Wales (phát âm tiếng Anh: ; tiếng Wales: Cymru [ˈkəm.rɨ] (nghe) hay [ˈkəm.ri]) là một quốc gia thuộc Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland và nằm trên đảo Anh.[10] Wales có biên giới với Anh (England) về phía đông, trong khi biển Ireland nằm về phía bắc và tây, còn eo biển Bristol nằm về phía nam. Dân số Wales đạt hơn 3 triệu người vào năm 2011, sống trên tổng diện tích 20.779 km². Wales có trên 2.700 km đường bờ biển và địa hình phần lớn là vùng núi, các đỉnh núi cao nằm tại các khu vực miền bắc và miền trung. Wales nằm trong vùng ôn đới và có khí hậu đại dương hay biến đổi.
Bản sắc dân tộc Wales xuất hiện trong nhóm người Briton Celt sau khi người La Mã triệt thoái khỏi đảo Anh vào thế kỷ V và Wales được nhìn nhận là một trong các quốc gia Celt hiện đại. Sự kiện Llywelyn ap Gruffudd mất vào năm 1282 đánh dấu việc Quốc vương Anh Edward I hoàn thành cuộc chinh phục Wales. Toàn bộ Wales được hợp nhất vào Anh và trong hệ thống pháp luật Anh theo đạo luật năm 1535–1542. Chính trị đặc trưng của Wales phát triển trong thế kỷ XIX. Chủ nghĩa tự do xuất hiện vào đầu thế kỷ XX, song bị thay thế khi chủ nghĩa xã hội và Công đảng phát triển. Tình cảm dân tộc Wales phát triển theo thế kỷ; Plaid Cymru được thành lập vào năm 1925 và Hội Ngôn ngữ Wales được thành lập vào năm 1962. Quốc hội Wales được thành lập vào năm 1998, chịu trách nhiệm về một loạt chính sách được phân quyền.
Thời gian đầu Cách mạng công nghiệp, do các ngành khai mỏ và luyện kim phát triển nên Wales biến đổi từ một xã hội nông nghiệp thành một quốc gia công nghiệp, khai thác vùng mỏ than đá ở miền nam Wales khiến dân số Wales tăng nhanh chóng. Hai phần ba dân chúng sống tại Nam Wales, chủ yếu là trong nội ô và ngoại ô Cardiff (thủ đô), Swansea, Newport và trong các thung lũng gần đó. Hiện nay, các ngành công nghiệp khai khoáng và công nghiệp nặng truyền thống của Wales dường như không còn hoặc đang suy thoái, kinh tế Wales phụ thuộc vào các ngành công nghiệp nhẹ và dịch vụ cùng du lịch. Tổng giá trị gia tăng (GVA) của Wales vào năm 2010 là 45,5 tỷ bảng Anh, GVA bình quân tương đương 74% mức trung bình toàn Anh Quốc.
Bạn đang đọc: Wales – Wikipedia tiếng Việt
Nội dung chính
Từ nguyên và tên gọi.
Từ “Wales” và “Welsh” trong tiếng Anh bắt nguồn từ cùng gốc German (số ít Walh, số nhiều Walha), nó lại có nguồn gốc từ tên của một bộ lạc Celt được người La Mã gọi là Volcae và được ám chỉ bừa bãi cho toàn thể người Celt. Người Anglo-Saxon nói tiếng Anh cổ sử dụng thuật ngữ Wælisc khi ám chỉ cụ thể người Briton Celt, và Wēalas khi ám chỉ vùng đất của họ.[11] Tên người Wales tự gọi trong tiếng Wales hiện nay là Cymry, và Cymru là tên tiếng Wales của Wales. Các từ này đều được đọc là [ˈkəm.rɨ], và có nguồn gốc từ combrogi trong tiếng Brython, nghĩa là “đồng bào”.[12] Dạng Latinh hóa của các tên gọi này là Cambrian, Cambric hay Cambria, là các tên thay thế ít dùng để chỉ Wales và người Wales.
Trong tiếng Việt, trước đây quốc gia này còn gọi là Gan theo cách gọi Galles của tiếng Pháp. Truyền thông tiếng Việt hiện tại thường gọi là Xứ Wales vì quen miệng do trong lịch sử Wales từng là một xứ giống như xứ Sussex và xứ Cambridge, giống như “Charles, Thân vương xứ Wales” đã được hiểu như vậy. Tuy nhiên thực tế Thân vương Charles không đại diện cho Wales dù là về mặt biểu tượng hay pháp lý. Và vai trò của Wales hiện nay đã được nâng lên tầm Quốc gia cấu thành Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland, giống như ba quốc gia còn lại là Anh (England), Scotland và Bắc Ireland, nên “Xứ Wales” là cách gọi không chính xác.
Wales có người tân tiến cư trú từ tối thiểu là 29.000 năm trước. [ 13 ] Con người cư trú liên tục từ khi thời kỳ băng hà sau cuối kết thúc, khoảng chừng 12.000 đến 10.000 năm trước, khi những người săn bắn hái lượm thuộc thời kỳ đồ đá giữa từ Trung Âu mở màn di cư đến hòn đảo Anh. Khi đó, mực nước biển thấp hơn nhiều so với ngày này, nên hòn đảo Anh tiếp nối với lục địa châu Âu. Wales thoát khỏi băng hà vào khoảng chừng 10.250 năm trước, khí hậu ấm lên khiến khu vực có cây cối rậm rạp. Mực nước biển dâng cao sau kỷ băng hà khiến Wales và Ireland tách biệt, tạo thành biển Ireland. Đến khoảng chừng 8.000 năm trước, bán đảo Anh trở thành một hòn đảo. [ 14 ] [ 15 ]Những người định cư thời kỳ đồ đá mới tích hợp với người địa phương, từ từ quy đổi phương pháp hoạt động và sinh hoạt từ lối sống du cư săn bắn hái lượm thành những nông dân định cư vào khoảng chừng 6.000 năm trước, trong cách mạng đồ đá mới. [ 16 ] [ 17 ] Họ phát quang rừng để tạo đồng cỏ và đất canh tác, tăng trưởng những kỹ thuật mới như sản xuất gốm và dệt vải, thiết kế xây dựng những mộ đá như Pentre Ifan, Bryn Celli Ddu và ụ đá dài Parc Cwm từ khoảng chừng 5.800 đến 5.500 năm trước. [ 18 ] [ 19 ] [ 20 ] [ 21 ] Giống như những dân cư khác trên hòn đảo Anh, trải qua nhiều thế kỷ dân cư sống tại chủ quyền lãnh thổ nay là Wales đồng điệu những di dân và trao đổi những ý tưởng sáng tạo của văn hóa truyền thống Celt thời kỳ đồ đồng và đồ sắt. Theo 1 số ít học giả, Wales vào thời kỳ đồ đồng muộn là bộ phận của một văn hóa truyền thống mạng lưới mậu dịch hàng hải gồm có cả những vương quốc Celt khác, Anh, Pháp, Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha, là những nơi ngôn từ Celt tăng trưởng. [ 22 ] [ 23 ] [ 24 ] [ 25 ] Quan điểm này trái ngược với quan điểm rằng những ngôn từ Celt có nguồn gốc xa hơn về phía đông và đi cùng văn hóa truyền thống Hallstatt. [ 26 ] Đến khi người La Mã chinh phục hòn đảo Anh, khu vực nay là Wales đã bị phân loại giữa những bộ lạc Deceangli, Ordovices, Cornovii, Demetae và Silures trong nhiều thế kỷ. [ 16 ]
Thời kỳ La Mã.
