Theo khoa học Trái Đất, xói mòn là sự vận động của các quá trình bề mặt (chẳng hạn như dòng chảy hoặc gió) để loại bỏ đất, đá hoặc vật chất hòa tan khỏi một vị trí trên vỏ Trái Đất sau đó đưa nó đến một vị trí khác[1] (không nên nhầm lẫn với phong hóa – là hiện tượng không liên quan đến chuyển động). Quá trình tự nhiên này là do hoạt động mạnh của các tác nhân ăn mòn như nước, băng (sông băng), tuyết, không khí (gió), thực vật, động vật và con người. Dựa vào các tác nhân này, xói mòn đôi khi được chia thành xói mòn nước, xói mòn băng, xói mòn tuyết, xói mòn do gió, xói mòn do động vật và xói mòn do con người gây ra.[2] Nở đá hoặc đất vào vụn trầm tích được gọi là sự xói mòn về thể chất hoặc cơ khí; điều này trái ngược với xói mòn hóa học, trong đó đất hoặc đá bị loại bỏ khỏi một khu vực bằng cách hòa tan vào dung môi (thường là nước), sau đó là dòng chảy của dung dịch đó. Trầm tích hoặc chất hòa tan bị xói mòn có thể được vận chuyển chỉ vài mm hoặc hàng nghìn km.
Tốc độ xói mòn tự nhiên được kiểm soát bởi hoạt động của các trình điều khiển địa chất, chẳng hạn như lượng mưa;[3] đá gốc ở sông; xói lở bờ biển do biển và sóng; tuốt băng, mài mòn và cọ rửa; lũ lụt isal; sự mài mòn của gió; các quy trình nước ngầm; và các quá trình di chuyển khối lượng lớn trong cảnh quan dốc như lở đất,… Tốc độ mà các quá trình như vậy hoạt động kiểm soát tốc độ ăn mòn của bề mặt. Thông thường, xói mòn vật lý nhanh nhất ở trên dốc bề mặt, và tỷ lệ cũng có thể nhận dạng với một số đặc tính về khí hậu điều khiển bao gồm một lượng nước cấp (ví dụ, do mưa), storminess, tốc độ gió, sóng lấy, hoặc nhiệt độ khí quyển (đặc biệt là đối với một số các quá trình liên quan đến băng). Các kết quả cũng có thể cho thấy tốc độ xói mòn và lượng vật chất bị xói mòn đã được mang đi, ví dụ, một con sông hoặc sông băng.[4][5] Các quá trình xói mòn tạo ra trầm tích hoặc chất hòa tan từ một địa điểm tương phản với các quá trình lắng đọng, kiểm soát sự xuất hiện và dịch chuyển của vật chất tại một địa điểm mới.[1] Ta có thể thấy xói mòn là một quá trình tự nhiên có thể xảy ra bất cứ lúc nào thì các hoạt động của con người vẫn tiếp tục tăng gấp 10-40 lần so với tốc độ xói mòn đang xảy ra trên toàn cầu.[6] Tại các địa điểm nông nghiệp nổi tiếng như Dãy núi Appalachian, các phương thức canh tác thâm canh vẫn gây ra xói mòn nhanh gấp 100 lần so với tốc độ xói mòn tự nhiên trong khu vực.[7] Xói mòn quá mức (hoặc tăng tốc) gây ra cả một đống vấn đề “tại chỗ” và “ngoài địa điểm”. Các tác động tại chỗ bao gồm giảm năng suất nông nghiệp và suy sụp sinh thái (về cảnh quan tự nhiên), và nguyên nhân đều là do bị mất lớp đất giàu dinh dưỡng phía trên. Trong một số trường hợp thì tạo nên hiện tượng sa mạc hóa. Các tác động bên ngoài bao gồm bồi lắng đường nước và phú dưỡng các vùng nước, cũng như thiệt hại liên quan đến trầm tích đối với đường xá và nhà cửa. Xói mòn do nước và gió là hai nguyên nhân chính gây suy thoái đất; đặc biệt chúng là nguyên nhân của khoảng 84% diện tích đất bị thoái hóa trên toàn cầu, khiến xói mòn quá mức trở thành một trong những vấn đề môi trường nghiêm trọng nhất trên toàn thế giới.[8] :2 [9] :1
Bạn đang đọc: Xói mòn – Wikipedia tiếng Việt
Thâm canh nông nghiệp, phá rừng, đường sá, đổi khác khí hậu do con người gây ra và đô thị hóa là một trong những hoạt động giải trí quan trọng nhất của con người tương quan đến tác động ảnh hưởng của chúng trong việc kích thích xói mòn. [ 10 ] Tuy nhiên, có nhiều giải pháp phòng ngừa và khắc phục hoàn toàn có thể hạn chế hoặc hạn chế xói mòn những loại đất dễ bị xói mòn .
