Văn học hiện thực phê phán: Khái niệm, chặng đường phát triển và những thành tựu

Văn học hiện thực phê phán cho đến nay vẫn còn là một cái tên gọi gây ra nhiều những tranh cãi. Ở thời điểm bối cảnh của xã hội Việt Nam vào những năm đầu của thế kỷ XX, khi mà nhân dân Việt Nam đang dưới cái ách thống trị của thực dân, đế quốc, cùng với đó là sự bóc lột của bọn cường hào, ác bá khiến cho nhân dân lâm vào nỗi thống khổ. Hiện thực của cuộc sống được các nhà văn ghi lại với những ngòi bút chân thực trở thành một trào lưu lớn trong đời sống văn học bấy giờ. 

Khái niệm về văn học hiện thực phê phán

Văn học hiện thực phê phán là một trong những tên gọi gây ra nhiều những tranh cãi cho đến thời nay. Trong từ điển văn học do Trần Đình Sử làm chủ biên soạn, đã đưa ra 2 cách hiểu về thuật ngữ này .
Theo nghĩa rộng, chủ nghĩa hiện thực được hiểu là những tác phẩm có mối quan hệ với hiện thực đời sống, bất kể những tác phẩm đó thuộc phe phái, khuynh hướng văn nghệ nào. Với ý nghĩa này, khái niệm văn học hiện thực giống hệt với đó là khái niệm thực sự về đời sống, vì những tác phẩm văn học nào đều mang trong mình tính hiện thực .

Theo nghĩa hẹp, đây chỉ một phương pháp hiện thực, một khuynh hướng, một trào lưu văn học có nội dung chặt chẽ, sắc sảo và được xác định theo nguyên tắc mỹ học riêng.

Theo cuốn Lí luận văn học, chủ nghĩa hiện thực có khi được dùng không phải là một phương pháp sáng tác mà với nghĩa đó là kiểu sáng tác tái hiện.

Theo Bách khoa toàn thư, chủ nghĩa hiện thực hay còn gọi là văn học hiện thực phê phán là một trào lưu về văn học hiện thực, là một trong những phương pháp sáng tác lấy chính hiện thực của xã hội và những vấn đề thật liên quan tới con người và lấy chính con người làm đối tượng để phản ánh.

Như vậy khái niệm văn học hiện thực phê phán được đưa ra cách hiểu của nhiều những quan điểm khác nhau về chủ nghĩa hiện thực, nhưng nói chung quy lại thì đó là một trào lưu văn học, một giải pháp sáng tác nhằm mục đích diễn đạt quốc tế thực tại, nhìn nhận một cách trung thực về đời sống. Đồng thời, nếu muốn thực thi thành công xuất sắc giải pháp này thì bắt buộc những nhà văn phải tuân thủ khắt khe cái gọi là mỹ học nhất định như :

• Xây dựng lên một hình tượng điển hình và điển hình hóa những sự kiện trong cuộc sống;
• Thừa nhận mối quan hệ giữa tính cách nhân vật và hoàn cảnh, con người, môi trường sống;
• Coi trọng chi tiết cụ thể và có độ chính xác cao.

Thời điểm ra đời của văn học hiện thực phê phán

Về thời điểm ra đời của chủ nghĩa hiện thực cho đến nay vẫn còn nhiều những ý kiến tranh cãi. Theo cuốn Từ điển thuật ngữ văn học đã trình bày về nhiều ý kiến ra đời của văn học hiện thực. Có người cho rằng vấn đề phản chủ nghĩa hiện thực được hình thành từ thời kỳ cổ đại và đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển trong các thời kỳ Cổ đại, phục hưng, Ánh sáng, thế kỷ XIX,… Một số ý kiến khác thì cho rằng thời điểm ra đời văn học hiện thực bắt đầu từ thời Phục hưng. Nhiều quan điểm khác khẳng định chủ nghĩa hiện thực hình thành vào những năm 30 của thế kỷ XIX.

