Phong trào Đông Du là một phong trào cách mạng ở Việt Nam đầu thế kỷ 20. Phong trào có mục đích kêu gọi thanh niên Việt Nam ra nước ngoài (Nhật Bản) học tập, chuẩn bị lực lượng chờ thời cơ cho việc giành lại độc lập nước nhà. Lực lượng nòng cốt cổ động và thực hiện phong trào là Duy Tân hội và Phan Bội Châu.

Đầu thế kỷ 20, Pháp đã hầu hết hoàn thành xong quy trình bình định Nước Ta, dẹp yên những cuộc nổi dậy đòi độc lập trong nước. Cuộc khởi nghĩa Yên Thế của Đề Thám chỉ còn hoạt động giải trí ở diện hẹp ( bị dập tắt vào năm 1913 ) .Năm 1903, Phan Bội Châu, một sĩ phu yêu nước người Nghệ An, mở màn đi vào Nam ra Bắc để liên hệ và để xây dựng một tổ chức triển khai cách mạng .

Thành lập Duy Tân.

Đầu năm 1904, sau khi từ Nam Kỳ về, ngày 8 tháng 4 năm Giáp Thìn (1904), Phan Bội Châu cùng Kỳ Ngoại hầu Cường Để (cháu 5 đời của Hoàng tử Cảnh) và hơn 20 đồng chí khác họp tại nhà riêng của Nguyễn Hàm (còn có tên là Nguyễn Thành, Nguyễn Tiểu La) tại Nam Thịnh sơn trang (Thăng Bình, Quảng Nam) lập ra một tổ chức bí mật có tên là Duy Tân hội.

Kỳ Ngoại hầu Cường Để được mời làm Hội chủ để thu phục nhân tâm tập hợp sĩ phu yêu nước, tranh thủ sự đống ý và giúp sức của nhiều người trong nước. Còn Phan Bội Châu, Nguyễn Hàm, Trình Hiền, Lê Võ, Đặng Tử Kính, Đặng Thái Thân … đều là những hội viên trọng điểm, đảm nhiệm mọi hoạt động giải trí của hội .Sau khi luận bàn, hội nghị xây dựng hội đã đề ra ba nhiệm trước mắt, đó là : * Phát triển thế lực hội về người cũng như về kinh tế tài chính .

• Xúc tiến chuẩn bị bạo động và các công việc khác sau khi khởi phát bạo động.
• Xác định phương châm ra nước ngoài cầu viện, và cách thức tiến hành.

Hai khoản trên giao cho toàn thể hội viên đảm đương, còn khoản thứ ba thì ủy thác cho Nguyễn Thành và Phan Bội Châu bàn kín rồi triển khai, những hội viên khác không được biết .

Và theo Nguyễn Hàm, thì nước Tàu hiện nay quốc thể đã suy hèn, cứu mình không xong thì cứu được ai. Duy nước Nhật Bản là một nước tân tiến ở trong nòi giống da vàng mới đánh được Nga, dã tâm đang hăng lắm. Tới đó, đem hết lợi hại tỏ với nó, tất nó ứng viện cho ta. Nếu nó không xuất binh nữa mà (ta tới) mướn tư lương mua khí giới, tất có thể dễ lắm…[1]
Sau đó, việc sang Nhật Bản cầu viện đã được đông đảo hội viên tán thành.

Sang Nhật Bản cầu viện.