Nội dung chính
Quy trình vật lý.
Lượng mưa và dòng chảy mặt phẳng.
Lượng mưa và dòng chảy bề mặt có thể do mưa, tạo ra bốn loại xói mòn đất chính: xói mòn theo tia, xói mòn tấm, xói mòn rãnh và xói mòn rãnh. Xói mòn do tia lửa bắn ra thường được coi là giai đoạn đầu tiên và ít nghiêm trọng nhất trong quá trình xói mòn đất, tiếp theo là xói mòn dạng tấm, sau đó là xói mòn rãnh và cuối cùng là xói mòn rãnh (nghiêm trọng nhất trong bốn dạng).[9] :60–61 [11]
Trong xói mòn bắn, tác động của một hạt mưa rơi xuống sẽ tạo ra một miệng núi lửa nhỏ trong đất,[12] đẩy các hạt đất ra ngoài.[3] Khoảng cách mà các hạt đất này di chuyển có thể là 0,6 m (hai feet) theo chiều dọc và 1,5 m (năm feet) theo chiều ngang trên mặt đất bằng phẳng.
Nếu đất bão hòa, hoặc nếu lượng mưa lớn hơn tốc độ nước có thể thấm vào đất, thì hiện tượng chảy tràn bề mặt sẽ xảy ra. Nếu dòng chảy có đủ năng lượng dòng chảy, nó sẽ đưa các hạt đất lỏng lẻo (trầm tích) xuống dốc.[13] Xói mòn bề mặt là sự vận chuyển các hạt đất lỏng lẻo bằng dòng chảy trên cạn.
Suối xói mòn là sự phát triển của nhỏ, phù du con đường tập trung dòng chảy mà chức năng như cả hai nguồn trầm tích và trầm tích hệ thống phân phối cho xói mòn trên sườn đồi. Nói chung, ở những nơi mà tỷ lệ xói mòn do nước trên các khu vực vùng cao bị xáo trộn là lớn nhất, thì các cuộc vận động diễn ra sôi nổi. Độ sâu dòng chảy trong suối thường vào khoảng vài cm (khoảng một inch) trở xuống và độ dốc dọc theo kênh có thể khá dốc. Điều này có nghĩa là các đường trượt thể hiện vật lý thủy lực rất khác với nước chảy qua các kênh suối và sông sâu hơn, rộng hơn.[14]
Xói mòn của nước tạo rãnh xảy ra khi nước chảy tích tụ và chảy nhanh trong các kênh hẹp trong hoặc ngay sau khi mưa lớn hoặc tuyết tan, làm trôi đất đến độ sâu đáng kể.[15][16][17]
Xói mòn thung lũng hoặc dòng chảy xảy ra với dòng nước tiếp tục dọc theo một đối tượng địa lý dạng tuyến. Xói mòn vừa xuôi xuống, vừa khoét sâu thung lũng, vừa hướng về phía trước, kéo dài thung lũng vào sườn đồi, tạo ra những vết cắt đầu và bờ dốc. Trong giai đoạn sớm nhất của xói mòn suối, hoạt động ăn mòn chủ yếu là theo phương thẳng đứng, các thung lũng có mặt cắt ngang điển hình V và độ dốc của dòng tương đối dốc. Khi đạt đến một số mức cơ bản, hoạt động ăn mòn chuyển sang xói mòn bên, làm mở rộng đáy thung lũng và tạo ra một vùng ngập lụt hẹp. Độ dốc của dòng suối trở nên gần như bằng phẳng, và sự lắng đọng trầm tích theo chiều trở nên quan trọng khi dòng chảy uốn khúc qua đáy thung lũng. Trong tất cả các giai đoạn xói mòn suối, cho đến nay, xói mòn nhiều nhất xảy ra trong thời gian lũ lụt khi nước chảy ngày càng nhiều và nhanh hơn mang theo một lượng phù sa lớn hơn. Trong các quá trình như vậy, không phải chỉ có nước mới bị xói mòn: các hạt mài mòn, đá cuội và đá tảng cũng có thể hoạt động ăn mòn khi chúng đi qua một bề mặt, trong một quá trình được gọi là lực kéo.
