Mục Lục

• Giới Thiệu
• Người làm nhạc Music Producer
• Các công đoạn trong sản xuất âm nhạc
• 1. Viết giai điệu và lời bài hát (Songwriting)
• 2. Hoà thanh phối khí (Arrangement & Instrumentation / Sound Design)
• 3. Thu âm (Recording)
• 4. Mixing & Mastering
• Lời Kết

Giới Thiệu

Chào mừng các bạn đã đến với Blog Làm Nhạc ! Trong bài viết này, mình sẽ chia sẻ một số kiến thức, cả đúc kết từ kinh nghiệm cá nhân lẫn tổng hợp từ các nguồn, mà mình nghĩ là rất quan trọng đối với các bạn đang có ý muốn bắt đầu làm nhạc cần nắm được: đó là các công đoạn chính trong việc sản xuất âm nhạc (music production)

Nội dung chính

• Giới Thiệu
• Người làm nhạc Music Producer
• Các công đoạn trong sản xuất âm nhạc
• Lời Kết
• Video liên quan

Người làm nhạc Music Producer

Ở Blog Làm Nhạc mình xin được dùng từ làm nhạc (music production) để nói đến bất cứ việc tạo ra hoặc đóng góp vào một sản phẩm âm nhạc nào và để lại dấu ấn cá nhân của mình: bạn thích làm clip cover và muốn tìm hiểu tự thu âm hát trên nền beat và chỉnh giọng tại nhà ? Bạn chơi nhạc cụ, và muốn soạn một bản phối cho bài hát bạn tự sáng tác ? Bạn đam mê nhạc điện tử và muốn tự viết các track EDM cho riêng mình ? Hay bạn là một kỹ thuật viên âm thanh cho một band nhạc có nhiệm vụ thu âm lại, mix và master màn biểu diễn của họ ? Tất cả những hoạt động này đối với mình đều là làm nhạc chỉ khác là mỗi ví dụ trên sẽ chú trọng vào các công đoạn khác nhau của việc sản xuất âm nhạc.

Các công đoạn trong sản xuất âm nhạc

Thông thường khi nhắc tới một ca khúc hit trên bảng xếp hạng, người ta chủ yếu chỉ nhớ đến ca sĩ thể hiện. Tuy nhiên, hầu hết các sản phẩm âm nhạc chuyên nghiệp mang tính chất thương mại (commercial records) đều là sản phẩm được lên ý tưởng và thực hiện qua rất nhiều công đoạn bởi nhiều người với những kỹ năng chuyên môn hoá cao. Một ca khúc có thể được viết giai điệu bởi 1 người, ca từ bởi 1 người, hoà thanh phối khí bởi 1 người, thể hiện bởi 1 người và thu âm, mixing và mastering bởi 1 người khác. Thậm chí ở nhiều sản phẩm âm nhạc còn có sự chuyên môn hoá cao hơn nữa trong mỗi công đoạn.

Trên thực tế không phải sản phẩm âm nhạc nào cũng được tạo ra từ sự phân tách công đoạn và vai trò rõ ràng như vậy. Một người có thể đảm nhận nhiều hơn 1 vai trò trong 1 sản phẩm âm nhạc. Thậm chí với sự phát triển của công nghệ cùng với việc các thiết bị phòng thu (studio equipment) ngày càng đa dạng và dễ tiếp cận hơn với người dùng đại chúng, không khó để chúng ta có thể tìm ra các ví dụ về những nghệ sĩ gần như tự túc hầu hết các công đoạn sản xuất âm nhạc. Ví dụ trong video sau đây 1 nghệ sĩ mà tác giả bài viết rất yêu thích là Lauv ghi lại quá trình anh chàng tạo ra bản hit I Like Me Better: vừa viết lời và giai điệu, vừa chơi đàn hoà thanh phối khí cũng như thu âm.