Người La Mã bắt đầu chinh phục Wales vào năm 48 và mất 30 năm để hoàn thành, họ cai trị Wales trong hơn 300 năm. Người La Mã cai trị Wales theo hình thức chiếm đóng quân sự, ngoại trừ khu vực duyên hải phía nam của Nam Wales, phía đông bán đảo Gower, tại đó tồn tại di sản La Mã hóa.[27] Caerwent là đô thị duy nhất do người La Mã thành lập tại Wales, nó nằm tại miền đông nam Wales. Caerwent và Carmarthen cũng thuộc miền nam Wales trở thành các civitas của La Mã.[28] Wales giàu tài nguyên khoáng sản, người La Mã sử dụng kỹ thuật công trình của họ để khai thác lượng lớn vàng, đồng và chì, cũng như lượng vừa phải một số kim loại khác như thiếc và bạc.[29] Phát triển kinh tế thời La Mã tập trung tại miền đông nam của đảo Anh, và không có các ngành công nghiệp quan trọng nằm tại Wales.[29] Mặc dù tiếng La tinh là ngôn ngữ chính thức tại Wales, song dân chúng có xu hướng tiếp tục nói tiếng Brython. Dù quá trình La Mã hóa còn xa mới hoàn thành, song tầng lớp thượng lưu tại Wales bắt đầu tự nhận là người La Mã, đặc biệt là sau khi một chiếu chỉ vào năm 212 cấp quyền công dân La Mã cho toàn bộ nam giới tự do trong đế quốc.[30] La Mã đạt được ảnh hưởng sâu hơn thông qua truyền bá Cơ Đốc giáo, tôn giáo này thu hút nhiều tín đồ từ khi nó được phép thờ phụng tự do; ngừng bị bức hại theo chiếu chỉ của Hoàng đế Constantinus vào năm 313.[30]
Các sử gia thời kỳ đầu, trong đó có giáo sĩ thế kỷ VI Gildas, ghi rằng 383 là một mốc quan trọng trong lịch sử vẻ vang Wales, [ 31 ] do đó là năm mở màn một vài triều đại trung cổ. Trong năm này, Tướng quân Magnus Maximus của La Mã trấn áp được toàn bộ binh sĩ và quan lại hạng sang tại miền tây và miền bắc hòn đảo Anh, nhằm mục đích phát động tranh chấp quyền lực tối cao đế quốc và tác dụng là thành công xuất sắc ; ông liên tục quản lý hòn đảo Anh từ Gaul trong thân phận nhà vua. [ 32 ] [ 33 ] Gildas viết vào khoảng chừng năm 540 rằng Maximus đem toàn bộ binh sĩ và quan lại rời hòn đảo, đường hướng thực tiễn của ông là chuyển giao quyền lực tối cao địa phương cho những tầng lớp thống trị địa phương. Các phả hệ sớm nhất của Wales bộc lộ Maximus có vai trò là ông tổ sáng lập một vài triều đại, gồm có triều đại những vương quốc Powys và Gwent. [ 34 ] [ 35 ] Việc chuyển giao quyền lực tối cao này làm tăng niềm tin rằng ông là tổ tiên của dân tộc bản địa Wales. [ 31 ]
Thời kỳ hậu La Mã.
Powys để mất phần lớn khu vực mà nay là vùng West Midlands cho Mercia của người Anglo-Saxon vào thế kỷ VI và đầu thế kỷ VII, song họ hồi sinh vào cuối thế kỷ VII và giúp cản bước tiến của Mercia. Quốc vương Aethelbald của Mercia phòng thủ lãnh thổ mới giành được bằng cách xây dựng lũy Wat. Theo John Davies, nỗ lực này có thể được thực hiện theo thỏa thuận với Quốc vương Elisedd ap Gwylog của Powys.[38] Tuy nhiên, thuyết khác cho rằng lũy tồn tại từ 300 năm trước đó, thế lực xây dựng có thể là những người thống trị của Wroxeter thời hậu La Mã.[39] Quốc vương Offa của Mercia cho xây dựng một lũy lớn hơn mang tên là lũy Offa (Clawdd Offa). Davies viết về nghiên cứu của Cyril Fox rằng kế hoạch có thương nghị ở mức độ với các quốc vương của Powys và Gwent.[38] Lũy Offa phần lớn vẫn là biên giới giữa Wales và Anh. Đến thế kỷ VIII, các biên giới phía đông với người Anglo-Saxon xác định được phần lớn.
Năm 853, người Viking tập kích đảo Anglesey, song đến năm 856 Rhodri Mawr đánh bại và giết thủ lĩnh của họ là Gorm.[40] Người Briton tại Wales sau đó lập hòa bình với người Viking và Anarawd ap Rhodri liên minh với người Norse nhằm chiếm đóng Northumbria để chinh phục miền bắc đảo.[41] Liên minh này sau đó tan vỡ và Anarawd đạt được một thỏa thuận với Quốc vương Alfred của Wessex, họ chiến đấu chống lại miền tây của Wales. Theo Annales Cambriae, vào năm 894, Anarawd đi cùng người Anglo tàn phá Ceredigion và Ystrad Tywi.”[42]
Từ năm 800 trở đi, một loạt cuộc liên hôn giữa những triều đại dẫn đến việc Rhodri Mawr thừa kế Gwynedd và Powys. Các con ông lần lượt xây dựng ba triều đại lớn ( Aberffraw của Gwynedd, Dinefwr của Deheubarth và Mathrafal của Powys ). Cháu nội của Rhodri là Hywel Dda ( trị vì 900 – 50 ) hình thành Deheubarth từ những vương quốc Dyfed và Seisyllwg kế thừa từ bên ngoại và bên nội vào năm 930, rồi lật đổ triều đại Aberffraw khỏi Gwynedd và Powys và soạn thảo luật Wales trong thập niên 940. [ 43 ] Maredudd ab Owain ( trị vì 986 – 99 ) của Deheubarth ( cháu nội của Hywel ) cũng lật đổ trong thời điểm tạm thời dòng Aberffraw khỏi quyền trấn áp Gwynedd và Powys .
Chắt ngoại của Maredudd là Gruffydd ap Llywelyn (trị vì 1039–63) chinh phục lãnh địa của họ hàng từ căn cứ tại Powys, và thậm chí còn bành trướng quyền thế sang Anh. Sử gia John Davies cho rằng Gruffydd là quốc vương người Wales duy nhất cai trị toàn bộ lãnh thổ Wales trong giai đoạn 1057-1063.[2] Owain Gwynedd (1100–70) thuộc dòng Aberffraw là quân chủ người Wales đầu tiên sử dụng hiệu là princeps Wallensium (thân vương của người Wales).[44]
Trong vòng bốn năm sau trận Hastings năm 1066, người Norman hoàn toàn chinh phục Anh.[2] William I của Anh lập ra hàng loạt lãnh địa quý tộc, phân bổ các chiến binh mạnh nhất của mình dọc biên giới với Wales.[45] Khu vực biên giới này và các lãnh địa quý tộc do người Anh nắm giữ tại Wales được gọi là Marchia Wallie (biên thùy Wales), tại đó các lãnh chúa biên thùy không phải tuân theo pháp luật Anh cũng như Wales.[46] Khu vực biên thùy biến đổi theo vận mệnh hưng suy của các lãnh chúa biên thùy và thân vương Wales.[47] Biên thùy Wales bị bãi bỏ theo Đạo luật Liên hiệp vào năm 1536.[48]
Cháu nội của Owain Gwynedd là Llywelyn Fawr (1173–1240) giành được nhượng bộ thông qua Magna Carta vào năm 1215 và nhận được cam kết trung thành từ các lãnh chúa người Wales khác vào năm 1216 trong hội đồng tại Aberdyfi, trở thành Thân vương Wales đầu tiên.[49] Cháu nội của ông là Llywelyn ap Gruffudd cũng được công nhận tước hiệu Thân vương Wales từ Henry III của Anh theo Hiệp định Montgomery vào năm 1267.[50] Tuy nhiên, sau đó có một loạt tranh chấp, cực điểm là cuộc xâm chiếm lần đầu của Quốc vương Edward I của Anh.[51] Do thất bại về quân sự, Llywelyn cam kết trung thành với Anh vào năm 1277.[51] Edward I lại tiến hành chinh phục Wales vào năm 1282, kết quả là quyền cai trị của các thân vương Wales kết thúc vĩnh viễn. Do Llywelyn mất còn em trai là Thân vương Dafydd bị hành quyết, vài lãnh chúa người Wales còn lại thần phục Edward I. Thủ cấp của Llywelyn bị đưa đến Luân Đôn, con gái ông là Gwenllian bị nhốt trong tu viện đến chết.[52]
Nhằm giúp duy trì quyền thống trị, Edward I cho thiết kế xây dựng một loạt thành lớn bằng đá : Beaumaris, Caernarfon và Conwy. Con trai ông là Quốc vương Edward II tương lai được sinh tại thành Caernarfon vào năm 1284. [ 53 ] Edward II là người Anh tiên phong giữ tước Thân vương Wales. Tước hiệu cũng đi kèm với cống phẩm từ phần tây-bắc của Wales mang tên Thân vương quốc Wales, và sau Đạo luật Liên hiệp năm 1536 thì thuật ngữ ” thân vương quốc ” khi được sử dụng sẽ có nghĩa là hàng loạt Wales. [ 54 ] [ 55 ] [ 56 ] Madog ap Llywelyn triển khai khởi nghĩa vào năm 1294 – 95 tuy nhiên thất bại, cuộc khởi nghĩa lớn tiếp theo là của Owain Glyndŵr vào năm 1400 – 1415 nhằm mục đích chống lại Henry IV của Anh. Năm 1404, Owain được cho là đăng cơ làm Thân vương Wales với sự hiện hữu của những sứ giả của Pháp, Tây Ban Nha và Scotland. [ 57 ] Cuộc khởi nghĩa thất bại, và tự do được Phục hồi về cơ bản tại Wales vào năm 1415. Dù Quy chế Rhuddlan vào năm 1284 tạo cơ sở hiến pháp cho chính phủ nước nhà hậu chinh phục của thân vương quốc tại miền bắc của Wales từ năm 1284 cho đến năm 1536, tuy nhiên đến năm 1536 thì Wales và Anh mới chính thức liên hiệp. [ 55 ] Ngay sau đó, luật Wales bị luật Anh thay thế sửa chữa trọn vẹn, theo một quy trình được gọi là Đạo luật Liên hiệp. [ 58 ]
Thời kỳ công nghiệp.
