ làm ngập phố TP.HN ; một vụ sạt đất làm chết nhiều người ở thị xã Cao Bằng ; một cuộc tranh luận đang diễn ra xung quanh yếu tố Trao Giải về văn học nghệ thuật và thẩm mỹ v.v… ). Trong khi đó những nhà văn tuy cũng chọn dạng tiểu phẩm văn xuôi nhưng thường đề cập đến những yếu tố thời sự nào đó đang lôi cuốn sự chăm sóc của công luận. Nhóm tác giả là những cộng tác viên báo chí truyền thông bên cạnh việc sử dụng cả hai dạng tiểu phẩm văn xuôi kể trên còn có khuynh hướng dùng những dạng nhỏ khác của tiểu phẩm dưới dạng đối thọại, văn vần như đã nêu trên. Chính vì vậy, không riêng gì tác phẩm của những nhóm tác giả này không giống nhau mà ý niệm của họ về thể loại tiểu phẩm cũng không trọn vẹn giống nhau. Điều đó lý giải vì sao hễ cứ nói đến tiểu phẩm là lại thường xảy ra những bất đồng ý kiến giữa những nhóm tác giả .

Chúng tôi cho rằng : tiểu phẩm là thể loại văn học sống sót trong môi trường tự nhiên báo chí truyền thông, bộc lộ những đặc thù báo chí truyền thông rất can đảm và mạnh mẽ và năng động. Nói cách khác, tiểu phẩm là thể loại văn học sống sót và phát huy sức mạnh của nó trong thiên nhiên và môi trường báo chí truyền thông .

Không nên chỉ địa thế căn cứ vào một dạng tiểu phẩm ( là dạng văn xuôi, lấy những vấn đề, sự kiện có thật mới Open trong đời sống làm đối tượng người dùng phản ánh ) để rồi coi tiểu phẩm là tác phẩm báo chí truyền thông. Phải thấy rằng ngay trong trường hợp một tiểu phẩm lấy những vấn đề, sự kiện có thật ra để phản ánh, bàn luận thì về mục tiêu, nó không chỉ dừng lại ở mức độ thông tin xác nhận ( vốn là đặc thù quan trọng nhất của tác phẩm báo chí truyền thông ) mà nhằm mục đích đạt tới một hiệu suất cao cao hơn nhiều – đó là sử dụng lối tiếp cận độc lạ, không thông thường để tạo ra tiếng cười châm biếm, phê phán, giúp cho công chúng hoàn toàn có thể hiểu về những thực sự ấy sâu hơn, thực chất hơn, hình ảnh hơn …

Chúng ta đều biết rằng : việc phản ánh thực sự không phải là độc quyền của những tác phẩm báo chí truyền thông. Văn học cũng có trách nhiệm và năng lượng phản ánh những thực sự của đời sống. Sẽ thật là sai lầm đáng tiếc khi cứ nói đến văn học là cho rằng chỉ có hư cấu, bịa đặt. Trong năm loại thể của mạng lưới hệ thống thể loại văn học ( gồm có : Tự sự – Kịch – Trữ tình – Chính luận thẩm mỹ và nghệ thuật – Ký văn học ) thì đã có tới hai loại ( là Chính luận nghệ thuật và thẩm mỹ và Ký văn học ) phản ánh thực sự ( chứ không phải chỉ có hư cấu ). Tất nhiên những thực sự đó vẫn phải được đặt trong sự chi phối của đặc trưng hình tượng .

Trong sự so sánh với tác phẩm văn học, bất kỳ tác phẩm báo chí truyền thông nào cũng phải tuân thủ sự chi phối gắt gao của áp lực đè nén thời sự, của yếu cầu về tính xác nhận và tính xu thế trực tiếp. Chính những áp lực đè nén đó đã chi phối một cách tổng lực kể từ dung tích, ngôn từ, bút pháp cho đến phương pháp tổ chức triển khai tác phẩm và hàng loạt yếu tố khác về nội dung và hình thức của tác phẩm báo chí truyền thông. Tiểu phẩm không có trách nhiệm và cũng không có năng lực cung ứng những nhu yếu đó. Trong quy trình lựa chọn thực sự để phản ánh, người viết tiểu phẩm thường chăm sóc hơn đến tính nổi bật của những thực sự ấy. Những vấn đề, con người, trường hợp được tái hiện trong tiểu phẩm không nhất thiết phải bảo vệ những nhu yếu về sự cặn kẽ, đúng mực, tỷ mỷ và phân phối nhu yếu thời sự như trong những tác phẩm báo chí truyền thông, mặc dầu trong một số ít trường hợp nó cũng tỏ ra đúng mực và nhạy bén không kém gì những tác phẩm báo chí truyền thông .

