Hà hay hà biển là một loại động vật chân khớp đặc biệt (do chân đã tiêu biến) thuộc cận lớp Cirripedia trong phân ngành Giáp xác, và do đó có họ hàng với cua và tôm hùm. Hà chỉ sống ở vùng nước mặn, thường là vùng nước nông và thủy triều. Hà là loài sống bám trên các vách đá, không di chuyển trong suốt cuộc đời. Hiện nay người ta đã biết tên khoảng 1.220 loài hà. Đây là loài hải sản có giá trị kinh tế cao nhưng khó khai thác và gây nhiều tác hại với ngành hàng hải.

Khi nhìn trên vỏ tàu sắt, vách đá, đê chắn sóng, chân cầu tàu ta thuận tiện thấy những lớp xác vỏ cứng là do vô số hà biển tạo thành. Hình dạng đặc trưng của chúng là một lớp vỏ cứng bên ngoài, có một lỗ hở nhỏ, hình giống như những núi lửa tí hon. Nó hoàn toàn có thể bám vào mặt phẳng của bất kể thứ gì phát hiện trên biển, thậm chí còn hoàn toàn có thể định cư cả đời trên vỏ một con sò, cua biển hay da cá voi .

Hà có hai giai đoạn ấu trùng riêng biệt, nauplius và cyprid, trước khi phát triển thành một con hà trưởng thành.

Một trứng đã thụ tinh nở thành một nauplius: ấu trùng có một mắt một đầu và một râu, không có ngực hoặc bụng. Trải qua 6 tháng phát triển, sau năm lần lột xác nó chuẩn bị chuyển vào giai đoạn cyprid. Ấu trùng ban đầu bám lấy bố mẹ, và rời ra sau khi rụng lông lần đầu tiên và trở thành ấu trùng bơi tự do với lông cứng.[1]

Ấu trùng cyprid là giai đoạn cuối trước khi trưởng thành. Đây là giai đoạn ấu trùng không ăn mà tập trung tìm một nơi thích hợp để bám vĩnh viễn khi trưởng thành. Giai đoạn cyprid kéo dài từ ngày đến vài tuần. Nó khám phá các bề mặt có tiềm năng với đôi râu đã tiến hóa, một khi nó đã tìm thấy một vị trí có khả năng phù hợp, nó gắn cái râu thứ nhất lên bề mặt bằng một chất keo là glycoproteinous. Ấu trùng bắt đầu đánh giá dựa trên kết cấu của bề mặt, thành phần hóa học, độ ẩm tương đối, màu sắc và thành phần màng sinh học bề mặt; chúng thường đính kèm gần các con hà khác. Khi ấu trùng cạn kiệt năng lượng dự trữ nó trở nên ít kén chọn hơn và bắt đầu bám cứng bản thân vĩnh viễn với lớp nền là hợp chất proteinacous và sau đó trải qua biến thái thành một con hà “vị thành niên”.[2]

Hà điển hình phát triển sáu tấm đá vôi cứng bao vây và bảo vệ cơ thể. Trong suốt phần còn lại của cuộc đời, hà được gắn với mặt đất, khi đó những bộ phận duy nhất di chuyển được là 6 đôi xúc tu hay chân lông (cirri) để bắt các sinh vật phù du.
Sau nhiều lần biến thái hơn và đạt đến dạng trưởng thành, hà sẽ tiếp tục phát triển bằng cách thêm nguyên liệu mới cho những tấm vôi hóa nặng nề của nó. Những tấm đá vôi này không rụng đi, tuy nhiên, giống như tất cả ecdysozoans (động vật chân khớp nguyên thủy), con hà sẽ vẫn thay lông lớp biểu bì của nó.[3]

Hà là loài lưỡng tính tuy nhiên cũng có nhiều thành viên chỉ có một giới tính. Buồng trứng được nằm trong vỏ hoặc dưới đế bám và hoàn toàn có thể nằm sâu dưới mặt phẳng bám, tinh hoàn thì nằm cao hơn, ngay sát mặt phẳng lỗ hở. Những thành viên lưỡng tính cũng đảm nhiệm tinh trùng như hà cái. Mặc dù về mặt triết lý tự thụ tinh hoàn toàn có thể xảy ra nhưng đã được thực nghiệm chứng tỏ là hiếm xảy ra với hà. [ 4 ] [ 5 ]Lối sống bám cố định và thắt chặt của hà làm cho sinh sản hữu tính trở nên khó khăn vất vả, không như những sinh vật khác hà không hề để lại vỏ để giao phối. Để tạo điều kiện kèm theo chuyển gen giữa những cá thể bị cô lập, hà có dương vật cực kỳ dài. Hà có lẽ rằng có dương vật lớn nhất trong quốc tế động vật hoang dã nếu tính theo tỷ suất với size khung hình. [ 4 ]

Hà cũng có thể sinh sản thông qua một phương pháp gọi là spermcasting (phóng tinh trùng), trong đó hà đực giải phóng tinh trùng của mình vào trong nước và hà cái tự đón lấy thụ tinh cho trứng của mình.[6]

Lịch sử phân loại.