Thời kỳ tân tiến.
Sử gia Kenneth Morgan diễn đạt Wales vào trước cuộc chiến tranh quốc tế thứ nhất là ” một vương quốc tương đối yên tĩnh, tự tin và thành công xuất sắc “. Sản lượng từ những vùng mỏ than liên tục tăng lên, thung lũng Rhondda ghi nhận đỉnh điểm là 9,6 triệu tấn than khai thác vào năm 1913. [ 64 ] Khi đại chiến bùng phát, Wales tham chiến với tư cách là bộ phận của Anh Quốc. Tổng cộng có 272.924 người Wales ship hàng trong cuộc chiến tranh, chiếm 21,5 % số lượng phái mạnh. [ 65 ] Trong số đó, khoảng chừng 35.000 người thiệt mạng. [ 65 ] Hai trận đánh nổi tiếng nhất mà lực lượng Wales tham gia là tại Somme thuộc Pháp và tại Passchendaele thuộc Bỉ. [ 66 ]Một phần tư đầu của thế kỷ XX cũng tận mắt chứng kiến một bước quy đổi về thực trạng chính trị của Wales. Từ năm 1865, Đảng Tự do giữ thế đa phần trong số đại biểu của Wales tại nghị viện, tuy nhiên sau tổng tuyển cử năm 1906 chỉ có một thành viên Tự do là đại biểu của Wales trong nghị viện tại Westminster. [ 67 ] Bất đồng về công nghiệp và đấu tranh chính trị mở màn làm xói mòn đồng thuận của Đảng Tự do tại những vùng mỏ than miền nam. [ 67 ] Năm 1916, David Lloyd George trở thành người dân tộc bản địa Wales tiên phong trở thành thủ tướng của Anh Quốc, ông đứng đầu một chính phủ nước nhà liên minh. [ 68 ] Trong tháng 12 năm 1918, Lloyd George tái cử làm người đứng đầu một cơ quan chính phủ liên minh do Đảng Bảo thủ chi phối, và cách giải quyết và xử lý yếu kém của ông trong cuộc đình công của thợ mỏ than vào năm 1919 là một yếu tố quan trọng khiến sự ủng hộ cho Đảng Tự do tại miền nam Wales bị tiêu tan. [ 69 ] Các công nhân tại Wales khởi đầu chuyển hướng sang một tổ chức triển khai chính trị mới bảo vệ đại diện thay mặt cho những tầng lớp lao động, tổ chức triển khai này lúc bấy giờ mang tên là Công đảng. [ 70 ] Đến năm 1922, một nửa số ghế của Wales trong Quốc hội Anh thuộc về những chính trị gia Công đảng, khởi đầu thế bá chủ của Công đảng tại Wales và lê dài sang thế kỷ XXI. [ 70 ]Sau quá trình tăng trưởng vào hai thập niên đầu của thế kỷ XX, những ngành công nghiệp nòng cốt của Wales phải chịu khủng hoảng cục bộ lê dài từ đầu thập niên 1920 cho đến cuối thập niên 1930, dẫn đến thất nghiệp và nghèo khó lan rộng tại những thung lũng miền nam Wales. [ 71 ] Lần tiên phong trong nhiều thế kỷ, dân số Wales suy giảm, nạn thất nghiệp chỉ dịu đi khi có nhu yếu sản xuất từ cuộc chiến tranh quốc tế thứ hai. [ 72 ] Trong đại chiến này, người Wales chiến đầu trên hàng loạt những mặt trận chính, và có khoảng chừng 15.000 người thiệt mạng. [ 73 ] Không quân Đức oanh tạc gây thiệt hại lớn về nhân mạng khi họ nhắm tiềm năng là những bến tàu tại Swansea, Cardiff và Pembroke. [ 73 ] Sau năm 1943, 10 % lính nghĩa vụ và trách nhiệm tuổi 18 tại Wales được đưa đến thao tác trong những mỏ than do thiếu lao động ; họ được gọi là Bevin Boys. [ 73 ] Số lượng người theo chủ nghĩa hòa bình trong hai thế chiến là khá thấp, đặc biệt quan trọng là thế chiến lần hai do được nhìn nhận là chiến đấu chống phát xít. [ 73 ] Trong số những chính đảng hoạt động giải trí tại Wales, chỉ có Plaid Cymru giữ lập trường trung lập với nguyên do rằng đó là một cuộc ” cuộc chiến tranh đế quốc “. [ 73 ]
Tình cảm dân tộc Wales được phục hưng trong thế kỷ XX. Plaid Cymru được thành lập vào năm 1925, họ tìm kiếm quyền tự trị lớn hơn hoặc độc lập từ Anh Quốc.[74] Thuật ngữ “Anh và Wales” trở nên thông dụng để miêu tả khu vực áp dụng luật Anh, và đến năm 1955 thì Cardiff được tuyên bố là thành phố thủ đô của Wales. Cymdeithas yr Iaith Gymraeg (Hội Ngôn ngữ Wales) được thành lập vào năm 1962 nhằm phản ứng trước các lo ngại từ lâu rằng ngôn ngữ bản địa có thể biến mất nhanh chóng.[75] Tình cảm dân tộc chủ nghĩa tăng lên sau khi thung lũng Tryweryn bị cho ngập vào năm 1965 để tạo một hồ chứa cung cấp nước cho thành phố Liverpool của Anh.[76] Mặc dù 35 trong số 36 nghị sĩ của Wales bỏ phiếu chống dự luật, song Quốc hội vẫn thông qua dự luật và làng Capel Celyn bị ngập, nêu bật sự bất lực của Wales trong các công việc của mình trước số lượng áp đảo các nghị viên của Anh trong Quốc hội.[77] Quân đội Wales Tự do và Mudiad Amddiffyn Cymru (Phong trào Phòng thủ Wales, viết tắt là MAC) được thành lập sau sự kiện này và họ tiến hành các chiến dịch từ năm 1963.[78] Trong những năm trước khi Hoàng tử Charles được phong làm Thân vương Wales vào năm 1969, các nhóm này chịu trách nhiệm cho một số vụ đánh bom, phá hoại đường ống nước, cơ quan thuế và các văn phòng khác và một phần đập tại dự án hồ chứa Clywedog tại Montgomeryshire nhằm cung cấp nước cho khu vực Midlands của Anh.[79][80] Trong bầu cử bổ sung năm 1966, Plaid Cymru lần đầu có ghế trong Quốc hội Anh Quốc.[81] Đến năm sau, Đạo luật Wales và Berwick 1746 bị bãi bỏ, và định nghĩa pháp lý về Wales cùng biên giới Wales-Anh được công bố.[82]
Đến cuối thập niên 1960, chủ trương khu vực về việc đưa doanh nghiệp đến những khu vực thiệt thòi của Wales trải qua khuyến khích kinh tế tài chính chứng tỏ rất thành công xuất sắc trong đa dạng hóa kinh tế tài chính công nghiệp. [ 83 ] Chính sách này mở màn vào năm 1934, được tăng cường bằng việc thiết kế xây dựng những khu công nghiệp và cải tổ giao thông vận tải liên lạc, [ 83 ] đáng quan tâm nhất là xa lộ M4 link miền nam Wales thẳng tới Luân Đôn. Nó được cho là nền tảng của tăng trưởng kinh tế tài chính không thay đổi tại Wales trong tiến trình này ; tuy nhiên quan điểm này tỏ ra sáng sủa quá mức sau suy thoái và khủng hoảng đầu thập niên 1980 khi phần nhiều cơ sở sản xuất được thiết kế xây dựng trong 40 năm trước đó bị suy sụp. [ 84 ]Trong cuộc trưng cầu dân ý năm 1979, đa phần lớn cử tri Wales không tán xây dựng một hội nghị lập pháp cho Wales. [ 85 ] Tuy nhiên, trong cuộc trưng cầu dân ý năm 1997, yếu tố này được đống ý tuy nhiên với chênh lệch mỏng dính. [ 85 ] Quốc hội Wales được xây dựng vào năm 1999, có quyền lực tối cao được xác lập phương pháp tiêu tốn và quản trị ngân sách cơ quan chính phủ TW phân cho Wales, tuy nhiên Quốc hội Anh Quốc duy trì quyền áp đặt hạn chế so với quyền lực tối cao của Quốc hội Wales .