Ngày 20 tháng Giêng năm Ất Tỵ ( 23/2/1905 ), Phan Bội Châu, Đặng Tử Kính, Tăng Bạt Hổ ( một thành viên cũ của phong trào Cần vương, làm người dẫn đường ) xuống tàu thủy tại Hải Phòng Đất Cảng, theo đường thủy bí hiểm sang Quảng Đông, Hồng Kông, Thượng Hải rồi đi tới Yokohama, Nhật Bản .Đến nơi Phan Bội Châu gửi thư xin gặp Lương Khải Siêu, một nhà cách mạng người Trung Quốc. Trong cuộc bút đàm, Lương Khải Siêu khuyên Phan Bội Châu không tìm cách cầu ngoại viện ( nhất là không nên đem quân đội Nhật vào nước ) để lấy lại độc lập ; mà nên chú trọng việc giáo dục và thức tỉnh nhân dân trong nước trước, khi có thời cơ tốt thì ai nấy đều đã sẵn sàng chuẩn bị để làm cuộc nổi dậy …Sau đó, Lương Khải Siêu còn ra mắt Phan Bội Châu với hai nhân vật quan trọng của Đảng Tiến Bộ đang cầm quyền ở Nhật Bản, là Bá tước Okuma Shigenobu và Thủ tướng Inukai Tsuyoshi để xin cơ quan chính phủ Nhật trợ giúp Nước Ta đánh đuổi Pháp. Nhưng hai người này cho rằng thời gian đó chưa thích hợp để Nhật hoàn toàn có thể trợ giúp về quân sự chiến lược, chỉ khuyên Phan Bội Châu đưa Cường Để sang Nhật ( ? ), viết sách báo để tranh thủ sự ưng ý của dư luận quốc tế, đồng thời cổ động người trẻ tuổi sang Nhật học tập để chờ đón thời cơ [ 2 ] .Sau khi bị Nhật Bản khước từ trợ giúp chiến binh cho hội, Phan Bội Châu đã chuyển hướng từ ” cầu viện ” sang ” cầu học ” .Tháng 6 năm Ất Tỵ ( 1906 ), Phan Bội Châu và Đặng Tử Kính mang một số ít sách ” Nước Ta vong quốc sử ” [ 3 ] bí hiểm về nước .

Phát động phong trào Đông Du.

Phan Bội Châu cùng những thành viên nòng cốt trong hội Duy Tân, sau khi đàm đạo đã đề xướng việc lập những hội nông, công, thương, để vừa tập hợp đoàn kết lực lượng, vừa lấy đó làm cơ sở lôi kéo người trẻ tuổi xuất dương và là cơ quan tài chính giúp sức phong trào Đông Du .Song song với những hoạt động giải trí trên, những thành viên của phong trào còn sáng tác nhiều thơ ca yêu nước như : ” Hải ngoại huyết thư “, ” Nước Ta Quốc sử khảo “, ” Tân Việt Nam “, ” Sùng bái giai nhân ” ( Phan Bội Châu ), ” Viễn hải quy hồng ” ( Nguyễn Thượng Hiền ), ” Kính cáo toàn nước ” ( Cường Để ), v.v… gửi về nước tuyên truyền cổ động nhân dân hưởng ứng phong trào .Vì vậy, sau khi phát động, phong trào Đông Du đã được phần đông người dân ở cả ba kỳ tham gia và ủng hộ, nhất là ở Nam Kỳ .

Ở Nam Kỳ, phong trào Đông Du đã nhận được sự giúp đỡ rất tích cực của tri phủ Trần Chánh Chiếu. Ông này đã lập ra khách sạn Nam Trung để làm nơi gặp gỡ của nhưng người yêu nước, lập Minh Tân công nghệ xã, để vừa chấn hưng công-thương-nghiệp, vừa để có tiền ủng hộ phong trào Đông Du. Ngoài ra, với vai trò là chủ bút tờ Nông cổ mín đàm và Lục tỉnh tân văn, ông còn cho đăng báo những bài có tư tưởng chống Pháp. Nhiều nhân sĩ khác ở đây cũng tích cực tham gia và hết lòng lo cho sự nghiệp chung như Đặng Thúc Liêng, Nguyễn Thần Hiến, Nguyễn An Khương, Bùi Chí Nhuận, Đặng Minh Chương,…[4].

Tháng 10 năm 1905, Phan Bội Châu trở lại Nhật Bản cùng với 3 người trẻ tuổi ( Nguyễn Thức Canh, Nguyễn Điền, Lê Khiết ), sau đó lại có thêm 5 người nữa ( trong đó có hai bạn bè Lương Ngọc Quyến, Lương Nhị Khanh và Nguyễn Văn Điến ) .