Xói mòn bờ là sự bào mòn của bờ suối hoặc sông. Điều này được phân biệt với những thay đổi trên nền của nguồn nước, được gọi là sự cọ rửall. Có thể đo xói mòn và thay đổi hình thức bờ sông bằng cách đưa các thanh kim loại vào bờ và đánh dấu vị trí của bề mặt bờ dọc theo các thanh tại các thời điểm khác nhau.[18]
Xói mòn của nhiệt là kết quả của sự tan chảy và làm suy yếu lớp băng vĩnh cửu do nước di chuyển.[19] Nó có thể xảy ra ở cả ven sông và ven biển. Sự di cư nhanh chóng của các kênh sông được quan sát thấy ở sông Lena của Siberia là do xói mòn nhiệt, vì các phần này của các bờ được cấu tạo bởi các vật liệu không kết dính bằng xi măng đóng băng vĩnh cửu.[20] Phần lớn sự xói mòn này xảy ra do các bờ bị suy yếu bị sụt lở lớn. Xói mòn do nhiệt cũng ảnh hưởng đến bờ biển Bắc Cực, nơi tác động của sóng và nhiệt độ gần bờ kết hợp làm xói mòn lớp băng vĩnh cửu vô tội vạ dọc theo bờ biển và khiến chúng bị hỏng. Tốc độ xói mòn hàng năm dọc theo đoạn dài 100 kilômét (62 dặm) của bờ biển Beaufort trung bình là 5,6 mét (18 foot) mỗi năm từ năm 1955 đến năm 2002.[21]
Hầu hết xói mòn sông xảy ra gần cửa sông. Trên một khúc cua sông, cạnh dài nhất có nước chảy chậm hơn. Tại đây một lớp chất được tích tụ. Ở phía hẹp nhất, sắc nét nhất của khúc cua, có nước vận động và di chuyển nhanh hơn nên phía này có khuynh hướng bị xói mòn gần hết .
Duyên hải ven biển.
Hoạt động thủy lực xảy ra khi không khí trong khe nứt bị nén đột ngột bởi một làn sóng che khe nứt. Điều này sau đó làm nứt nó. Sóng đập là khi năng lượng tuyệt đối của sóng đập vào vách đá hoặc đá vỡ ra. Mài mòn được gây ra bởi sóng tung tải biển ở vách đá. Đây là hình thức xói mòn bờ biển nhanh chóng và hiệu quả nhất (không nên nhầm lẫn với ăn mòn). Ăn mòn là sự hòa tan của đá bởi axit cacbonic trong nước biển.[22] Các vách đá vôi đặc biệt dễ bị xói mòn bởi loại xói mòn này. Lực hút là nơi các hạt / tải trọng biển do sóng mang theo bị mài mòn khi chúng va vào nhau và vào các vách đá. Điều này sau đó làm cho vật liệu dễ bị rửa trôi hơn. Vật liệu cuối cùng là ván lợp và cát. Một nguồn xói mòn đáng kể khác, đặc biệt là trên các đường bờ biển cacbonat, là do mài mòn, cạo và nghiền các sinh vật, một quá trình được gọi là xói mòn sinh học.[23]
Trầm tích được luân chuyển dọc theo bờ biển theo hướng của dòng chảy chủ yếu ( trôi dạt vào bờ biển ). Khi lượng phù sa chảy ngược ít hơn lượng được mang đi, xói mòn xảy ra. Khi lượng trầm tích dòng chảy lớn hơn, những bờ cát hoặc sỏi sẽ có xu thế hình thành do sự ngọt ngào. Các bờ này hoàn toàn có thể chuyển dời chậm dọc theo bờ biển theo hướng trôi dạt vào bờ, luân phiên bảo vệ và làm lộ ra những phần của bờ biển. Ở những nơi có đường bờ biển bị uốn cong, thường xảy ra hiện tượng kỳ lạ tích tụ vật chất bị xói mòn tạo thành một bờ dài hẹp ( một vết nhổ ). Các bờ biển và những bãi cát chìm ngoài khơi cũng hoàn toàn có thể bảo vệ những phần của bờ biển khỏi bị xói mòn. Trong những năm qua, khi những bãi cạn dần di dời, xói mòn hoàn toàn có thể chuyển hướng tiến công những phần khác nhau của bờ biển. [ 24 ]
Xói mòn hóa học.