nhà nước và chính trị.
Nhằm mục tiêu quản trị địa phương, Wales được chia thành 22 khu vực hội đồng kể từ năm 1996. Các ” khu vực chính ” này chịu nghĩa vụ và trách nhiệm về phân phối tổng thể những dịch vụ chính quyền sở tại địa phương, gồm có giáo dục, công tác làm việc xã hội, môi trường tự nhiên và đường sá. [ 109 ]
Ghi chú : Wales có sáu thành phố. Ngoài Cardiff, Newport và Swansea, những hội đồng Bangor, St Asaph và St Davids cũng có vị thế thành phố tại Anh Quốc .
Phần lớn cảnh quan của Wales là núi, đặc biệt là tại miền bắc và miền trung. Các dãy núi tạo thành từ thời kỷ băng hà cuối cùng. Các núi cao nhất tại Wales thuộc vùng Snowdonia (Eryri), trong đó có 5 núi cao trên 1.000 m. Đỉnh núi cao nhất là Snowdon (Yr Wyddfa) với 1.085 m.[117][118] 14-15 núi tại Wales có độ cao trên 3.000 foot (910 mét) được gọi chung là “Welsh 3000s” và nằm trong một khu vực nhỏ tại phía tây bắc.[119] Đỉnh cao nhất ngoài khu vực này là Aran Fawddwy với 905 mét (2.969 foot), nằm tại phía nam của Snowdonia.[120] Brecon Beacons nằm tại miền nam (đỉnh cao nhất là Pen y Fan với 886 m), và liền với dãy Cambrian tại Trung Wales. Đỉnh cao nhất của dãy Cambrian là Pumlumon với 752 m.
Wales có ba vườn quốc gia: Snowdonia, Brecon Beacons và Pembrokeshire Coast. Nơi đây có 5 khu cảnh đẹp tự nhiên nổi bật (AONB): Anglesey, dãy Clwydian và thung lũng Dee, bán đảo Gower, bán đảo Llŷn, và thung lũng Wye.[121] Bán đảo Gower là khu vực đầu tiên tại Anh Quốc được xác định là một AONB, vào năm 1956. 42% đường bờ biển phía nam và phía tây của Wales được xác định là bờ biển di sản, có 13 dải bờ biển được xác định cụ thể.[122] Mặc dù có các bãi biển di sản và được đánh giá cao; bờ biển phía nam và phía tây của Wales, cùng với bờ biển Ireland và Cornwall, thường xuyên bị tổn hại do gió tây Đại Tây Dương/gió tây nam, chúng cũng đã làm chìm và đắm nhiều tàu thuyền. Đêm ngày 25 tháng 10 năm 1859, có trên 110 tàu bị phá hủy ngoài khơi Wales khi một cơn bão thổi đến từ Đại Tây Dương.[123] Tai họa lớn nhất là sự kiện chìm tàu Royal Charter ngoài khơi đảo Anglesey vào năm 1859 khiến 459 người chết.[124] Số lượng tàu đắm quanh bờ biển Wales đạt đỉnh vào thế kỷ XIX khi trung bình mỗi năm tổn thất trên 100 tàu và khoảng 78 thủy thủ.[125]
Bảy kỳ quan của Wales (Seven Wonders of Wales) là một danh sách dưới dạng bài vè về bảy địa danh địa lý và văn hóa tại Wales, có lẽ được sáng tác vào cuối thế kỷ XVIII dưới ảnh hưởng của du lịch từ Anh.[126] Toàn bộ các “kỳ quan” đều nằm tại miền bắc của Wales: Snowdon (đỉnh cao nhất), chuông Gresford (trong nhà thờ Các Thánh từ thời Trung Cổ), cầu Llangollen (xây năm 1347 qua sông Dee), giếng St Winefride (một điểm hành hương) tại Holywell, Flintshire, tháp chuông Wrexham (từ thế kỷ XVI, tại Nhà thờ St Giles, Wrexham), các cây thủy tùng Overton (có từ thời cổ đại, tại khuôn viên Nhà thờ St. Mary thuộc Overton-on-Dee) và Pistyll Rhaeadr – một thác nước có độ cao 73 m.[127]
| Wales | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Biểu đồ khí hậu (giải thích) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Wales nằm trong vùng ôn đới bắc ; có khí hậu đại dương, hay biến hóa, và là một trong những vương quốc mưa nhiều nhất tại châu Âu. [ 128 ] [ 129 ] Thời tiết Wales thường có nhiều mây, mưa và gió, với mùa hè ấm và mùa đông dịu. [ 128 ] [ 130 ] Do Wales có vĩ độ cao tại Bắc bán cầu, thời hạn ban ngày dài vào mùa hè và ngắn vào mùa đông. Aberystwyth nằm giữa bờ biển phía tây và có gần 17 tiếng ban ngày vào hạ chí. Thời gian ban ngày vào giữa đông chỉ hơn bảy tiếng rưỡi. [ 131 ] Wales có biến thiên rộng về địa lý, gây ra độc lạ địa phương về ánh nắng, mưa và nhiệt độ. Nhiệt độ trung bình năm tại duyên hải đạt đến 10,5 °C, những khu vực nội lục ở mức kém hơn 1 °C. Nhiệt độ mát hơn theo độ cao, nhiệt độ trung bình năm giảm trung bình khoảng chừng 0,5 °C mỗi 100 m. Do đó, phần cao của vùng Snowdonia có nhiệt độ trung bình năm là 5 °C. [ 128 ] Nhiệt độ tại Wales vẫn cao hơn so với những nơi khác cùng vĩ độ, nguyên do là do dòng Bắc Đại Tây Dương thuộc hải lưu Gulf Stream. Dòng chảy đại dương mang nước ấm đến những nơi có vĩ độ cao ở phía bắc, nó có tác động ảnh hưởng tựa như lên hầu hết phần tây-bắc châu Âu. Ngoài ảnh hưởng tác động đến những khu vực duyên hải của Wales, không khí được làm ấm từ Gulf Stream còn thổi sâu hơn vào nội lục. [ 132 ]
- Nhiệt độ cao kỷ lục: 35,2 °C trên cầu Hawarden, Flintshire vào ngày 2 tháng 8 năm 1990.[134]
- Nhiệt độ thấp kỷ lục: -23,3 °C tại Rhayader, Radnorshire (nay là Powys) vào ngày 21 tháng 1 năm 1940.[134]
- Số giờ nắng tối đa trong một tháng: 354,3 giờ tại Pháo đài Dale Fort, Pembrokeshire trong tháng 7 năm 1955.[135]
- Số giờ nắng tối thiểu trong một tháng: 2,7 giờ tại Llwynon, Brecknockshire trong tháng 1 năm 1962.[135]
- Lượng mưa tối đa trong một ngày (0900 UTC − 0900 UTC): 211 mm tại Rhondda, Glamorgan, vào ngày 11 tháng 11 năm 1929.[136]
- Nơi mưa nhiều nhất – trung bình 4.473 mm mỗi năm tại núi Crib Goch thuộc Snowdonia, Gwynedd (cũng là nơi mưa nhiều nhất tại Anh Quốc).[137]
Động thực vật.