Theo Bách khoa toàn thư, những tác phẩm có tính hiện thực hay có giá trị hiện thực đã xuất hiện từ rất lâu, thời điểm trước khi xuất hiện chủ nghĩa hiện thực. Tuy nhiên, chủ nghĩa hiện thực chỉ là một trào lưu, một phương pháp hoàn thiện chỉ thực sự xuất hiện vào thế kỷ XIX ở một số nước đế quốc như Anh, Pháp, Nga,…Sau đó văn học hiện thực phê phán mới dần lan rộng ra toàn thế giới.

Ở Nước Ta văn học hiện thực phê phán đã Open với nhiều những tác phẩm văn học trung đại như : Truyện Kiều, Chinh phụ ngâm, Thơ Nguyễn Khuyến, thơ Hồ Xuân Hương, … đã trình diện và phê phán tình hình khách quan của đời sống thời bấy giờ. Mãi cho đến những năm 30 của thế kỷ XX, cây bút văn học hiện thực phê phán Nguyễn Công Hoan là một trong những người tiên phong đi theo khuynh hướng tả chân thực, lấy đời sống hiện tại, lấy những con người, vấn đề đã và đang xảy ra để làm nội dung cho tác phẩm .
Tại thời gian quốc gia những năm 1930 – 1945, khuynh hướng văn học hiện thực phê phán tăng trưởng một cách rầm rộ, quy mô, nhiều những cây bút kĩ năng Open ở trào lưu này như Vũ Trọng Phụng, Ngô Tất Tố, Nguyễn Đình Lạp, …. Và nhà văn Nam Cao được nhìn nhận là một trong những người có công đưa văn học hiện thực phê phán lên một tầm cao mới, trình độ miêu tả tâm ý, khái quát chân thực hiện thực .

Văn học hiện thực phê phán ở Việt Nam giai đoạn 1930 – 1945

Với toàn cảnh xã hội Nước Ta bấy giờ, cuộc khủng hoảng kinh tế năm 1929 – 1933. Thực dân Pháp lúc này ra sức vơ vét, bóc lột để bù đắp những thiệt hại của chúng .
Ngày 09/02/1930 Cách mạng tư sản thất bại, giai cấp tư sản một mặt xích míc với chính sách phong kiến, đường lối chính trị thời hạn này của chúng đa phần là cải lương. Tư sản dân tộc bản địa đa phần là địa chủ chuyển thành kiến cho thái độ chống phong kiến thời bấy giờ không được dứt khoát. Những những tầng lớp tri thức, tiểu tư sản trở nên hoang mang lo lắng và tìm được thỏa hiệp với thực dân, 1 số ít còn lại thực thi trách nhiệm giải phóng dân tộc bản địa bằng con đường văn chương, thời đó văn học hiện thực phê phán trở thành một trào lưu .

Chặng đường phát triển của văn học hiện thực phê phán 1930 – 1945

1. Chặng đường từ năm 1930 – 1935

Ở tiến trình này, văn học hiện thực phê phán với những sáng tác của Nguyễn Công Hoan với tập truyện “ Kép Tư Bền ” ; những phóng sự “ Cạm bẫy người ” và “ Kỹ nghệ lấy Tây ” của Vũ Trọng Phụng, …

Những tác phẩm đã thể hiện được tinh thần phê phán mang tính bất công, vô nhân đạo trong một xã hội thời bấy giờ. Đồng thời, cũng bộc lộ được sự cảm thông, đau xót với những tầng lớp bị áp bức của xã hội thời kỳ đó.