Một địa thế căn cứ quan trọng khác cũng cho thấy không hề coi tiểu phẩm là tác phẩm báo chí truyền thông là ở chỗ : tác phẩm tiểu phẩm hoàn toàn có thể được phát minh sáng tạo ra bằng cách phản ánh những thực sự tiêu biểu vượt trội, nổi bật trong đời sống, hoặc cũng hoàn toàn có thể được viết ra từ sự hư cấu, tưởng tượng trên cơ sở vốn sống và kinh nghiệm tay nghề của tác giả, gắn với những yếu tố thời sự nào đó .

Là thể loại văn học nhưng lại hoạt động giải trí và phát huy năng lượng phản ánh hiện thực hầu hết là ở trong thiên nhiên và môi trường báo chí truyền thông, đặc thù dễ nhận thấy của tiểu phẩm trước hết là ở hình thức ngắn gọn. Dung lượng tác phẩm tiểu phẩm ( ở dạng lớn nhất là dạng văn xuôi ) cũng thường chỉ xê dịch trong khoảng chừng vài trăm chữ. Với những tiểu phẩm ở những dạng văn vần và đôi thoại, dung tích hoàn toàn có thể là cực ngắn, có khi chỉ còn vài chục chữ ( tương tự với một tin vắn của báo chí truyền thông ). Chính sự ngắn gọn về dung tích tác phẩm đã giúp cho tiểu phẩm hoàn toàn có thể thích ứng với đời sống báo chí truyền thông một cách rất là năng động và nhạy bén bằng cách bám sát những yếu tố thời sự trong đời sống. Tất nhiên, thời sự cũng có nhiều Lever và tiểu phẩm không hề cung ứng được nhu yếu thời sự cấp bách phát sinh hàng ngày hàng giờ như những thể loại báo chí truyền thông. Với tư cách là một thể loại văn học sống sót trong môi trường tự nhiên báo chí truyền thông, tiểu phẩm chỉ hoàn toàn có thể phản ánh những yếu tố thời sự theo từng quá trình, từng chủ điếm nào đó .

Điểm điển hình nổi bật về phương diện nội dung của tiểu phẩm là ở tiếng cười thẩm mỹ và nghệ thuật được tạo ra trải qua hàng loạt những thủ pháp được sử dụng một cách linh động. Trên cơ sở một nội dung có thật hoặc hư cấu, người viết tiểu phẩm tạo ra những hiện thực không thông thường nhằm mục đích ảnh hưởng tác động vào nhận thức, tình cảm của công chúng và tạo ra những phản xạ thẩm mỹ và nghệ thuật được bộc lộ trước hết bằng tiếng cười. Tất nhiên, cần nhấn mạnh vấn đề rằng : tiếng cười chỉ là phương tiện đi lại để người viết tiểu phẩm đạt được những mục tiêu cao hơn như nhận thức, giáo dục, thấm mỹ v.v…

Cũng chính đặc thù nêu trên đã cho thấy tiểu phẩm đã sử dụng cả hai con đường tổng hợp và lựa chọn trong quy trình phản ánh hiện thực đời sống. Đó cũng là hai con đường mà văn học nghệ thuật và thẩm mỹ nói chung thường sử dụng để thiết kế xây dựng eác hình tượng nghệ thuật và thẩm mỹ. Người viết tiểu phẩm hoàn toàn có thể phát minh sáng tạo ra những hình tượng thẩm mỹ và nghệ thuật trải qua giải pháp hư cấu nghệ thuật và thẩm mỹ từ những cụ thể nhiều mẫu mã thu lượm được từ đời sống hiện thực. Tác giả cũng hoàn toàn có thể tinh lọc những thực sự tiêu biếu – người thật việc thật để phản ánh trong tác phẩm của mình như trường hợp những tác phẩm của nhà báo Lỗ Tấn, Nguyễn Ái Quốc, Ngô Tất Tố ở thế kỷ trước. Tuy nhiên, ngay cả trong trường hợp này, đặc trưng hình tượng vẫn chi phối hàng loạt quy trình phát minh sáng tạo để hình thành tác phẩm. Điều đó cho thấy, những thực sự mà tiểu phẩm lựa chọn từ trong đời sống để đưa vào tác phẩm phải cung ứng được những tiêu chuẩn của tính nổi bật và phải được sàng lọc trải qua thái độ thẩm mỹ và nghệ thuật của tác giả. Đó cũng là một trong những nguyên do lý giải vì sao mặc dầu Bác Hồ trước sau vẫn chỉ coi mình là nhà báo, nhưng những sáng tác của Người ( mà trong đó tiểu phẩm có một vị trí rất quan trọng ) vẫn cho thấy một kĩ năng văn học xuất chúng .