Các vùng biển tây-nam Wales là Gower, Pembrokeshire và Cardigan Bay thu hút các động vật hải dương, bao gồm cá nhám phơi nắng, hải cẩu xám Đại Tây Dương, rùa da, cá heo, cá heo chuột, sứa, cua và tôm hùm. Pembrokeshire và Ceredigion được công nhận là khu vực quan trọng quốc tế về cá heo mõm chai, và New Quay có nơi trú ẩn mùa hè duy nhất cho cá heo mõm chai tại Anh Quốc. Các loài cá sông đáng chú ý gồm có cá hồi chấm hồng, cá chình, cá hồi, cá mòi chấm, cá ốt me và cá hồi Bắc cực, trong khi gwyniad (Coregonus pennantii) là loài đặc hữu tại Wales, chỉ phát hiện thấy trong hồ Bala.[144] Wales cũng nổi tiếng với các loài sò hến như sò nứa, sao sao, trai và ốc mỡ.[144] Cá trích, cá thu và cá tuyết là các loài cá biển phổ biến tại Wales.[144]
Phần vùng cao phía bắc của Snowdonia nuôi dưỡng các loài thực vật tiền băng hà còn sót lại như loài huệ tây Snowdon có tính biểu tượng – Gagea serotina – và các loài núi cao khác như Saxifraga cespitosa, Saxifraga oppositifolia và Silene acaulis. Wales còn có một số loài thực vật không phát hiện thấy tại những nơi khác của Anh Quốc như hoa hồng đá đốm Tuberaria guttata trên đảo Anglesey và Draba aizoides[145] tại Gower.
Tổng tỷ suất sinh tại Wales đạt 1,9 vào năm 2011, [ 199 ] thấp hơn mức sinh sửa chữa thay thế là 2,1. Đa số ca sinh là của những phái đẹp chưa kết hôn ( 58 % ca sinh vào năm 2011 là ngoài hôn nhân gia đình ). [ 200 ] Khoảng một trong mười ca sinh ( 10,7 % ) trong năm 2011 là của bà mẹ sinh tại quốc tế, tăng so với 5,2 % vào năm 2001. [ 201 ]Một điều tra và nghiên cứu vào năm 2010 ước tính rằng 35 % dân số Wales mang họ có nguồn gốc Wales ( 5,4 % dân số Anh và 1,6 % dân số Scotland cũng mang họ gốc Wales ). [ 202 ] Tuy nhiên, nhiều họ lúc bấy giờ bắt nguồn từ những tên riêng Wales cổ thực ra là Open tại Anh. [ 203 ]
Trong cuốn sách Archaeologia Britannica năm 1707, Edward Lhuyd nhận thấy tương đồng giữa hai nhóm ngôn ngữ Celt: Briton hay P–Celt (Breton, Cornwall và Wales); và Gael hay Q–Celt (Ireland, Man và Scotland). Ông cho rằng các ngôn ngữ Briton bắt nguồn tại Gaul (Pháp), và các ngôn ngữ Gael bắt nguồn tại bán đảo Iberia. Lhuyd kết luận rằng các ngôn ngữ có nguồn gốc Celt, người nói các ngôn ngữ này là người Celt. (Theo một giả thuyết gần đây hơn, các ngôn ngữ Gael và Briton được gọi chung là Celt đảo, tiến hóa tách biệt một thời gian với các ngôn ngữ Celt lục địa như Gaul và Celt Iberia.) Từ thế kỷ XVIII, cư dân Brittany, Cornwall, Ireland, đảo Man, Scotland và Wales ngày càng hay được gọi là người Celt, và nay họ được đề cập là các dân tộc Celt hiện đại.[205][206]
Đạo luật Ngôn ngữ Wales 1993 và Đạo luật nhà nước Wales 1998 pháp luật tiếng Anh và tiếng Wales được đối đãi trên cơ sở bình đẳng, cả hai được sử dụng làm ngôn từ thao tác trong Quốc hội. [ 207 ] Cả tiếng Anh và tiếng Wales cùng là ngôn từ chính thức, [ 208 ] tiếng Wales còn được công nhận theo luật là có ” vị thế chính thức “. [ 209 ] Hầu hết mọi người tại Wales nói tiếng Anh, đây là ngôn từ chính tại hầu khắp quốc gia. Chuyển đổi qua lại giữa hai ngôn từ là điều phổ cập tại toàn bộ những nơi của Wales và được gọi bằng nhiều thuật ngữ, tuy nhiên không cái nào được những nhà ngôn ngữ học chuyên nghiệp công nhận. [ 210 ] Phương ngữ tiếng Anh Wales chịu ảnh hưởng tác động đáng kể từ ngữ pháp tiếng Wales và có những từ vựng gốc tiếng Wales. Theo John Davies, phương ngữ tiếng Anh Wales ” là đối tượng người tiêu dùng mang thành kiến lớn hơn bất kể điều gì mà người Wales phải chịu “. [ 211 ] [ 212 ] Miền bắc và miền tây của Wales còn lại nhiều khu vực mà đa phần dân cư nói tiếng Wales như ngôn từ thứ nhất, tại đó tiếng Anh được học với vị thế là ngôn từ thứ nhì. Theo tìm hiểu nhân khẩu năm 2011, có 562.016 người, tức 19 % dân số Wales hoàn toàn có thể nói tiếng Wales, giảm so với 20,8 % theo tìm hiểu vào năm 2001. [ 213 ] [ 214 ] Mặc vẫn liên tục có trẻ nhỏ Wales đơn ngữ, tuy nhiên đơn ngữ trọn đời tiếng Wales là điều chỉ có trong quá khứ. [ 215 ]Biển báo đường đi bộ tại Wales thường được ghi bằng tiếng Anh và tiếng Wales, khi tên địa điểm khác nhau trong hai ngôn từ, hai phiên bản sẽ được sử dụng ( như ” Cardiff ” và ” Caerdydd ” ), tiếng nào được ghi trước là do nhà cầm quyền địa phương quyết định hành động. [ 216 ] Trong thế kỷ XX, Open 1 số ít hội đồng nhỏ nói những ngôn từ khác như tiếng Bengal và tiếng Quảng Đông, đây là hiệu quả của di cư .