Loài hà Balanus improvisus bám trên một vỏ trai, một trong nhiều loài hà được phân loại bởi DarwinPhần ruột của con hà trông không khác gì bên trong con hàu – một động vật hoang dã thân mềm. Các nhà khoa học cũng đã nhầm lẫn trong một thời hạn dài và ngay đến giờ đây nhiều người vẫn cho rằng hà và hàu có họ hàng với nhau. Thật khó tin là con vật không biết bơi này có họ với tôm và cua. Hà khởi đầu được Carl Linnaeus và Georges Cuvier phân loại là thân mềm, nhưng vào năm 1830 John Vaughan Thompson đã xuất bản những quan sát cho thấy sự biến thái của ấu trùng nauplius và cypris thành hà lớn và chứng tỏ những ấu trùng này cũng giống hệt như của động vật hoang dã giáp xác. Năm 1834 Hermann Burmeister công bố thêm thông tin và chứng minh và khẳng định lại những phát hiện này. Kết quả là người ta đã chuyển hà từ ngành thân mềm sang nhóm Articulata Hypothesis ( gồm có ngành Chân khớp ). Sự việc này đã cho thấy những nhà tự nhiên học cần phải điều tra và nghiên cứu cụ thể để nhìn nhận lại những nguyên tắc phân loại của họ. [ 7 ]

Charles Darwin đã nêu lại vấn đề này vào năm 1846 và phát triển quan điểm của ông vào một nghiên cứu lớn được công bố dưới dạng một loạt các chuyên khảo trong năm 1851 và năm 1854.[7] Darwin đã tiến hành nghiên cứu này theo đề nghị của người bạn Joseph Dalton Hooker, mục đích là triệt để hiểu ít nhất một loài trước khi đưa ra khái quát cần thiết cho lý thuyết của ông về sự tiến hóa của chọn lọc tự nhiên.[8]

Một số nhà phân loại coi Cirripedia là một lớp hoặc phân lớp, và những bộ đôi khi được coi là những siêu bộ. Vào năm 2001, Martin và Davis đã đặt Cirripedia là một phân thứ lớp của Thecostraca và chia nó thành sáu bộ : [ 9 ]

• Phân thứ lớp Cirripedia Burmeister, 1834
  • Siêu bộ Acrothoracica Gruvel, 1905
    • Bộ Pygophora Berndt, 1907
    • Bộ Apygophora Berndt, 1907
  • Siêu bộ Rhizocephala Müller, 1862
    • Bộ Kentrogonida Delage, 1884
    • Bộ Akentrogonida Häfele, 1911
  • Siêu bộ Thoracica Darwin, 1854
    • Bộ Pedunculata Lamarck, 1818
    • Bộ Sessilia Lamarck, 1818

Vào năm 2021, Chan và tập sự nâng Cirripedia lên thành phân lớp của lớp Thecostraca, và những siêu bộ Acrothoracica, Rhizocephala, và Thoracica thành phân thứ lớp. Phân loại được update, hiện gồm có 11 bộ, đã được gật đầu trong Cơ sở tài liệu sinh vật biển. [ 10 ] [ 11 ]

• Phân lớp Cirripedia Burmeister, 1834
  • Phân thứ lớp Acrothoracica Gruvel, 1905
    • Bộ Cryptophialida Kolbasov, Newman & Hoeg, 2009
    • Bộ Lithoglyptida Kolbasov, Newman & Hoeg, 2009
  • Phân thứ lớp Rhizocephala Müller, 1862
  • Phân thứ lớp Thoracica Darwin, 1854
    • Siêu bộ Phosphatothoracica Gale, 2019
      • Bộ Iblomorpha Buckeridge & Newman, 2006
      • Bộ † Eolepadomorpha Chan et al., 2021
    • Siêu bộ Thoracicalcarea Gale, 2015
      • Bộ Calanticomorpha Chan et al., 2021
      • Bộ Pollicipedomorpha Chan et al., 2021
      • Bộ Scalpellomorpha Buckeridge & Newman, 2006
      • Bộ † Archaeolepadomorpha Chan et al., 2021
      • Bộ † Brachylepadomorpha Withers, 1923
      • (Không phân hạng) Sessilia
        • Bộ Balanomorpha Pilsbry, 1916
        • Bộ Verrucomorpha Pilsbry, 1916

Trong đời sống con người.

