Thiết chế xã hội, thể chế xã hội hay ngắn gọn là thể chế, là một tập hợp các vị thế và vai trò có chủ định nhằm thỏa mãn nhu cầu xã hội quan trọng. đây là khái niệm quan trọng và được dùng rộng rãi trong xã hội học. Cũng giống như nhiều khái niệm khác của xã hội học, nội hàm của thiết chế xã hội cũng chưa được xác định một cách rõ ràng. Sự nhầm lẫn phổ biến nhất là việc đồng nhất thiết chế xã hội với một nhóm thực, tổ chức thực nào đó. Lý do của sự nhầm lẫn này là mặc dù khái niệm thiết chế xã hội rất trừu tượng, nhưng bản thân thiết chế lại hữu hình (tương tự như nhóm xã hội, tổ chức xã hội).

Thực chất nhóm xã hội, tổ chức triển khai xã hội là một tập hợp người được link với nhau bởi những dạng quan hệ xã hội. Các quan hệ xã hội này được hình thành từ những tương tác liên tục, không thay đổi, vĩnh viễn, có xu thế. Trong quy trình tương tác này những khuôn mẫu hành vi, vai trò được phong cách thiết kế hóa, tức là biến thành những thiết chế. Như vậy những nhóm, những tổ chức triển khai hay bản thân từng cá thể chỉ là như những tập hợp người thực thi những thiết chế mà thôi, chứ không phải là chính thiết chế .Nhà xã hội học người Mỹ J. Fichter cho rằng, thiết chế xã hội chính là một đoạn của văn hóa truyền thống đã được khuôn mẫu hóa. Những khuôn mẫu tác phong của nền văn hóa truyền thống đó được xã hội đồng tình, khuyến khích sẽ có khuynh hướng trở thành những quy mô hành vi được mong đợi – những vai trò. Do đó, thiết chế xã hội là một tập hợp những khuôn mẫu tác phong được hầu hết gật đầu ( những vai trò ) nhằm mục đích thỏa mãn nhu cầu một nhu yếu cơ bản của nhóm xã hội .

Nguyên nhân tạo ra thiết chế xã hội.

Các nhà xã hội học đều cho rằng thiết chế xã hội nảy sinh, tồn tại và phát triển là do nó đáp ứng nhu cầu xã hội. Nhu cầu xã hội là nguyên nhân hình thành, đồng thời nó cũng là mục đích tồn tại của thiết chế xã hội. Tất cả mọi xã hội bao giờ cũng có những nhu cầu cơ bản, mà việc thỏa mãn chúng có ý nghĩa sống còn đối với sự tồn tại của bản thân xã hội. Các nhu cầu xã hội cơ bản như sau:

1. Giao tiếp giữa các thành viên;
2. Sản xuất và sản phẩm dịch vụ;
3. Phân phối các sản phẩm và dịch vụ hàng hóa;
4. Bảo vệ các thành viên khỏi tác động của thiên nhiên, bệnh tật và nguy hiểm khác
5. Thay thế các thành viên (cả tái sinh sản sinh học) và thay thế văn hóa thông qua quá trình xã hội hóa;
6. Kiểm soát hành vi của các thành viên.

Những cố gắng nỗ lực được tổ chức triển khai lại nhằm mục đích thỏa mãn nhu cầu những nhu yếu đó chính là những thiết chế cơ bản .

Đặc trưng của thiết chế xã hội.

Mỗi thiết chế đều có mục tiêu nhằm mục đích thỏa mãn nhu cầu những nhu yếu xã hội. Sự nảy sinh thiết chế xã hội là do điều kiện kèm theo khách quan nhất định, biểu lộ ở tính thống nhất với cơ sở kinh tế tài chính – xã hội. Bản thân của thiết chế xã hội có sự độc lập tương đối và có tác động ảnh hưởng trở lại so với cơ sở kinh tế tài chính – xã hội. Tính không hiệu suất cao của những thiết chế xã hội, sự ảnh hưởng tác động không hòa giải của chúng, việc chúng không có năng lực tổ chức triển khai những quyền lợi xã hội, không sắp xếp được một cách đúng theo trật tự sự quản lý và vận hành của những mối liên hệ xã hội là tín hiệu nói lên sự khủng hoảng cục bộ của xã hội. Để khắc phục thực trạng này, cần phải nâng cấp cải tiến cơ bản bản thân những phương pháp và chính sách hoạt động giải trí của chúng .