Xói mòn hóa học là sự mất mát vật chất trong cảnh sắc dưới dạng chất hòa tan. Xói mòn hóa học thường được đo lường và thống kê từ những chất hòa tan có trong những dòng suối. Anders Rapp đã đi tiên phong trong việc điều tra và nghiên cứu xói mòn hóa học trong khu công trình của ông về Kärkeveens xuất bản năm 1960. [ 25 ]
Các sông băng bị xói mòn đa phần bởi ba quy trình khác nhau : mài mòn / cọ rửa, kéo và đập băng. Trong một quy trình mài mòn, những mảnh vụn trong lớp băng nền sẽ quét dọc theo lớp đá, đánh bóng và khoét những lớp đá bên dưới, tương tự như như giấy nhám trên gỗ. Các nhà khoa học đã chỉ ra rằng, ngoài vai trò của nhiệt độ trong việc đào sâu thung lũng, những quy trình băng hà khác, ví dụ điển hình như xói mòn cũng trấn áp những biến thể xuyên thung lũng. Trong quy mô xói mòn nền tảng như nhau, mặt phẳng cắt kênh cong bên dưới lớp băng được tạo ra. Mặc dù sông băng liên tục nghiêng theo chiều thẳng đứng, hình dạng của kênh bên dưới lớp băng sau cuối vẫn không đổi, đạt đến hình dạng trạng thái ổn định hình parabol hình chữ U như tất cả chúng ta thấy lúc bấy giờ trong những thung lũng băng. Các nhà khoa học cũng đưa ra một ước tính số về thời hạn thiết yếu để hình thành ở đầu cuối của một thung lũng hình chữ U không thay đổi — khoảng chừng 100.000 năm. Ngược lại, trong nền đá gốc yếu ( chứa vật tư dễ ăn mòn hơn những đá xung quanh ), số lượng xói mòn quá sâu bị hạn chế vì tốc độ băng và vận tốc xói mòn đều giảm. [ 26 ]
Sông băng cũng có thể làm cho các mảnh đá gốc bị nứt ra trong quá trình kéo. Trong quá trình đẩy băng, sông băng đóng băng thành đáy của nó, sau đó khi dâng về phía trước, nó di chuyển các mảng lớn trầm tích đóng băng ở đáy cùng với sông băng. Phương pháp này đã tạo ra một số trong số hàng ngàn lưu vực hồ nằm rải rác ở rìa của Canadian Shield. Sự khác biệt về độ cao của các dãy núi không chỉ là kết quả của các lực kiến tạo, chẳng hạn như sự nâng lên của đá, mà còn là sự biến đổi khí hậu cục bộ. Các nhà khoa học sử dụng phân tích toàn cầu về địa hình để chỉ ra rằng xói mòn do băng kiểm soát chiều cao tối đa của các ngọn núi, vì sự giải tỏa giữa các đỉnh núi và đường tuyết thường giới hạn ở độ cao dưới 1500 m.[27] Sự xói mòn do sông băng gây ra trên toàn thế giới làm xói mòn núi hiệu quả đến mức thuật ngữ glacial buzzsaw đã được sử dụng rộng rãi, mô tả tác động hạn chế của sông băng đối với chiều cao của các dãy núi.[28] Khi núi phát triển cao hơn, chúng thường cho phép hoạt động băng nhiều hơn (đặc biệt là trong vùng tích tụ trên độ cao đường cân bằng băng),[29] làm tăng tốc độ xói mòn núi, giảm khối lượng nhanh hơn sự phục hồi đẳng áp có thể thêm vào núi.[30] Điều này cung cấp một ví dụ điển hình về vòng lặp phản hồi tiêu cực. Nghiên cứu đang tiến hành cho thấy trong khi các sông băng có xu hướng giảm kích thước núi, ở một số khu vực, sông băng thực sự có thể làm giảm tốc độ xói mòn, hoạt động như một lớp áo giáp băng. Băng không chỉ có thể làm xói mòn núi mà còn có thể bảo vệ chúng khỏi bị xói mòn. Tùy thuộc vào chế độ sông băng, ngay cả những vùng đất núi cao dốc cũng có thể được bảo tồn qua thời gian với sự trợ giúp của băng. Các nhà khoa học đã chứng minh lý thuyết này bằng cách lấy mẫu tám đỉnh của Tây Bắc Svalbard sử dụng Be10 và Al26, cho thấy rằng Tây Bắc Svalbard đã chuyển từ trạng thái xói mòn sông băng dưới nhiệt độ cực đại của sông băng tương đối nhẹ, sang trạng thái giáp sông băng được bao phủ bởi lớp băng bảo vệ lạnh giá trong nhiệt độ cực đại của băng giá lạnh hơn nhiều khi kỷ băng hà tiến triển.[31]