Wales có ba di sản quốc tế UNESCO : Các thành tháp và tường thành thời vua Edward I tại Gwynedd ; Cầu máng Pontcysyllte ; và Cảnh quan Công nghiệp Blaenavon. [ 228 ]
Tàn dư thần thoại Celt bản địa của người Briton thời tiền Cơ Đốc giáo được lưu truyền nhờ truyền khẩu, và có hình thức thay đổi nhiều, bởi các cynfeirdd (các nhà thơ ban đầu).[229] Một số tác phẩm của họ tồn tại trong các bản thảo tiếng Wales trung đại xuất hiện lâu sau đó, mang tên là: Sách đen Carmarthe và Sách Aneirin (đều trong thế kỷ XIII); Sách Taliesin và Sách trắng Rhydderch (đều trong thế kỷ XIV); và Sách đỏ Hergest (khoảng 1400).[229] Các câu chuyện văn xuôi từ sách trắng và đỏ được gọi là Mabinogion, một tiêu đề do dịch giả đầu tiên là Charlotte Guest đặt ra, và các dịch giả sau cũng sử dụng.[230] Các bài thơ như Cad Goddeu (trận chiến của cây cối) và các văn bản liệt kê theo trí nhớ như Welsh Triads và Thirteen Treasures of the Island of Britain, cũng chứa các chất liệu thần thoại.[231][232][233] Các văn bản này cũng bao gồm hình thức sớm nhất về thần thoại Arthur và lịch sử truyền thống của đảo Anh hậu La Mã.[229]
Các nguồn văn hóa dân gian Wales khác bao gồm tài liệu lịch sử bằng tiếng Latinh từ thế kỷ IX mang tên Historia Britonum và biên niên sử bằng tiếng Latinh mang tên Historia Regum Britanniae vào thế kỷ XII, cũng như văn học dân gian sau đó như The Welsh Fairy Book của W. Jenkyn Thomas.[234][235]
Các bước phát triển chính của văn học Wales thế kỷ XIX gồm có việc Charlotte Guest dịch bộ truyện văn xuôi Mabinogion về thần thoại Celt của Wales sang tiếng Anh. Trong năm 1885, Rhys Lewis của Daniel Owen được phát hành, được cho là tiểu thuyết đầu tiên viết bằng tiếng Wales. Trong thế kỷ XX, diễn ra một bước chuyển đổi quan trọng rời xa khỏi văn xuôi Wales thời Victoria vốn khoa trương và dài dòng, Thomas Gwynn Jones dẫn đầu hướng đi này với tác phẩm Ymadawiad Arthur của ông vào năm 1902.[240] Sự giết chóc trong các chiến hào thời Thế chiến I gây tác động sâu sắc đến văn học Wales bằng một phong cách bi quan hơn của T. H. Parry-Williams và R. Williams Parry.[240] Quá trình công nghiệp hóa miền nam Wales cũng gây ra nhiều chuyển đổi hơn nữa với những người như Rhydwen Williams, ông sử dụng chất thơ và luật vần thôn dã Wales xưa cũ song trong bối cảnh công nghiệp. Saunders Lewis chi phối giai đoạn giữa hai thế chiến, do các quan điểm chính trị cũng như tác phẩm và lời phê bình của ông.[240]
Sự nghiệp của một số nhà văn thập niên 1930 tiếp tục sau Thế chiến II, như Gwyn Thomas, Vernon Watkins, và Dylan Thomas, tác phẩm nổi tiếng nhất của Dylan Thomas là kịch truyền thanh Under Milk Wood được phát sóng lần đầu vào năm 1954. Thomas là một trong các nhà văn Wales đáng chú ý và nổi tiếng nhất trong thế kỷ XX và là một trong các nhà thơ sáng tạo nhất trong thời đại của ông.[242] Gwyn Thomas trở thành tiếng nói của các thung lũng Wales Anh ngữ với sự hài hước trong cuộc sống ác nghiệt.
Thái độ của thế hệ nhà văn Wales Anh ngữ thời hậu chiến về Wales độc lạ với thế hệ trước, họ có tình cảm hơn với chủ nghĩa dân tộc bản địa Wales và với tiếng Wales. Chuyển biến này hoàn toàn có thể tương quan đến nhiệt tình dân tộc bản địa do Saunders Lewis phát động và sự sôi sục của phe phái Bombing trên bán đảo Lleyn vào năm 1936, cùng với một cảm xúc khủng hoảng cục bộ do Thế chiến. [ 243 ] Về thơ, R. S. Thomas ( 1913 – 2000 ) là nhân vật quan trọng nhất trong suốt nửa sau của thế kỷ XX. Dù ông ” không học tiếng Wales cho đến năm 30 tuổi và viết toàn bộ những bài thơ của mình bằng tiếng Anh “, [ 244 ] tuy nhiên ông muốn tiếng Wales được đưa thành ngôn từ thứ nhất của Wales và chủ trương song ngữ chính thức bị bãi bỏ. Emyr Humphreys là một tiểu thuyết gia lớn trong nửa sau thế kỷ XX, trong sự nghiệp của mình ông cho xuất bản trên 20 tiểu thuyết, có nội dung nghiên cứu và điều tra lịch sử dân tộc chính trị và văn hóa truyền thống của Wales trong thế kỷ XX. [ 245 ] Tiểu thuyết gia khác thời hậu chiến là Raymond Williams, ông liên tục truyền thống cuội nguồn viết từ quan điểm tả khuynh về cảnh tượng công nghiệp Wales trong ba tác phẩm ” Border Country ” ( 1960 ), ” Second Generation ” ( 1964 ), và ” The Fight for Manod ” ( 1979 ) .
Bảo tàng và thư viện.
Nghệ thuật thị giác.
Nhiều tác phẩm thẩm mỹ và nghệ thuật Celt được phát hiện tại Wales. [ 248 ] Vào sơ kỳ Trung Cổ, Cơ Đốc giáo Celt tại Wales là bộ phận của nghệ thuật và thẩm mỹ hải đảo trên quần đảo Anh. Một số bản thảo minh họa từ Wales vẫn sống sót, trong số đó sách Phúc âm Hereford và sách Phúc âm Lichfield từ thế kỷ VIII là trứ danh nhất. Sách thánh ca Ricemarch ( nay ở Dublin ) nhất định là từ Wales, được làm tại St Davids, và biểu lộ phong thái hải đảo muộn với ảnh hưởng tác động Viking không bình thường. [ 249 ] [ 250 ]Những họa sỹ Wales giỏi nhất thế kỷ XVI-XVIII có xu thế đến nơi khác thao tác, nhiều người chuyển đến Luân Đôn hoặc Ý. Richard Wilson ( 1714 – 82 ) được cho là họa sỹ cảnh sắc lớn tiên phong của Anh Quốc. Mặc dù ông có tiếng hơn với quang cảnh Ý, tuy nhiên ông cũng vẽ 1 số ít cảnh sắc Wales. Đến cuối thế kỷ XVIII, tính phổ cập của nghệ thuật và thẩm mỹ cảnh sắc được tăng trưởng và Open người mua trong những đô thị lớn của Wales, được cho phép nhiều hơn họa sĩ Wales ở lại quê nhà. Các họa sỹ từ bên ngoài Wales cũng bị lôi cuốn đến vẽ cảnh sắc Wales, tiên phong là do Phục hưng Celt. Khi đó là đầu thế kỷ XIX, những đại chiến Napoléon ngăn họ thực thi những chuyến lữ hành lớn đến châu Âu lục địa, do đó đến Wales được cho là khả dĩ hơn. [ 251 ] [ 252 ]
Biểu trưng vương quốc.