Đằng hồ là một loại hà có giá trị thực phẩm cao ở châu ÂuHà là một loại thực phẩm ngon và giàu dinh dưỡng. Ở Nước Ta nhiều vùng biển như Quảng Ninh, Hải Phòng Đất Cảng, … có loài món ăn hải sản này, nên trở thành một đặc sản nổi tiếng của Hạ Long. Hà bắt buộc phải khai thác tự nhiên vì không nuôi cấy tự tạo được. Việc khai thác hà ở Nước Ta cũng như tại châu Âu là việc làm khó khăn vất vả nguy khốn vì vỏ hà rất sắc nhọn và thường bám ở những vách đá cheo leo .

Hà ngỗng (Goose barnacle – ở Việt Nam gọi là đằng hồ) là một món ăn cao cấp ở các nước Địa Trung Hải như Ý, Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha.[12]
Sự tương đồng giữa hình dáng loại hà này với cổ của một loài ngỗng (Branta leucopsis tiếng Anh là Barnacle Goose) đã khiến người cổ đại liên tưởng đến những con ngỗng, hoặc ít nhất là các loài vịt trời đã tiến hóa từ con hà này. Thật vậy, từ “hà” (barnacle) ban đầu được dùng để gọi một loài ngỗng trời hay làm tổ trên các vách đá dựng đứng mà trứng và con non ít khi được nhìn thấy do nó sống ở Bắc Cực xa xôi.[13]

Hà ( Austromegabalanus psittacus ) cũng được sử dụng trong nhà hàng siêu thị Chile và là một trong những thành phần của món curanto .Tập tính bám vào mặt phẳng vật rắn của hà, đặc biệt quan trọng là hàng vạn con cùng bám một lúc gây ra rất nhiều thiệt hại về kinh tế tài chính cho con người. Một chiếc tàu bị hà bám kín thân thì vận tốc sẽ giảm đi 50 %. Hà bám vào mặt phẳng sắt kẽm kim loại thường tiết ra chất kết đính cực kỳ bền chặt mà chỉ có cách cạo hết vỏ sắt kẽm kim loại đi mới vô hiệu được hà. Chất dính này làm hỏng lớp sơn bảo vệ mặt phẳng sắt kẽm kim loại gây ra ăn mòn ( ăn mòn biển ) và rỉ sét .Năm 1905, trong cuộc chiến tranh Nga – Nhật, Hải quân Nhật giật mình vượt mặt trọn vẹn hạm quân Baltic của Nga được coi là vô địch lúc bấy giờ. Qua nghiên cứu và phân tích của những chuyên viên, một trong những yếu tố gây ra thất bại là do vận tốc chuyển dời của những tàu chiến Nga quá thấp so với dự kiến. Thủ phạm gây ra chính là những con hà bám đầy vỏ tàu. Hành trình từ biển Baltic đến biển Nhật Bản mất một năm khiến những con hà sinh sôi nảy nở làm tăng khối lượng và lực cản khiến tàu giảm vận tốc .Trong những thế kỷ trước ở vùng biển Caribe, bọn cướp biển thường phải lật úp thuyền chúng lại để cạo hà. Rất nhiều thuyền săn cá voi, sau nhiều ngày lênh đênh trên biển rất khó quay về vì lượng hà bám vào tàu quá lớn. Hà biển là mối rình rập đe dọa với thuyền nhỏ vì chúng bám vào, đến khi quay về đất liền sẽ mất thêm nhiều thời hạn cho nên vì thế ngư dân phải đốt lửa để chống hà bám ( nên hình thành địa điểm mang tên Bãi Cháy ). Ngày nay hiệu suất những tàu rất lớn nhưng hà vẫn luôn là mối rình rập đe dọa và hằng năm vẫn làm hao tổn của ngành hàng hải không ít ngân sách. [ 14 ]

Từ chất dính khủng khiếp mà con hà tiết ra, người ta đã chế tạo ra loại keo hà dùng để vá tàu khi bị thủng. Chỉ cần phết vào miếng kim loại rồi dán, rất nhanh mà bền chắc. Trong y tế, keo hà dùng làm băng giấy cầm máu, bịt miệng vết thương và vết mổ.

Liên kết ngoài.

Source: http://139.180.218.5
Category: Thuật ngữ đời thường