Năm 1906, Cường Để qua Nhật, được bố trí vào học Trường Quân sự Tokyo (Đông Kinh Chấn Võ Học Hiệu) cùng với Lương Ngọc Quyến. Kể từ đó cho đến năm 1908, số học sinh sang Nhật du học lên tới khoảng 200 người, hầu hết đều vào học tại trường Đông Á Đồng Văn thư viện – một trường của Nhật tại tô giới của Nhật ở Thượng Hải (Trung Quốc), sinh hoạt chung trong một tổ chức có quy củ gọi là Cống hiến hội…

Tổ chức Cống hiến hội.

Tại trường Chấn Võ và Đông Á đồng Văn thư viện, lưu học sinh Việt Nam được phiên chế vào các ban ngành chuyên môn. Buổi sáng học văn hóa, buổi chiều học các tri thức quân sự và luyện tập ở thao trường.

Để tăng cường quản lý học sinh, giữa năm 1907, Phan Bội Châu tổ chức Việt Nam Cống hiến hội (gọi tắt là Cống hiến hội), cử Cường Để làm Hội trưởng và ông (Phan Bội Châu) làm Tổng lý kiêm Giám đốc trực tiếp chỉ đạo tổ chức này.

Hội có 4 bộ lớn, mỗi bộ có 3 đại biểu của Bắc-Trung-Nam, đó là :

• Bộ Kinh tài chuyên trách việc thu chi; gồm các ủy viên Đặng Tử Kính, Đặng Bỉnh Thành, Phạm Chấn Yêm.
• Bộ Kỷ luật chuyên theo dõi ưu khuyết và thưởng phạt học sinh; gồm các ủy viên Đàm Kỳ Sinh, Phan Bá Ngọc, Hoàng Quang Thành.
• Bộ Giao tế phụ trách việc giao thiệp với người nước ngoài và đưa đón người trong nước ra, gồm các ủy viên [[Phan Thế Mỹ, Nguyễn Thái Bạt, Lâm Quảng Trung.
• Bộ văn thư chuyên trách việc giấy tờ đi lại, phát hành và lưu trữ các văn kiện; gồm các ủy viên Hoàng Trọng Mậu, Đặng Ngô Lân và Hoàng Hưng.

Ngoài ra, còn có cục Kiểm tra để giám sát nhân viên các bộ trên trong khi thừa hành nghiệp vụ; gồm các ủy viên Lương Nhập Nham, Trần Hữu Công và Nguyễn Diễn.

Phong trào tan rã.

Lúc bấy giờ, những cuộc hoạt động duy tân ở trong nước của những tổ chức triển khai Duy Tân hội, phong trào Duy Tân ( phát động năm 1906 ) và Đông Kinh nghĩa thục ( xây dựng tháng 3 năm 1907 ) đã tạo nên một không khí cách mạng về dân trí rất sôi sục .Phong trào Đông Du cũng đã và đang lan rộng khắp Bắc, Trung, Nam ; và việc học tập của lưu học sinh ở Nhật cũng đã không thay đổi và đang tăng trưởng thuận tiện .Tháng 3 năm 1908, phong trào ” cự sưu khất thuế ” ( tức phong trào chống sưu thuế Trung Kỳ nổi lên rầm rộ ở Quảng Nam, rồi nhanh gọn lan ra những tỉnh khác. Bị thực dân Pháp đưa quân đàn áp, nhiều hội viên trong phong trào Duy Tân và Duy Tân hội bị bắt, trong số đó có Nguyễn Hàm, một yếu nhân của hội [ 5 ] .Đang khi ấy ở Nam Kỳ, Trần Chánh Chiếu ( một trong số người tích cực ủng hộ Phong trào Đông Du ở Nam Kỳ ) lại cho đăng những bài có tư tưởng chống Pháp. Vì thiếu chứng cớ, chính quyền sở tại thực dân không hề phán quyết ông, nhưng kể từ đó nhiều người cùng hoạt động giải trí với ông, họ bí hiểm khủng bố .Thêm một cái cớ nữa để thực dân ra sức đàn áp, đó là vào tháng 3 năm 1908, những cha mẹ của du học sinh ở Nam Kỳ lại gửi thư công khai minh bạch theo đường bưu điện cho Phan Bội Châu nhắn là cử người về nhận tiền quyên góp. Hay tin, thực dân Pháp bèn sắp xếp người và bắt được Hoàng Quang Thành và Đặng Bỉnh Thành cùng với mọi sách vở, khi tàu vừa cặp bến TP HCM. Lập tức, những cha mẹ bị buộc phải gọi những con trẻ đang du học tại Nhật về, những hội buôn có díu líu đến phong trào bị khám xét và những người có tương quan đều bị bắt bớ …Tháng 5 năm đó, lại xảy ra vụ Hà thành đầu độc khiến chính quyền sở tại thực dân càng ra sức đàn áp những phong trào và tổ chức triển khai cách mạng Nước Ta .