Thủy tiên và tỏi tây cũng là các biểu trưng của Wales. Nguồn gốc của tỏi tây có thể truy đến thế kỷ XVI, trong khi thủy tiên trở nên phổ biến trong thế kỷ XIX, do được David Lloyd-George khuyến khích.[260] Điều này được quy cho là nhầm lẫn (hoặc liên tưởng) giữa việc tên gọi trong tiếng Wales của tỏi tây là cenhinen còn thủy tiên là cenhinen Bedr.[110] Một báo cáo vào năm 1916 ưu tiên cho tỏi tây, loài này xuất hiện trên đồng xu bảng Anh.[260]
Phù hiệu của Thân vương Wales thỉnh thoảng cũng được sử dụng để tượng trưng cho Wales. Huy hiệu được gọi là lông vũ của Thân vương Wales, gồm có ba lông vũ trắng xuất hiện từ một mũ miện màu vàng. Một dải băng bên dưới mũ miện mang khẩu hiệu tiếng Đức Ich dien (ta phụng sự). Một số đội tuyển đại diện cho Wales sử dụng huy hiệu này, hoặc một phiên bản cách điệu hóa của nó. Thân vương Wales tuyên bố rằng chỉ có ông mới có quyền sử dụng biểu trưng này.[261]
“Hen Wlad fy Nhadau” (Mảnh đất tổ tiên) là quốc ca của Wales, nó được chơi trong các sự kiện như thi đấu bóng đá hay rugby có đội tuyển Wales tham gia, cũng như khi khai mạc Quốc hội Wales và các dịp chính thức khác.[262][263] “God Save the Queen” là quốc ca của Anh Quốc, nó đôi khi được chơi cùng với Hen Wlad fy Nhadau trong các sự kiện chính thức có liên hệ đến hoàng gia.[264]
Trên 50 thể chế quản trị cấp vương quốc điều hành quản lý và tổ chức triển khai những môn thể thao của họ tại Wales. [ 265 ] Hầu hết trong số đó tương quan đến lựa chọn, tổ chức triển khai và quản trị những cá thể hoặc đội tuyển đại diện thay mặt cho vương quốc trong những sự kiện quốc tế hoặc tranh tài với vương quốc khác. Wales từng có đại diện thay mặt trong những sự kiện thể thao quốc tế lớn như Giải vô địch bóng đá quốc tế, giải vô địch rugby quốc tế, giải vô địch rugby union quốc tế, và Đại hội thể thao Thịnh vượng chung. Tại Thế vận hội, những vận động viên Wales tranh tài trong đội tuyển Anh Quốc. Bóng đá và Bóng bầu dục là những môn thể thao thông dụng trong quần chúng ở WalesDù bóng đá có truyền thống lịch sử là môn thể thao thông dụng hơn tại miền bắc Wales, tuy nhiên rugby union được nhìn nhận là một biểu trưng cho truyền thống Wales và bộc lộ ý thức dân tộc bản địa. [ 266 ] Đội tuyển rugby union vương quốc Wales tham gia giải vô địch sáu vương quốc thường niên và cũng tranh tài tại mọi giải vô địch rugby quốc tế ( tính đến nay ), và đăng cai mùa giải năm 1999. Wales có giải bóng đá riêng, đó là giải Ngoại hạng Wales khởi đầu từ năm 1992. [ 267 ] Do nguyên do lịch sử vẻ vang, sáu câu lạc bộ bóng đá của Wales tranh tài trong mạng lưới hệ thống giải của Anh : Cardiff City, Swansea City, Newport County, Wrexham, Colwyn Bay và Merthyr Town. [ 268 ] Các cầu thủ bóng đá nổi tiếng của Wales theo thời hạn gồm có John Charles, John Toshack, Ian Rush, Ryan Giggs và Gareth Bale. [ 269 ]Trong cricket quốc tế, Wales và Anh tạo thành một đội tuyển đại diện thay mặt duy nhất, do Ủy ban criket Anh và Wales quản trị, và được gọi là đội tuyển cricket Anh. [ 270 ] Thỉnh thoảng, một đội tuyển Wales riêng không liên quan gì đến nhau tranh tài hạn chế. Câu lạc bộ cricket Glamorgan County là đại diện thay mặt duy nhất của Wales tham gia giải vô địch cấp hạt Anh và Wales. [ 271 ]Wales sản sinh 1 số ít vận động viên quý phái quốc tế như những cơ thủ snooker Ray Reardon, Terry Griffiths, Mark Williams và Matthew Stevens. [ 272 ] Các vận động viên điền kinh ghi dấu ấn quốc tế gồm có vận động viên vượt rào Colin Jackson, là người từng giữ kỷ lục quốc tế và giành huy chương thế vận hội. [ 273 ] Tay đua xe đạp điện Nicole Cooke từng giành huy chương vàng tại Đại hội thể thao Thịnh vượng chung, Thế vận hội và giải vô địch quốc tế. [ 274 ] Wales cũng có những võ sĩ quyền Anh quý phái quốc tế : Joe Calzaghe từng giành một số ít chức vô địch hạng siêu-trung. [ 275 ] Các võ sĩ từng vô địch quốc tế khác là Enzo Maccarinelli, Freddie Welsh, Howard Winstone, Percy Jones, Jimmy Wilde, Steve Robinson và Robbie Regan. [ 276 ] Wales từng đăng cai 1 số ít sự kiện thể thao quốc tế, [ 277 ] trong đó có Đại hội Thể thao Đế quốc và Thịnh vượng chung Anh 1958, [ 278 ] giải vô địch Rugby quốc tế 1999 và giải Ryder Cup 2010. [ 277 ]
Toàn bộ phát sóng truyền hình tại Wales sử dụng kỹ thuật số. Trạm phát sóng analog cuối cùng ngưng phát sóng vào tháng 4 năm 2010, và Wales trở thành quốc gia truyền hình kỹ thuật số đầu tiên của Anh Quốc.[279] Cardiff là trụ sở sản xuất truyền hình của Wales. BBC Cymru Wales là đài quốc gia.[280] Đài này có trụ sở tại Cardiff, sản xuất các chương trình truyền hình bằng tiếng Anh và tiếng Wales định hướng về Wales cho các kênh BBC ONE Wales, BBC TWO Wales và S4C.[281] BBC Cymru Wales cũng sản xuất các chương trình như Life on Mars, Doctor Who và Torchwood, được trình chiếu toàn cầu.[280][282] ITV là đài thương mại lớn của Anh Quốc, họ có một dịch vụ định hướng đến Wales với nhãn là ITV Wales, có trường quay đặt tại Culverhouse Cross, Cardiff.[283] S4C có trụ sở tại Cardiff, phát sóng lần đầu vào năm 1982, trong giờ cao điểm kênh này hầu hết phát bằng tiếng Wales, song vào các thời điểm khác nó chia sẻ nội dung tiếng Anh với Channel 4. Từ khi chuyển đổi kỹ thuật số, kênh chỉ phát sóng bằng tiếng Wales. BBC Cymru Wales cung cấp cho S4C mười tiếng chương trình mỗi tuần. Sản phẩm còn lại được ủy quyền cho ITV và các nhà sản xuất độc lập.[284]
Hầu hết các báo bán tại Wales là báo phát hành toàn Anh Quốc, trong khi tại Scotland có nhiều báo đổi sang tên gọi thể hiện có nền tảng Scotland. Western Mail là nhật báo quốc gia duy nhất của Wales.[286] Các nhật báo khu vực có nền tảng tại Wales gồm: Daily Post (bao phủ miền bắc Wales); South Wales Evening Post (Swansea); South Wales Echo (Cardiff); và South Wales Argus (Newport).[286] Y Cymro là một báo tiếng Wales, nó phát hành hàng tuần.[287] Wales on Sunday là báo chủ nhật tiếng Wales duy nhất bao phủ toàn bộ Wales.[288]
Hội đồng Sách Wales ( WBC ) là cơ cấu tổ chức được nhà nước Wales hỗ trợ vốn, có trách nhiệm thôi thúc văn học Wales. [ 289 ] WBC phân phối trợ cấp xuất bản cho những xuất bản phẩm tiếng Anh và tiếng Wales đủ tiêu chuẩn. [ 290 ] Khoảng 600 – 650 sách được xuất bản mỗi năm từ hàng chục nhà xuất bản Wales. [ 291 ] [ 292 ] Các nhà xuất bản lớn tại Wales gồm Gomer Press, Gwasg Carreg Gwalch, Honno, University of Wales Press và Y Lolfa. [ 291 ]
Các tạp chí xuất bản bằng tiếng Wales và tiếng Anh bao phủ các chủ đề tổng thể và chuyên biệt. Cambria là một tạp chí chuyên ngành tại Wales phát hành hai tháng một bản, có người đặt mua tại nhiều quốc gia.[293] Các tạp chí tiếng Anh phát hành mỗi quý có Planet và Poetry Wales.[294][295] Các tạp chí tiếng Wales bao gồm Golwg (hàng tuần) và Barn (hàng tháng).[287] Trong số tạp chí chuyên ngành, Y Wawr được tổ chức nữ giới quốc gia Merched y Wawr phát hành mỗi quý.[287] Y Traethodydd là một xuất bản phẩm theo quý do Giáo hội Trưởng Lão Wales phát hành, xuất hiện lần đầu vào năm 1845; là xuất bản phẩm Wales lâu năm nhất vẫn còn được in.[287]
Các món ăn truyền thống gồm có laverbread (làm từ laver (Porphyra umbilicalis), một loại rong biển); bara brith (bánh mì quả); cawl (thịt cừu ninh); cawl cennin (súp tỏi tây); bánh ngọt Wales; và thịt cừu Wales. Sò nứa thỉnh thoảng giữ vai trò là bữa sáng truyền thống cùng với thịt xông khói và laverbread.[297]
Mặc dù Wales có thực phẩm truyền thống lịch sử riêng, tuy nhiên họ hấp thu nhiều đặc thù ẩm thực ăn uống Anh, món ăn Wales nay được bổ trợ từ Ấn Độ, Trung Quốc và Hoa Kỳ. [ 298 ] Gà tikka masala là món ăn được ưa thích tại Wales còn hamburger và những món tẩm bột chiên Trung Quốc cũng cháy khách. [ 298 ]
Wales thường được gọi là “vùng đất tiếng hát”,[299] và nổi tiếng với các nghệ sĩ đàn hạc, hợp xướng nam, và nghệ sĩ diễn đơn. Lễ hội thi ca chính tại Wales là National Eisteddfod được tổ chức thường niên. Llangollen International Eisteddfod phỏng theo National Eisteddfod song tạo cơ hội cho các ca sĩ và nhạc sĩ thế giới trình diễn. Âm nhạc và vũ đạo truyền thống tại Wales được nhiều hội đoàn hỗ trợ.