Lauv sản xuất ca khúc I Like Me Better

Hay 1 ví dụ gần gũi hơn với chúng ta là 1 nghệ sĩ underground Việt Nam đa tài mình rất mến mộ đó là Rhymastic: trong nhiều tác phẩm của mình anh là người vừa viết giai điệu, ca từ và tự làm beat cho bản thân luôn (ví dụ Yêu 5 hay Treasure).

Vậy so với những người mới mở màn bước vào quốc tế làm nhạc đầy mê hoặc này, một hành trang kỹ năng và kiến thức rất quan trọng để không bị mất phương hướng trong một biển thông tin kỹ năng và kiến thức phải đảm nhiệm chính là nắm rõ được những quy trình khác nhau trong sản xuất âm nhạc .

1. Viết giai điệu và lời bài hát (Songwriting)

Đây có lẽ rằng là quy trình khởi đầu của hầu hết những ca khúc. Mình nói hầu hết vì trong một số ít trường hợp nghệ sĩ sẽ làm song song việc viết giai điệu và ca từ cùng với hoà thanh phối khí hoặc thậm chí còn phác thảo 1 đoạn nhạc beat trước rồi sau đó lên ý tưởng sáng tạo giai điệu trên nền nhạc đó ( thông dụng trong dòng nhạc hip-hop / rap )Trong những trường hợp còn lại, người viết ca khúc ( songwriter ) thường lên sáng tạo độc đáo giai điệu và đệm theo bằng 1 nhạc cụ đa âm như guitar hay piano để truyền tải một cách sơ khai ý đồ về mặt hoà thanh và nhịp điệu cho bài hát ( thêm 1 nguyên do để những bạn muốn theo đuổi nghiệp sáng tác học đàn guitar hoặc piano nhé xD ). Sau đó, hoặc họ tự soạn bản phối cho bài hát hoặc chuyển giao cho 1 nhạc sĩ phối khí / nhà sản xuất âm nhạc chuyên nghiệp ( record producer ) để họ chế biến giai điệu của người sáng tác thành 1 mẫu sản phẩm hoàn hảo .Nhạc sĩ sáng tác thường lên ý tưởng giai điệu và hoà thanh trên đàn guitar hoặc piano

Còn về việc viết giai điệu và lời bài hát như thế nào cho hay có lẽ nằm ngoài phạm vi của bài viết này. Các bạn có hứng tìm hiểu và có khả năng ngoại ngữ có thể search từ khoá how to write good melody trên YouTube để tham khảo các video hướng dẫn. Đối với cá nhân mình thì một giai điệu hay phải cân bằng giữa 2 yếu tố trái ngược nhau là có lặp lại (repetition) và có phát triển (variation). Còn cụ thể như thế nào thì chắc phải xin phép để dành cho 1 bài viết khác trong tương lai ha ^^

2. Hoà thanh phối khí (Arrangement & Instrumentation / Sound Design)

Hoà thanh là việc chọn ra ở từng thời điểm các nốt nhạc vang lên cùng lúc với giai điệu bài hát để tạo nên sự gắn kết hoà hợp giữa các nốt nhạc, tôn lên giai điệu cũng như thể hiện được cảm xúc hoặc thông điệp mà bài hát muốn truyền tải. Phối khí (Instrumentation) là việc phối hợp nhiều nhạc cụ (khí) với nhau để hiện thực hoá phần hoà thanh một cách hiệu quả.

Ví dụ ( * hoàn toàn có thể bỏ lỡ nếu bạn không nắm rõ nhạc lý ) ở bước viết giai điệu và ca từ, bạn quyết định hành động bạn muốn viết 1 ca khúc Rock Ballad, nhịp 4/4, giọng Đô trưởng với vòng hoà thanh C Am Dm G. Bạn muốn sử dụng những nhạc cụ gồm Trống, Bass, Keyboard và Guitar điện. Hoà thanh là việc chọn ra so với hợp âm C bạn sẽ chơi những nốt nhạc nào ( ví dụ là C, E và G ). Phối khí là việc phân công xem từng nhạc cụ sẽ chơi những nốt nhạc đó ở âm vực nào, theo nhịp điệu nào, khi nào chơi khi nào dừng .