Các quy trình này, tích hợp với sự xói mòn và luân chuyển của mạng lưới nước bên dưới sông băng, để lại những địa hình băng giá như moraines, drumlins, moraine trên mặt đất ( đến ), kames, kame deltas, moulins, và công thái học trên sông băng, nổi bật là ở ga cuối hoặc trong quy trình rút lui của sông băng. [ 32 ]Hình thái thung lũng băng tăng trưởng tốt nhất có vẻ như bị hạn chế so với những cảnh sắc có tỷ suất nâng đá thấp ( nhỏ hơn hoặc bằng 2 mm mỗi năm ) và giảm nhẹ, dẫn đến thời hạn lệch giá dài. Trường hợp tỷ suất tăng rock vượt quá 2 mm mỗi năm, hình thái thung lũng băng nói chung đã được đổi khác đáng kể trong thời hạn hậu băng hà. Sự ảnh hưởng tác động lẫn nhau của xói mòn băng hà và cưỡng bức xây đắp chi phối ảnh hưởng tác động hình thái của những hốc đá lên những orogens đang hoạt động giải trí, bằng cách tác động ảnh hưởng đến chiều cao của chúng và bằng cách đổi khác quy mô xói mòn trong những thời kỳ băng hà tiếp theo trải qua mối liên hệ giữa sự nâng lên của đá và hình dạng mặt cắt ngang của thung lũng. [ 33 ]
Ở những dòng chảy cực cao, những đường gấp khúc hoặc xoáy được hình thành bởi một lượng lớn nước chảy xiết. Đá sụt lún gây xói mòn cục bộ cực độ, tuốt lớp nền và tạo ra những đặc thù địa lý kiểu ổ gà được gọi là lưu vực đá cắt. Có thể thấy những ví dụ về những vùng lũ lụt do hồ Missoula băng hà, nơi đã tạo ra những vùng đất có kênh ở vùng lòng chảo Columbia ở phía đông Washington. [ 34 ]
Xói mòn gió.
Árbol de Piedra, một khối đá ở Altiplano Bolivia được điêu khắc bởi sự xói mòn của gió
Xói mòn do gió là một ảnh hưởng tác động địa mạo chính, đặc biệt quan trọng ở những vùng khô hạn và bán khô hạn. Nó cũng là nguồn gốc chính của sự suy thoái và khủng hoảng đất, bốc hơi, sa mạc hóa, bụi ô nhiễm trong không khí và thiệt hại về cây xanh – đặc biệt quan trọng là sau khi bị tăng cao hơn nhiều so với tỷ suất tự nhiên bởi những hoạt động giải trí của con người như phá rừng, đô thị hóa và nông nghiệp. [ 35 ] [ 36 ]
Xói mòn do gió có hai dạng chính: giảm phát, nơi gió đón và mang đi các hạt rời; và mài mòn, nơi các bề mặt bị mài mòn khi chúng bị tác động bởi các hạt trong không khí do gió mang theo. Giảm phát được chia thành ba loại: (1) hiện tượng rão bề mặt, nơi các hạt lớn hơn, nặng hơn trượt hoặc lăn dọc theo mặt đất; (2) muối hóa, trong đó các hạt được nâng lên một độ cao ngắn trong không khí, nảy lên và tạo muối trên bề mặt đất; và (3) huyền phù, nơi các hạt rất nhỏ và nhẹ được gió đưa vào không khí và thường được mang đi trong một quãng đường dài. Muối là nguyên nhân gây ra phần lớn (50-70%) xói mòn do gió, sau đó là hiện tượng huyền phù (30-40%), và sau đó là hiện tượng xói mòn bề mặt (5-25%).[37] :57 [38]
Xói mòn do gió còn nghiêm trọng hơn nhiều ở những khu vực khô cằn và trong thời hạn hạn hán. Ví dụ, ở Great Plains, người ta ước tính rằng mất đất do gió xói mòn hoàn toàn có thể lớn hơn 6100 lần trong những năm hạn hán so với những năm khí ẩm. [ 39 ]
Chuyển động khối là chuyển động xuống và ra ngoài của đá và trầm tích trên bề mặt dốc, chủ yếu là do tác dụng của trọng lực.[40][41]