Đặc biệt, để làm tan rã phong trào Đông Du, Pháp còn ký với Nhật hiệp ước vào tháng 9 năm 1908. Theo đó, Pháp cho Nhật vào Việt Nam mua bán; đổi lại, Nhật sẽ không cho các nhà cách mạng và lưu học sinh Việt Nam ở Nhật nữa.

Sau khi cử cảnh sát đến trường Đông Á đồng văn thư viện để giải tán tất cả các học sinh người Việt, tháng 3 năm 1909, Cường Để và Phan Bội Châu cũng bị trục xuất. Đến đây, phong trào Đông Du mà Phan Bội Châu và Duy Tân hội đã dày công xây dựng hoàn toàn tan rã, kết thúc một hoạt động quan trọng của hội.

Một số ảnh hưởng tác động đến nay.

Phong trào Đông Du có tác động ảnh hưởng rất lớn đến giới tri thức tại Nước Ta trong suốt thế kỷ XX và cho đến ngày này. Có nhiều hội thảo chiến lược, tọa đàm khoa học nhìn nhận sự tác động ảnh hưởng của phong trào này đến 1 số ít nhân vật nhà nghiên cứu, nhà khoa học nổi tiếng của Nước Ta thời kỳ cận đại, và hậu hiện đại. Đáng chú ý quan tâm, có những phong trào của thế hệ trẻ tìm về lại nơi khởi xướng của phong trào Đông Du – Nơi cách đây trên 100 năm nhà trí thức yêu nước Phan Bội Châu đã tổ chức triển khai một phong trào yêu nước gây được tiếng vang lớn tại Tokyo ( Nhật Bản ), Đoàn ” Hành trình tri thức Đông Du ” gồm những đại biểu người trẻ tuổi, sinh viên, học viên tiêu biểu vượt trội của Nước Ta đã có cuộc ” hội ngộ ” rất là ý nghĩa với những tri thức yêu nước của dân tộc bản địa thời kỳ đầu thế kỷ 20. Theo Nhà báo, Thạc sĩ Nguyễn Thành Luân, hành trình dài về nguồn này có ý nghĩa hình tượng rất lớn, kích thích ý thức tự học, niềm tin dân tộc bản địa để góp sức cho quốc gia mình của những bạn trẻ Nước Ta yêu nước, xuất phát từ việc học tập tư tưởng, quốc gia và con người Nhật Bản [ 6 ]

Mặc dù chỉ tồn tại trong một khoảng thời gian ngắn, nhưng phong trào Đông du được coi là một trong những phong trào yêu nước mạnh mẽ nhất của nhân dân [Việt Nam] [đầu thế kỷ 20] và đặc biệt nhiều thanh niên du học của trào lưu này đã trở thành những hạt nhân của các phong trào cách mạng tiếp theo trong công cuộc giải phóng dân tộc.

Tìm hiểu thêm.

Source: http://139.180.218.5
Category: Thuật ngữ đời thường