Trả lời phỏng vấn trước Quốc hội mới gần đây, khi nói về hiện tượng kỳ lạ “ lệch chuẩn ” của một số ít công dân Nước Ta khi ra quốc tế, Bộ trưởng Văn hoá, Thể thao và Du lịch Nguyễn Ngọc Thiện đề cập tới trường hợp người mẫu Ngọc Trinh .Người đứng đầu ngành văn hoá quốc gia cho rằng, người mẫu này đến dự Liên hoan phim Cannes ( Pháp ) với tư cách cá thể, nhưng ăn mặc ” rất là phản cảm “, cần lên án. Thậm chí, Bộ trưởng Thiện cho biết sẽ nghiên cứu và điều tra pháp luật để xử phạt những trường hợp tựa như .Sự ” phản cảm ” mà ngài Bộ trưởng lo ngại đến từ chiếc đầm xuyên thấu khung hình, được cắt khoét, xẻ hai tà cao quá hông của người mẫu trên thảm đỏ Cannes. Ngay sau khi những bức ảnh ấy được phát tán, mạng xã hội và tiếp thị quảng cáo hàng loạt buôn chuyện, bình phẩm không ngớt. Có quan điểm cho đó là quyền cá thể. Người lại nói đó là hành vi ” phản cảm ” không hề gật đầu .

Nhưng điều tôi ngạc nhiên nhất là sự việc đã đi vào cả nghị trường Quốc hội một cách nghiêm túc, được sử dụng phân tích bởi người đứng đầu một cơ quan hành pháp với các nhà lập pháp.

Tôi nỗ lực đi khám phá ý nghĩa nội hàm của từ ” phản cảm ” là gì mà có sức ảnh hưởng tác động ghê gớm đến như vậy. Trong những văn bản quy phạm pháp luật, chưa có định nghĩa về khái niệm này. Tôi hỏi những nhà ngôn ngữ học thì mỗi người đưa ra một cách hiểu khác nhau .Một nhà ngôn ngữ học lý giải ” cảm ” là tình cảm, tình cảm. ” Phản cảm ” là làm cho không còn tình cảm. Một nhà nghiên cứu và điều tra Hán Nôm san sẻ, trước đây, từ phản cảm rất ít khi được dùng, gần đây mới bị lạm dụng. Theo nguyên nghĩa tiếng Trung, ” phản cảm ” là cảm xúc, tâm ý phản đối, không hài lòng. Theo từ điển tiếng Việt của Hoàng Phê, ” phản cảm ” là gây ra phản ứng xấu đi, làm cho cảm thấy bực mình, không dễ chịu và thường nói về người chiêm ngưỡng và thưởng thức nghệ thuật và thẩm mỹ .Còn tôi hiểu rằng, phải chăng ” phản cảm ” đang được dùng lúc bấy giờ là một tính từ mang nét nghĩa nào đó rất thiêng liêng, thấm nhuần truyền thống, được coi là đúng đắn, mang nhiều giá trị văn hoá nên hiển nhiên được mọi người thừa nhận và phổ cập .Nhưng làm thế nào mà sự ” cảm ” của mỗi quan chức, mỗi nhà báo, mỗi người dùng mạng xã hội, của gần trăm triệu người dân Nước Ta lại cùng giống nhau, theo một nghĩa mơ hồ nào đó được ?” Phản cảm ” là khái niệm mông lung, không có nội hàm rõ ràng. Nhưng đáng quan ngại thay là nó đang được lạm dụng để kiểm soát và điều chỉnh xã hội. ” Phản cảm ” ngày càng thông dụng trong phát ngôn của quan chức. Nhiều quyết định hành động xử phạt hành chính của nhà chức trách xuất phát từ khái niệm này .Năm năm trước, ca sĩ Hương Tràm mặc đồ lót màn biểu diễn trong quán bar ở TP.HN. Sau đó, cô bị Sở Văn hoá phạt 10 triệu, cấm diễn 3 tháng vì ” ăn mặc phản cảm khi màn biểu diễn, trái với thuần phong mỹ tục Nước Ta ” .Năm năm nay, người mẫu Phương Mai mặc váy lộ vòng một, sau đó, bị Cục Nghệ thuật trình diễn phê phán là phản cảm. Năm 2012, ca sĩ Thu Minh bị phạt 3,5 triệu vì mặc áo lấp ló vòng một ở đêm nhạc TP HCM. Năm 2011, Minh Hằng mặc đồ lót trình diễn và bị Sở Văn hoá Quảng Bình phạt 3,5 triệu và nhắc nhở. Sau đó, cô một mực phản bác quyết định hành động này vì chứng minh và khẳng định bộ đồ ” không phản cảm ” .Không ít nghệ sĩ khác cũng từng bị nhà chức trách xử phạt, cấm diễn chỉ vì mặc phục trang được cho là ” phản cảm “. Vì không định nghĩa được rõ ràng nội hàm của phản cảm, nên khái niệm này có thế lực ghê gớm, giúp nhà quản trị xử phạt mọi đối tượng người tiêu dùng, mọi hành vi mà họ cảm nhận là phản cảm .