Chuyển động khối là một phần quan trọng của quy trình xói mòn và thường là quá trình tiên phong trong quy trình phá vỡ và luân chuyển vật tư phong hóa ở những vùng núi. [ 42 ] : 93 Nó vận động và di chuyển vật tư từ độ cao cao hơn đến độ cao thấp hơn, nơi những tác nhân xói mòn khác như suối và sông băng sau đó hoàn toàn có thể lấy vật tư và vận động và di chuyển đến độ cao thậm chí còn còn thấp hơn. Các quy trình hoạt động khối lượng luôn diễn ra liên tục trên mọi mặt dốc ; 1 số ít quy trình hoạt động của khối lượng hoạt động giải trí rất chậm ; những người khác xảy ra rất bất ngờ đột ngột, thường với hiệu quả thảm hại. Mọi hoạt động xuống dốc hoàn toàn có thể cảm nhận được của đá hoặc trầm tích thường được gọi chung là trượt đất. Tuy nhiên, sụt lún đất hoàn toàn có thể được phân loại theo cách chi tiết cụ thể hơn phản ánh những chính sách gây ra hoạt động và tốc độ mà hoạt động xảy ra. Một trong những bộc lộ địa hình hoàn toàn có thể nhìn thấy một hình thức rất chậm hoạt động giải trí như thể một dốc đá vụn .
Sạt lở đất xảy ra trên các sườn đồi dốc, xảy ra dọc theo các đới đứt gãy riêng biệt, thường nằm trong các vật liệu như đất sét, một khi được giải phóng, có thể di chuyển xuống dốc khá nhanh. Chúng thường sẽ cho thấy sự suy giảm đẳng áp hình thìa, trong đó vật liệu đã bắt đầu trượt xuống dốc. Trong một số trường hợp, độ sụt là do nước bên dưới mái dốc làm suy yếu nó. Trong nhiều trường hợp, nó chỉ đơn giản là kết quả của kỹ thuật kém dọc theo các đường cao tốc, nơi nó thường xuyên xảy ra.[43]
Rào bề mặt là chuyển động chậm của các mảnh vụn đất và đá do trọng lực thường không thể cảm nhận được trừ khi quan sát mở rộng. Tuy nhiên, thuật ngữ này cũng có thể mô tả sự lăn của các hạt đất rời 0,5 đến 1,0 mm (0,02 đến 0,04 in) theo đường kính gió dọc theo bề mặt đất.[44]
Các tác nhân ảnh hưởng tác động tới thực trạng xói mòn.
Lượng và cường độ mưa là yếu tố khí hậu chính chi phối sự xói mòn đất do nước. Mối quan hệ đặc biệt quan trọng can đảm và mạnh mẽ nếu lượng mưa lớn xảy ra vào những thời gian hoặc ở những vị trí mà mặt đất không được bảo vệ tốt bởi thảm thực vật. Điều này hoàn toàn có thể xảy ra trong thời kỳ những hoạt động giải trí nông nghiệp khiến đất trống, hoặc ở những vùng bán khô hạn nơi thực vật tự nhiên thưa thớt. Xói mòn do gió yên cầu phải có gió mạnh, đặc biệt quan trọng là trong thời hạn khô hạn khi thảm thực vật thưa thớt và đất khô ( và vì thế càng dễ bị xói mòn ). Các yếu tố khí hậu khác như nhiệt độ trung bình và khoanh vùng phạm vi nhiệt độ cũng hoàn toàn có thể tác động ảnh hưởng đến xói mòn, trải qua tác động ảnh hưởng của chúng đến thảm thực vật và đặc thù của đất. Nhìn chung, với thảm thực vật và hệ sinh thái tựa như, những khu vực có lượng mưa nhiều hơn ( đặc biệt quan trọng là lượng mưa cường độ cao ), nhiều gió hơn hoặc nhiều bão hơn được cho là sẽ có nhiều xói mòn hơn .Ở một số ít vùng trên quốc tế ( ví dụ như những trung tây Hoa Kỳ ), cường độ mưa là yếu tố chính của thực trạng xói mòn ( so với một định nghĩa về kiểm tra thực trạng xói mòn [ 45 ] ) với cường độ cao hơn lượng mưa thường dẫn đến xói mòn đất hơn bằng nước. Kích thước và tốc độ của giọt mưa cũng là một yếu tố quan trọng. Những giọt mưa lớn hơn và tốc độ cao hơn có động năng lớn hơn, và do đó tác động ảnh hưởng của chúng sẽ làm di dời những hạt đất với khoảng cách lớn hơn những giọt mưa nhỏ hơn, chuyển dời chậm hơn. [ 46 ]Ở những khu vực khác trên quốc tế ( ví dụ như Tây Âu ), dòng chảy và xói mòn là hiệu quả của cường độ tương đối thấp của lượng mưa địa tầng rơi xuống đất bão hòa trước đó. Trong những trường hợp như vậy, lượng mưa thay vì cường độ là yếu tố chính xác định mức độ nghiêm trọng của xói mòn đất do nước. [ 15 ]Ở Đài Loan, nơi tần suất bão ngày càng tăng đáng kể trong thế kỷ 21, mối liên hệ ngặt nghèo giữa sự ngày càng tăng tần suất bão với sự ngày càng tăng lượng phù sa ở những sông và hồ chứa, làm điển hình nổi bật những tác động ảnh hưởng của đổi khác khí hậu so với xói mòn. [ 47 ]
Lớp phủ thực vật.