Như vậy, hoàn toàn có thể khẳng định chắc chắn rằng : cũng như những thể loại văn học khác, tác phấm tiểu phẩm được phát minh sáng tạo ra theo những quy luật đặc trưng của phát minh sáng tạo nghệ thuật và thẩm mỹ chứ không phải bằng những sự kiện, yếu tố đơn cử, xác nhận ( vốn được coi là đặc trưng của tác phẩm báo chí truyền thông ). Người viết tiểu phẩm chọn những thực trạng, những trường hợp tiêu biểu vượt trội, nổi bật nhất và nỗ lực trình diễn về nó trong một hình thức tiết kiệm chi phí lời nhất dưới sự chi phối của đặc trưng này .

Cũng chính điều này còn cho thấy : không nên coi tiểu phẩm là một thể loại thuộc ký văn học. Nó chỉ giống những thể ký ở chỗ cùng nằm trong khu vực giao thoa với báo chí truyền thông và hoàn toàn có thể tích hợp được những đặc thù của cả văn học và báo chí truyền thông, nhưng nó khác ký ở chỗ ngoài việc lựa chọn thực sự còn hoàn toàn có thể sử dụng hư cấu nghệ thuật và thẩm mỹ để kiến thiết xây dựng hình tượng. Rõ ràng là so với những thể ký văn học, tiểu phẩm có phương pháp, chiêu thức phản ánh hiện thực nhiều mẫu mã hơn, phong phú và sinh động hơn. Điểm độc lạ quan trọng khác của nó so với những thể ký là sử dụng tiếng cười như một vũ khí để đấu tranh tái tạo hiện thực. Có thể thấy tiếng cười là đặc trưng cơ bản của tiểu phẩm trong sự so sánh với những thể loại văn học khác. Tất nhiên tiếng cười không phải là mục tiêu của tiểu phẩm. Nó chỉ được coi là phương tiện đi lại bộc lộ đặc trưng thể loại, nhằm mục đích giúp cho tác giả biểu lộ góc nhìn của mình trước đời sống, tạo cơ sở để đạt đến những mục tiêu cao hơn như : đấu tranh, phê phán, giáo dục … Tuy nhiên, không hề phủ nhận được rằng chính tiếng cười đã giúp cho tiểu phẩm có tính chiến đấu sắc bén đặc biệt quan trọng mà không phải thể loại văn học nào cũng có được .

Nói tóm lại, có thể khẳng định rằng: tiểu phẩm là một thể loại văn học năng động, có thể phát huy năng lực phản ánh hiện thực một cách rất hiệu quả trong môi trường báo chí. Đây cũng là một trong những thể loại cho thấy sự kết hợp một cách sinh động những tính chất của văn học và báo chí trong quá trình phản ánh hiện thực đờì sống.

Công cuộc thay đổi tổng lực trên nước ta lúc bấy giờ đã tạo ra những điều kiện kèm theo thuận tiện cho thể loại tiểu phẩm tăng trưởng ngày càng can đảm và mạnh mẽ trên báo chí truyền thông. Hầu như không báo nào lại không có phân mục đăng tải tiểu phẩm. Tính chiến đấu và vũ khí châm biếm vốn là những lợi thế của thể loại này vẫn được phát huy một cách hiệu suất cao trong cuộc đấu tranh chống xấu đi, tham nhũng của nền văn học và báo chí truyền thông văn minh Nước Ta .