Khi còn làm phóng viên mảng văn nghệ, tôi được nghe nhiều tiếng kêu than trời của nhà sản xuất điện ảnh, hoạ sĩ truyện tranh, người làm sách, nhiếp ảnh gia, hoạ sĩ… bởi bao năm nay họ khốn khổ vì khái niệm “thuần phong mỹ tục” được đưa vào các văn bản quy phạm pháp luật. Đến nỗi nhiều nghệ sĩ trước khi lên ý tưởng sáng tạo tác phẩm nào đó luôn phải tự trả lời, tác phẩm này có vi phạm “thuần phong mỹ tục” hay không? Bởi chỉ sơ sẩy phạm vào vùng cấm mơ hồ đó, thì đứa con tinh thần có thể sẽ chết yểu trước khi đến được với công chúng.

Nhưng ” thuần phong mỹ tục ” dù có mơ hồ cũng còn là thứ đã được đưa vào văn bản. ” Phản cảm ” thì thậm chí còn còn không có trong văn bản mà chỉ có trong đầu quan chức. Sự mơ hồ tăng lên gấp bội. Chính khái niệm mơ hồ này đang là chiếc vòng kim cô trói buộc tư duy phát minh sáng tạo của nhiều quan chức và nghệ sĩ quốc doanh .Mới đây, ông Cho Kwang Han, tân thị trưởng thành phố Namyangigu ( Nước Hàn ) ngỏ ý khuyến mãi ngay cho TP Huế bức tượng Người đàn ông cúi đầu để tăng cường mối quan hệ hữu nghị, hợp tác. Tượng cao 6 mét, đúc bằng nhôm và đá Machan với thông điệp tôn trọng và đồng cảm và biểu lộ phong thái chào hỏi khiêm nhường của người Nước Hàn .Vậy mà, chỉ vì đây là tượng người đàn ông khoả thân, nên khi nhận được lời ý kiến đề nghị của phía Nước Hàn, chính quyền sở tại TP Huế đã phải họp không biết bao nhiêu cuộc để cùng chuyên viên xem xét bức tượng có phản cảm hay không ? Có nên nhận bức tượng hay không ? Nếu nhận thì đặt ở đâu để không phản cảm ? Thậm chí việc này vượt ngoài thẩm quyền của TP Huế, phải xin quan điểm tỉnh uỷ quyết định hành động. Cuối cùng, Thường vụ Tỉnh uỷ Thừa Thiên Huế nhất trí đặt bức tượng Người đàn ông cúi đầu ở khu vui chơi giải trí công viên 3/2, trước Đại học sư phạm Huế .Một người đàn ông khỏa thân là ” phản cảm “. Ngay cả một con giáp tưởng tượng cũng hoàn toàn có thể là ” phản cảm “. Năm 2017, bỗng một ngày người ta phát hiện trên dải phân cách một tuyến phố ở Hải Phòng Đất Cảng Open con rồng được tạo hình bằng hoa lá cây cảnh và hoa vàng giống hình tượng Pikachu trong phim hoạt hình .Thời điểm đó, truyền thông online và mạng xã hội lập tức dậy sóng với đủ khen chê trái chiều. Vì quá sợ hãi những quan điểm cho đó phản cảm, khiến chính quyền sở tại Hải Phòng Đất Cảng phải hấp tấp vội vàng tháo dỡ Pikalong .Cái gì cũng vướng rủi ro tiềm ẩn phản cảm, rất nhiều nhà quản trị đô thị quyết định hành động rằng mình sẽ … không làm gì. Đi qua bao cung đường trên nhiều thành phố khắp quốc gia, ta chỉ thường thấy những cây hoa lá được tạo hình kỷ hà vô tri, cây xanh được tỉa thành vuông, tròn, tứ giác. Ở một quốc gia có nền mỹ thuật dày dặn bậc nhất Đông Á, đường phố đầy những hình ” trang trí đường diềm ” kiểu trẻ con cấp một. Nhưng có lẽ rằng làm vậy thì sẽ tránh được … rủi ro tiềm ẩn phản cảm .Cũng vì loay hoay trong khái niệm mơ hồ là ” phản cảm “, mà bao năm qua, những loại sản phẩm văn hoá quốc doanh luôn chết yểu từ trong trứng nước, không hề bắt nhịp với hơi thở đời sống đương đại, dù được nhà nước góp vốn đầu tư không ít tài lộc .

Nhìn vào hệ thống tượng đài được nhà nước xây dựng từ Bắc tới Nam, ta dễ dàng bắt gặp những khuôn mẫu na ná nhau. Đó là danh nhân đứng vẫy tay chào hoặc ngồi đọc sách. Nền mỹ thuật quốc doanh gần như vắng bóng những tác phẩm có tính tương tác cao với con người, làm rung động người xem.

Các nghành xuất bản, nhiếp ảnh, truyện tranh, hội hoạ … do nhà nước góp vốn đầu tư cũng đều chung số phận như vậy .Nhiều lúc tôi tự hỏi, vì sao công cuộc chống phản cảm ở nước ta lại khó khăn vất vả, cực nhọc đến vậy. Mỗi khi có sự phát minh sáng tạo le lói loé lên, là lập tức bị quan chức, truyền thông online, mạng xã hội lên án là ” phản cảm “. Cái khái niệm quyền lực tối cao đến hoang đường này, liệu hoàn toàn có thể dẫn tất cả chúng ta đến chỗ không còn biết ” cảm ” cái gì nữa ?

Vũ Viết Tuân

Source: http://139.180.218.5
Category: Thuật ngữ đời thường