Thảm thực vật hoạt động giải trí như một mặt ngăn cách giữa khí quyển và đất. Nó làm tăng tính thấm của đất với nước mưa, do đó làm giảm dòng chảy. Nó che chở đất khỏi gió, dẫn đến giảm xói mòn do gió, cũng như những biến hóa thuận tiện trong vi khí hậu. Rễ của cây link đất với nhau và xen kẽ với những rễ khác, tạo thành một khối vững chãi hơn, ít bị tác động ảnh hưởng của nước [ 48 ] và xói mòn do gió. Việc vô hiệu thảm thực vật sẽ làm tăng vận tốc xói mòn mặt phẳng. [ 49 ]
Địa hình của vùng đất quyết định hành động tốc độ mà dòng chảy mặt phẳng sẽ chảy, từ đó xác lập độ ăn mòn của dòng chảy. Các sườn dốc dài hơn, dốc hơn ( đặc biệt quan trọng là những nơi không có lớp phủ thực vật rất đầy đủ ) dễ bị xói mòn với vận tốc rất cao trong những trận mưa lớn hơn là những sườn dốc ngắn hơn, ít dốc hơn. Địa hình dốc cũng dễ xảy ra lở bùn, lở đất và những dạng khác của quy trình xói mòn do trọng tải. [ 46 ] : 28 – 30 [ 50 ] [ 51 ]
Các quy trình kiến thiết trấn áp vận tốc và sự phân bổ xói mòn trên mặt phẳng Trái Đất. Nếu hoạt động giải trí kiến thiết khiến một phần bề mặt Trái Đất ( ví dụ, một dãy núi ) được nâng lên hoặc hạ xuống so với những khu vực xung quanh, thì điều này nhất thiết phải biến hóa độ dốc của mặt đất. Vì vận tốc xói mòn hầu hết luôn nhạy cảm với độ dốc cục bộ ( xem ở trên ), điều này sẽ làm đổi khác vận tốc xói mòn ở khu vực được nâng lên. Hoạt động thiết kế cũng mang đá tươi, chưa phong hóa về phía mặt phẳng, nơi nó tiếp xúc với hoạt động giải trí xói mòn .Tuy nhiên, xói mòn cũng hoàn toàn có thể ảnh hưởng tác động đến quy trình thiết kế. Việc vô hiệu bằng cách xói mòn một lượng lớn đá từ một khu vực đơn cử và sự và lắng đọng của nó ở những nơi khác, hoàn toàn có thể làm giảm tải trọng lên lớp vỏ và lớp phủ bên dưới. Bởi vì những quy trình kiến thiết được thôi thúc bởi độ dốc trong trường ứng suất tăng trưởng trong lớp vỏ, sự dỡ tải này hoàn toàn có thể gây ra sự nâng lên thiết kế hoặc đẳng áp trong khu vực. [ 42 ] : 99 [ 52 ] Trong một số ít trường hợp, người ta đã đưa ra giả thuyết rằng những phản hồi kép này hoàn toàn có thể hoạt động giải trí để khoanh vùng phạm vi và tăng cường những khu vực khai thác rất nhanh của đá lớp vỏ sâu bên dưới những nơi trên bề mặt Trái Đất với vận tốc xói mòn cực cao, ví dụ điển hình như bên dưới địa hình cực kỳ dốc của Nanga Parbat ở phía tây Himalayas. Một nơi như vậy đã được gọi là một ” chứng phình động mạch xây đắp “. [ 53 ]
Sự tăng trưởng đất của con người, dưới những hình thức gồm có tăng trưởng nông nghiệp và đô thị, được coi là một yếu tố đáng kể trong xói mòn [ 54 ] và luân chuyển phù sa. Ở Đài Loan, sự ngày càng tăng lượng phù sa ở những khu vực phía bắc, TT và nam của hòn hòn đảo hoàn toàn có thể được theo dõi với thời hạn tăng trưởng của từng khu vực trong suốt thế kỷ 20. [ 47 ]
Xói mòn ở những quy mô khác nhau.