Khi thực hiện hoà thanh phối khí cho 1 ca khúc, một phần việc cực quan trọng là sắp xếp bố cục của bài hát (Arrangement). Bạn hãy tưởng tượng mỗi bài hát giống như một câu chuyện được kể bằng âm thanh vậy: được chia làm nhiều trường đoạn và cần có sự phát triển về mặt cao trào cảm xúc. Ví dụ, một cấu trúc phố biến của một bài hát là:

Intro (Dạo đầu)
Verse 1 (Lời 1)
Chorus 1 (Điệp khúc 1)
Interlude (Dạo giữa)
Verse 2 (Lời 2)
Chorus 2 (Điệp khúc 2)

Với cấu trúc bài hát này, thường thì để kiến thiết xây dựng sự tăng trưởng cao trào và tránh sự nhàm chán khi lặp lại những trường đoạn có giai điệu giống nhau ( như Verse và Chorus ), nhạc sĩ phối khí thường sẽ từ từ trình làng những nhạc cụ hoặc yếu tố âm nhạc mới xuyên suốt bản phối để luôn tạo được sự mới mẻ và lạ mắt, giật mình cho người nghe. Ví dụ ở phần Intro và Verse 1, nhạc sĩ hoàn toàn có thể quyết định hành động chỉ để ca sĩ hát trên nền nhạc Piano đệm, điểm xuyết bằng những tiếng Brush và Hi-hat nhẹ nhàng của trống. Vào đến điệp khúc tiên phong, Guitar Open với tiếng quạt dây ( strum ) để tạo 1 chút cao trào, nhưng không quá nhiều ( vì còn để dành cao trào nhất cho Điệp khúc 2 ). Sau đoạn dạo giữa, Guitar Bass sẽ mở màn chơi cùng lúc với Trống bổ trợ thêm những tiếng Kick và Snare để tăng độ dày và đầm cho bản phối. Verse 2 sẽ không cao trào bằng Chorus 1 nhưng sẽ cao trào hơn Verse 1 với sự bổ trợ của những nhạc cụ khác trong band. Và khi tới Chorus 2 khi cao trào cần đẩy lên đỉnh, nhạc sĩ hoàn toàn có thể sẽ ra mắt tiếp nhạc cụ họ dây ( Strings ), họ kèn ( Brass ) hay bổ trợ hát bè vào bản phối. Cùng lúc đó những nhạc cụ đang chơi từ trước sẽ chơi với tỷ lệ nốt dày hơn, Trống cũng sẽ chơi nhiều những câu báo ( Drum fill ) hơn .Tất nhiên trên đây chỉ là 1 ví dụ minh hoạ khái quát. Trên thực tiễn có rất nhiều cách sắp xếp bố cục tổng quan bài hát khác nhau tuỳ theo dòng nhạc cũng như những kỹ thuật phối khí để kiến thiết xây dựng cao trào và giữ được sự tươi mới cho 1 bản phối mà bài viết này sẽ không hề đi vào chi tiết cụ thể được .Sắp xếp cấu trúc bài hát để xây dựng cao trào cho ca khúc