2. Chặng đường từ năm 1936 – 1939

Do tình hình xã hội thời đó có nhiều những dịch chuyển và nhiều những mặt thuận tiện để cho văn học hiện thực phê phán được tăng trưởng. Các cây bút văn chương như : Vũ Trọng Phụng, Nguyễn Công Hoan, Ngô Tất Tố, … đã đạt được nhiều những thành công xuất sắc và cho sinh ra liên tục nhiều những tác phẩm xuất sắc .
Hàng loạt những tác phẩm của những nhà văn đều tập trung chuyên sâu phê phán và tố cáo mãnh liệt thực trạng áp bức, bóc lột, chủ trương bịp bợm, giả dối của chính sách quản lý, đồng thời trình diện nỗi thống khổ của dân cư và những sự đồng cảm, đau thương .

3. Chặng đường từ năm 1940 – 1945

Ở quá trình này, văn học hiện thực phê phán vẫn là chủ yếu, hơn thế nữa là những nét sắc sắc được bộc lộ một cách điển hình nổi bật trong những sáng tác nổi tiếng của nhà văn Nam Cao .
Những nhân vật qua ngòi bút của Nam Cao luôn hướng tới việc nghiên cứu và phân tích xã hội trải qua việc đánh mạnh vào tâm ý nhân vật .
Như vậy, hoàn toàn có thể nói văn học hiện thực phê phán ở Nước Ta được trải qua 3 tiến trình tăng trưởng được chia đều từ năm 1930 – 1945 và đã đạt được nhiều những thành tựu xuất sắc ở những quy trình tiến độ cuối .

Những thành tựu nổi bật của văn học hiện thực phê phán 1930 – 1945

Những tên tuổi lớn đã góp phần cho sự tăng trưởng của văn học hiện thực phê phán của Nước Ta ở quá trình này phải kể đến như Nguyễn Công Hoan, Ngô Tất Tố, Vũ Trọng Phụng, Nguyên Hồng, Nam Cao, … Chính những tác phẩm của họ là một bức tranh vẽ toàn cảnh của một xã hội đen tối bấy giờ .
Những sự phê phán, sự lên ánh mạng mẹ của chính sách thống trị được bộc lộ can đảm và mạnh mẽ của những tác phẩm như : Bước đường cùng, Bỉ vỏ, Số Đổ, Chí Phèo, Tắt đèn, Lão Hạc, …
Bức tranh xã hội thời đó được những tác phẩm của văn học hiện thực phê phán miêu tả chân thực xã hội lúc đó với sự ảm đạm, nhiều bị kịch, làng quê xơ xác, nhiều những tệ nạn của xã hội, người nông dân bị cường hào ác bá đẩy tới mức đường cùng dẫn tới mất nhân tính và biến chất trở thành một tệ nạn của xã hội .
Các trào lưu Âu hóa do thực dân đề xướng như : Vui vẻ, tươi tắn, cải cách y phục, … ngày càng được lộ rõ những chân tướng và tạo ra nhiều nghịch cảnh được tác phẩm Số Đỏ phản ánh một cách rõ nét .

Nhiều những tác phẩm có đánh mạnh vào tâm lý nhân vật để phản ánh thực chất xã hội như: Sống mòn, Đời thừa, Chí Phèo,…

Những truyện ngắn trào phúng có tính đả kích sâu cay của Nguyễn Công Hoan như: Đồng hào có ma, tinh thần thể dục,… 

Cảm hứng thảm kịch, đồng cảm với những thống khổ của người nông dân Nước Ta thời ấy cũng được xem là một trong những cảm hứng chủ yếu của văn học hiện thực phê phán. Những cảm hứng, những lỗi đồng cảm ấy đều thấm nhuần của những tác phẩm của nhà văn Ngô Tất Tố. Ngoài ra còn rất nhiều những tác phẩm nổi tiếng khác thời bấy giờ phê phán và lên án thực dân, phong kiến, tay sai .
Văn học hiện thực phê phán vào những năm 1930 – 1945 được coi là một cuộc hoạt động trên chính dòng tăng trưởng của thời cuộc đầy những dịch chuyển, khó khăn vất vả của xã hội. Nhưng mặc dầu xã hội có thay đổi như thế nào, thì những nét chữ, những trang viết sẽ sống mãi với thời hạn .