Các dãy núi.
Các dãy núi được biết là phải mất hàng triệu năm để xói mòn đến mức chúng không còn sống sót. Các học giả Pitman và dự trù Golovchenko rằng phải mất lẽ hơn 450 triệu năm xói mòn một khối núi giống với Himalaya thành gần như phẳng bán bình nguyên nếu không có chính sự biến hóa mực nước biển. [ 55 ] Xói mòn những khối núi hoàn toàn có thể tạo ra một quy mô những đỉnh cao bằng nhau được gọi là đỉnh tương thích. [ 56 ] Người ta đã lập luận rằng việc lan rộng ra trong quy trình sụp đổ sau khi tạo núi là một chính sách hiệu suất cao hơn để hạ thấp chiều cao của núi cao hơn là xói mòn. [ 57 ]Ví dụ về những dãy núi bị xói mòn nghiêm trọng gồm có Timanides của miền Bắc nước Nga. Sự xói mòn của orogen này đã tạo ra những trầm tích hiện được tìm thấy ở Nền tảng Đông Âu, gồm có Hệ tầng Cambri Slya gần Hồ Ladoga. Các nghiên cứu và điều tra về những trầm tích này chỉ ra rằng có năng lực quy trình xói mòn của orogen mở màn từ kỷ Cambri và sau đó tăng cường trong kỷ Ordovic. [ 58 ]
Nếu vận tốc xói mòn cao hơn vận tốc hình thành đất thì đất đang bị tàn phá do xói mòn. [ 59 ] Ở những nơi đất không bị xói mòn tàn phá, xói mòn trong một số ít trường hợp hoàn toàn có thể ngăn cản sự hình thành những đặc thù của đất hình thành từ từ. Đất bạc mầu là loại đất phổ biến hình thành ở những khu vực xói mòn nhanh. [ 60 ]Trong khi xói mòn đất là một quy trình tự nhiên, những hoạt động giải trí của con người đã tăng gấp 10-40 lần vận tốc xói mòn đang xảy ra trên toàn thế giới. Xói mòn quá mức ( hoặc tăng cường ) gây ra cả yếu tố ” tại chỗ ” và ” ngoài khu vực “. Các tác động ảnh hưởng tại chỗ gồm có giảm hiệu suất nông nghiệp và suy sụp sinh thái xanh ( về cảnh sắc tự nhiên ), cả hai đều do mất lớp đất giàu dinh dưỡng phía trên. Trong 1 số ít trường hợp, tác dụng sau cuối là sa mạc hóa. Các ảnh hưởng tác động bên ngoài gồm có bồi lắng đường nước và phú dưỡng những vùng nước, cũng như thiệt hại tương quan đến trầm tích so với đường xá và nhà cửa. Xói mòn do nước và gió là hai nguyên do chính gây suy thoái và khủng hoảng đất ; cộng lại, chúng là nguyên do của khoảng chừng 84 % diện tích quy hoạnh đất bị thoái hóa trên toàn thế giới, khiến xói mòn quá mức trở thành một trong những yếu tố thiên nhiên và môi trường nghiêm trọng nhất. [ 9 ] [ 61 ]
Giám sát, đo đạc và quy mô hóa xói mòn.
Mô hình được sử dụng rộng rãi nhất trong việc dự báo xói mòn đất do nước là Phương trình mất đất toàn cầu (USLE), phương trình này ước tính lượng đất mất đi trung bình hàng năn
A
{\displaystyle A}
-
A
=
R
K
L
S
C
P{\displaystyle A=RKLSCP}
với R là khả năng xói mòn do mưa, K là yếu tố kháng xói mòn của đất, L và S là các thông số về địa hình là chiều dài sườn dốc và gốc dốc, và C và P là các yếu tố canh tác mùa vụ.
Liên kết ngoài.
Source: http://139.180.218.5
Category: Thuật ngữ đời thường