Các nhạc cụ truyền thống của Wales gồm cótelyn deires (đàn hạc ba), vĩ cầm, crwth, pibgorn (ống sáo sừng) và các nhạc cụ khác.[300][301][302][303]
Dàn nhạc giao hưởng vương quốc Đài truyền hình BBC Wales trình diễn tại Wales và quốc tế. Đoàn opera vương quốc Wales có cơ sở tại Trung tâm Thiên niên kỷ Wales, trong khi Dàn nhạc giao hưởng người trẻ tuổi vương quốc Wales đi đầu về quy mô này trên quốc tế. [ 304 ]Wales có truyền thống lịch sử sản sinh những ca sĩ nổi danh, như Tom Jones, Bonnie Tyler, Dame Shirley Bassey, Duffy. Các ban nhạc nổi tiếng xuất thân từ Wales có Badfinger trong thập niên 1960, Man và Budgie trong thập niên 1970 và the Alarm trong thập niên 1980. Nhiều nhóm điển hình nổi bật trong thập niên 1990, đi đầu là Manic Street Preachers, tiếp theo là Stereophonics và Feeder ; nổi tiếng trong quy trình tiến độ này có Catatonia, Super Furry Animals, và Gorky’s Zygotic Mynci. Các ban nhạc Wales thành công xuất sắc gần đây gồm Lostprophets, Bullet for My Valentine, Funeral for a Friend và Kids in Glass Houses. Sân khấu âm nhạc truyền thống lịch sử và dân gian Wales đang hồi sinh với Carreg Lafar, Fernhill, Siân James và the Hennessys .Nhiều đội hợp xướng nam điển hình nổi bật trong thế kỷ XIX và liên tục cho đến nay. Ban đầu những đội hợp xướng này được hình thành với tư cách là đội nam cao và nam trầm của đội hợp xướng nhà thời thánh, và đi theo những bài thánh ca thế tục thông dụng hàng ngày. [ 305 ] Nhiều đội hợp xướng lịch sử vẻ vang sống sót cho đến ngày này, họ hát hỗn hợp những bài truyền thống lịch sử và phổ cập. [ 305 ]
Các vở kịch Wales cổ nhất còn tồn tại là hai vở kịch thần bí thời Trung Cổ Y Tri Brenin o Gwlen (“ba quốc vương từ Köln “) và Y Dioddefaint a’r Atgyfodiad (“khổ hình và phục sinh”).[307] Một truyền thống sân khấu Wales được công nhận nổi lên trong thế kỷ XVIII, dưới dạng tiết mục chuyển tiếp, trình diễn trong hội chợ và chợ thường.[308] Các đô thị lớn tại Wales bắt đầu xây dựng các nhà hát trong thế kỷ XVIII, và thu hút những người như James Sheridan Knowles và William Charles Macready đến Wales. Cùng với các nhà hát, còn có các công ty lưu động trong các hội chợ, song từ năm 1912 hầu hết các nhà hát lưu động ổn định hóa, mua nhà hát để trình diễn.
Kịch phát triển mạnh vào đầu thế kỷ XX, tuy nhiên Wales thất bại trong việc cho sinh ra một công ty sân khấu vương quốc. Sau Thế chiến II, số lượng những công ty nghiệp dư sống sót từ trước đại chiến giảm đến hai phần ba. [ 309 ] Cạnh tranh ngày càng tăng từ truyền hình trong thập niên 1950 và 1960 dẫn đến nhu yếu tính chuyên nghiệp lớn hơn trong sân khấu. [ 309 ] Do đó, những vở kịch của Emlyn Williams và Alun Owen và những người khác được dàn dựng, trong khi những diễn viên Wales như Richard Burton, Rachel Roberts, Donald Houston và Stanley Baker chứng minh và khẳng định bản thân là những nghệ sĩ kĩ năng. [ 309 ] Anthony Hopkins đóng vai chính trong những phim của Hollywood. John Rhys-Davies cũng là một diễn viên nổi tiếng, đóng vai Gimli trong Chúa tể những chiếc nhẫn và Sallah trong Indiana Jones. Các diễn viên Wales khác vươn sang bờ kia Đại Tây Dương trong thời hạn gần đây là : Ioan Gruffudd ; Rhys Ifans ; Matthew Rhys ; Michael Sheen ; và Catherine Zeta-Jones. [ 310 ] Wales cũng sản sinh những diễn viên hài kịch nổi tiếng như Tommy Cooper, Terry Jones, Harry Secombe, Rhod Gilbert và Paul Whitehouse. [ 311 ]
Nhảy múa là một thú tiêu khiển phổ cập tại Wales ; những vũ đạo truyền thống lịch sử gồm vũ đạo dân gian và clog. Đề cập sớm nhất về vũ đạo tại Wales là trong một ghi chép vào thế kỷ XII của Giraldus Cambrensis, tuy nhiên đến thế kỷ XIX điệu nhảy truyền thống lịch sử gần như biến mất ; điều này được cho là do ảnh hưởng tác động của những người phi giáo điều ( ” Nonconformist ” ) và đức tin của họ rằng bất kể trò tiêu khiển thể xác nào cũng không có ý nghĩa và quỷ quái, đặc biệt quan trọng là nhảy hỗn hợp. [ 312 ] Các vũ điệu cổ này được truyền khẩu lại, và gần như được một tay Lois Blake ( 1890 – 1974 ) giải cứu, ông ghi lại chúng với cả bước và nhạc. [ 312 ] Tương tự, vũ đạo clog được bảo tồn và tăng trưởng bởi những người như Howel Wood ( 1882 – 1967 ). [ 313 ] Vũ đạo Clog thời xưa là một nghệ thuật và thẩm mỹ do phái mạnh chi phối, tuy nhiên nay là phần phổ cập trong tiệc tùng Wales. [ 313 ]
Hội vũ đạo dân gian Wales được thành lập vào năm 1949;[313] họ hỗ trợ một mạng lưới các đội vũ đạo nghiệp dư quốc gia và phát các công cụ hỗ trợ. Vũ đạo đương đại phát triển tại Cardiff trong thập niên 1970; một trong các công ty đầu tiên là Moving Being từ Luân Đôn đến Cardiff vào năm 1973.[313] Cuối cùng, nó trở thành Công ty Vũ đạo Quốc gia Wales, nay ở trong Trung tâm Thiên niên kỷ Wales.[314]
Cùng với nhiều liên hoan tôn giáo truyền thống lịch sử của Anh Quốc như Phục sinh và Giáng sinh, Wales có những dịp nghỉ lễ độc lạ của mình. Lễ Mabsant có từ lâu, khi những giáo xứ địa phương cử hành tán dương thánh bảo trợ tại nhà thời thánh của họ. [ 315 ] Lễ này mất đi trong thế kỷ XIX, bị sửa chữa thay thế bằng ngày Thánh David, tổ chức triển khai vào 1 tháng 3 trên khắp Wales và những người Wales hải ngoại .Tưởng niệm vị thánh bảo trợ của hữu nghị và tình ái được gọi là Dydd Santes Dwynwen, gần đây nó ngày càng thông dụng. Lễ được tổ chức triển khai vào ngày 25 tháng 1 theo phương pháp tương tự như như lễ Tình nhân : trao đổi thiếp và tổ chức triển khai những bữa tiệc và hòa nhạc. [ 316 ]Calan Gaeaf được cho là liên hệ với siêu nhiên và người chết, được cử hành vào ngày 1 tháng 11 ( ngày Các thánh ). Tuy nhiên, nó hầu hết bị sửa chữa thay thế bằng Hallowe’en. Các liên hoan khác gồm có Calan Mai ( quốc tế lao động ), lễ khởi đầu mùa hè ; Calan Awst ( ngày hội mùa ) ; và Gŵyl Fair y Canhwyllau ( lễ dâng Chúa vào đền thánh ). [ 317 ]
Liên kết ngoài.
Source: http://139.180.218.5
Category: Thuật ngữ đời thường