Một khía cạnh khác của công đoạn Hoà thanh phối khí bạn cũng nên biết là Sound Design (dịch nôm na là thiết kế âm thanh). Cùng một nốt nhạc nhưng chơi bởi mỗi nhạc cụ khác nhau sẽ tạo ra các âm sắc (timbre) khác nhau. Đó là cách mà bạn nhận biết được âm thanh các nhạc cụ khác nhau bởi âm sắc của nó phụ thuộc vào cơ chế tạo ra âm thanh của nhạc cụ. Ví dụ đàn piano tạo ra âm thanh bằng việc điều khiển những chiếc búa bên trong đàn gõ vào dây mỗi nốt nhạc phát ra đanh, attack ngắn và decay nhanh, đặc trưng cho các nhạc cụ bộ gõ (nếu bạn chưa rõ những khái niệm này cũng đừng lo mình sẽ viết bài chi tiết cụ thể hơn trong tương lai). Đàn violin tạo ra âm thanh bằng cách miết / chà xát 2 đoạn dây vào nhau, mỗi nốt nhạc phát ra có thể giữ được rất lâu (sustain) và âm sắc du dương. Ngoài các nhạc cụ truyền thống, với sự ra đời của đàn synthesizer (hay gọi tắt là synth), các nhà sản xuất âm nhạc có thể điều khiển tín hiệu điện để tạo ra một thế giới âm sắc đa dạng mà không thể nào thể hiện được trên các nhạc cụ truyền thống (ví dụ tiếng FM synth dùng rất nhiều trong nhạc Pop những năm 80 hay đương đại hơn là tiếng wobble bass trong nhạc Dubstep). Ngoài ra Sound Design còn bao quát cả việc thiết kế âm sắc cho các âm thanh trong bộ trống (Kick, Snare, Hi-hat v.v..) hay các hiệu ứng âm thanh phụ trợ khác (ví dụ hiệu ứng risers hay sweeps trong nhạc điện tử)

3. Thu âm (Recording)

Thu âm là công đoạn lưu trữ lại phần trình diễn của các nhạc cụ / giọng hát để cắt ghép, chỉnh sửa, thêm thắt hiệu ứng. Trước đây khi máy tính chưa ra đời thì người ta thu nó trên các băng từ (Tape Recording), nhưng ở thời điểm hiện tại với sự ra đời của các phần mềm làm nhạc chuyên nghiệp (Digital Audio Workstation thường viết tắt là DAW) thì bất cứ ai với một chiếc laptop, micro và soundcard (hay còn gọi là audio interface) bình dân cũng có thể bắt đầu thu âm.

Một setup làm nhạc tại gia đơn giản: máy tính, soundcard, MIDI keyboard và loa

Ngoài ra với sự ra đời của các nhạc cụ giả lập (Virtual Instruments hay còn gọi là VST) thường được tích hợp sẵn trong các DAW hoặc mua ngoài, các nhạc cụ giả lập này có thể mô phỏng âm thanh của tất cả các nhạc cụ từ truyền thống đến các loại synth, người làm nhạc chỉ cần kết nối thêm 1 chiếc đàn MIDI Keyboard là có thể 1 mình đảm nhiệm trình diễn và thu âm lần lượt tất cả các nhạc cụ trong 1 bản phối rồi.

4. Mixing & Mastering

Sau khi đã thu âm từng nhạc cụ / giọng hát ca sĩ (mỗi phần thu từng nhạc cụ hay được gọi là track), việc tiếp đến trong quy trình sản xuất âm nhạc là Mixing làm thế nào để các track này quyện vào nhau một cách ăn ý và tạo ra thành phẩm cuối cùng thoả mãn các yếu tố sau đây:

1. Ở bất kì thời điểm nào phần giai điệu bài hát (giọng hát hoặc nhạc cụ solo) cũng phải chiếm lĩnh vị trí trọng tâm trong không gian âm thanh của bài hát, cần được làm nổi bật nhất.
2. Các bè phối nhạc cụ và trống khi vang lên cùng nhau vẫn có thể nghe rõ được từng nhạc cụ, không nhạc cụ nào âm lượng quá to hoặc quá nhỏ. Và đương nhiên các bè phối nhạc cụ này không được át phần giai điệu chính (quay lại #1)
3. Các track trong bài có sự kết dính với nhau các nhạc cụ phải tạo được cảm giác chúng được thu âm trong cùng 1 không gian (ví dụ không thể để tiếng Piano trong không gian phòng ngủ làm nền cho tiếng ca sĩ hát trong không gian đại sảnh một nhà thờ lớn)
4. Xuyên suốt hầu hết bài hát, các dải tần âm thanh (20Hz đến 20,000 Hz) đều cần được lấp đầy bởi các bè nhạc cụ để tạo được độ dày cho âm thanh. Tuy nhiên cần lưu ý không để các nhạc cụ dẫm vào chân nhau. Ví dụ tiếng trống Kick và tiếng Bass đều được dùng để lấp vào dải tần thấp, tạo độ ấm và sâu. Khi vang lên cùng nhau nếu không được xử lý đúng cách, chúng có thể đẩy âm lượng của dải tần thấp lên quá nhiều, gây ra độ um hay đục cho bản mix. Tương tự khi giọng nữ cao và Violin vốn cùng chung sống ở dải tần cao tạo độ sáng cùng vang lên, nếu không xử lý đúng sẽ làm quá tải dải tần này, gây ra độ chóe cho bản mix.

Sau khi hoàn thành công đoạn Mixing thì tới công đoạn Mastering. Nếu như Mixing là tinh chỉnh cho từng track nhạc cụ để chúng phối hợp được ăn ý với nhau và tôn lên giai điệu chính thì Mastering là việc tinh chỉnh track tổng (master output) của bản mix để đạt được các tiêu chí cần thiết cho việc phát hành chính thức cho 1 sản phẩm âm nhạc chuyên nghiệp bao gồm:

1. Bản mix đạt được đủ độ rộng về không gian âm thanh trong môi trường stereo (Stereo Width)
2. Bản mix có sự kết dính giữa các thành tố.
3. Bản mix tối đa hoá độ to cảm nhận được (Perceived Loudness). Cần lưu ý ở đây là âm lượng (Volume) và độ to cảm nhận được (Perceived Loudness) là khác nhau. Bạn có thể làm tăng độ to cảm nhận được mà không làm tăng âm lượng. Chi tiết về vấn đề này mình xin dành cho một bài viết sau.
4. Bản mix giữ được sự ổn định khi được chơi trên các hệ thống âm thanh loa đài khác nhau với chất lượng khác nhau, từ mono đến stereo.

Mixing là tinh chỉnh từng track để chúng hoà quyện với nhau thành 1 tổng thể có mục đích rõ ràng

Một số công cụ cơ bản thường được dùng trong Mixing & Mastering bao gồm Fader (chỉnh âm lượng từng track), Pan (chỉnh vị trí của track trong không gian stereo), Equalizer (chỉnh âm lượng của từng dải tần trong 1 track), Compressor / Limiter (chỉnh độ nén / dynamic range của âm thanh), các loại effects như Reverb (chỉnh độ vang), Delay (chỉnh độ trễ) cùng rất nhiều công cụ khác mà mình không thể kể hết trong bài viết này.

Lời Kết

Mình hi vọng qua bài viết này, các bạn đọc đã có thể nắm được khái niệm sơ lược về các công đoạn chính để sản xuất ra 1 sản phẩm âm nhạc:

1. Viết giai điệu, lời bài hát (có thể là cả hoà thanh)
2. Hoà thanh, phối khí, sắp xếp cấu trúc bài hát
3. Thu âm
4. Mixing & Mastering

Không cần nói thêm chắc những bạn cũng hiểu là mỗi quy trình này đều tiềm ẩn rất nhiều kiến thức và kỹ năng nâng cao hơn, mỗi quy trình đều xứng danh 1 quyển sách riêng viết về nó, trong khi bài viết này cũng không hề dài thêm được nữa. Hi vọng trong thời hạn tới mình sẽ hoàn toàn có thể viết những bài viết đi sâu hơn vào từng quy trình .

Trong bài viết tiếp theo, mình sẽ chỉ ra 5 món đồ thiết yếu để bạn có thể bắt đầu sản xuất âm nhạc.

Video liên quan