Thiết chế xã hội được tổ chức thành cơ cấu. Các yếu tố tạo thành thiết chế xã hội có khuynh hướng kết hợp lại với nhau và hỗ trợ lẫn nhau. Khi thiết chế xã hội càng phức tạp, thì xã hội càng phát triển, và như vậy nó xác định vị trí, vai trò của cá nhân càng rõ ràng. Mỗi một thiết chế xã hội có một đối tượng riêng để hướng tới phục vụ, nhằm đáp ứng các nhu cầu xã hội chuyên biệt liên quan tới đối tượng. Để đạt được điều đó mỗi thiết chế lại có một chức năng. Mỗi một thiết chế tự nó được cấu trúc ở mức cao và được tổ chức xung quanh hệ thống các giá trị, chuẩn mực, quy tắc, khuôn mẫu đã được xã hội thừa nhận.

Chức năng của thiết chế xã hội.

Chức năng cơ bản

1. Điều hòa xã hội;
2. Kiểm soát xã hội.

Các chức năng của các thiết chế xã hội được thực hiện thông qua các nhiệm vụ:

• Thiết chế xã hội vốn là những mô hình hành vi được đa số thừa nhận là chuẩn và thực hiện theo, do đó các cá nhân sẽ không mất thời gian để suy tính, đắn đo xem cách thức hành động đó là đúng hay sai để thực hiện hay không thực hiện. Nói cách khác, thiết chế đã đơn giản hóa tác phong hành động, lề lối tư duy của cá nhân. Mọi thành viên hành động theo thiết chế một cách tự động hóa.
• Thiết chế xã hội cũng là tập hợp các vai trò đã được chuẩn hóa – Đó chính là các vai trò mà mọi cá nhân cần phải học để thực hiện thông qua quá trình xã hội hóa. Nghĩa là, thiết chế cung cấp cho cá nhân những vai trò có sẵn. Ví dụ, thiết chế gia đình cung cấp cho cá nhân những vai trò bố mẹ, con cái,…; thiết chế giáo dục cung cấp cho cá nhân các vai trò thầy, học sinh,… chứ không phải do cá nhân sáng tạo nên các vai trò này.

Thiết chế xã hội là yếu tố phối hợp và không thay đổi cho toàn thể nền văn hóa truyền thống. Nhìn chung, cá thể ít khi hành vi ngược lại những thiết chế ; bởi lẽ, cung cách tư duy và phong thái hành vi đã được thiết chế hóa có ý nghĩa quan trọng so với con người. Thiết chế mang lại cảm xúc yên tâm và bảo đảm an toàn cho những thành viên tuân thủ nó, vì nó chính là cái mà xã hội cho là đúng, là chuẩn – triển khai theo nó tức là triển khai theo đám đông, chỉ những thành viên không thực thi mới cảm thấy không an tâm vì bị xã hội lên án. ví dụ, đại đa số ” trai lớn lấy vợ, gái lớn gả chồng ” là việc làm rất là thông thường – đó là một thiết chế .

Thiết chế xã hội luôn bao gồm những mong đợi của xã hội. Nhờ có những mong đợi này của thiết chế mà cá nhân biết được mình sẽ phải hành động và suy nghĩ thế nào trước những người khác. Trường hợp thiết chế xã hội thực hiện các chức năng điều hòa và kiểm soát xã hội không đúng cách thức có thể dẫn đến các tác động tiêu cực đối với xã hội – khi sự điều hòa và đặc biệt là, sự kiểm soát của thiết chế quá mạnh sẽ triệt tiêu mọi sự sáng tạo của cá nhân, đồng thời thiết chế sẽ mang tính bảo thủ. Tính bảo thủ này thể hiện ở chỗ nó cố gắng duy trì những khuôn mẫu tác phong đã lạc hậu, lỗi thời. Các thiết chế này sẽ cản trở sự tiến bộ của xã hội. Nhưng, khi sự kiểm soát và điều chỉnh các quan hệ xã hội quá yếu của thiết chế có thể dẫn tới tình trạng các cá nhân, nhóm xã hội không thực hiện tốt vai trò, thậm chí trốn tránh trách nhiệm của mình. Kết quả là hoạt động từng phần hoặc toàn bộ xã hội bị đình trệ.

Giữa những thiết chế đôi lúc có xảy ra sự vận động và di chuyển tính năng. Sự vận động và di chuyển đó xảy ra khi Open một trong hai hoặc cả hai điều kiện kèm theo sau :

1. Thiết chế không đáp ứng được nhu cầu;
2. Các thiết chế đều có khả năng đáp ứng được yêu cầu, nhưng một trong số đó nổi trội hơn, có khả năng đáp ứng ở mức cao hơn so với các thiết chế khác.

Các loại thiết chế xã hội.

Căn cứ để phân loại

• Tính phổ quát của thiết chế;
• Sự cần thiết của thiết chế;
• Tầm quan trọng của thiết chế.

Căn cứ vào ba đặc thù trên, những nhà xã hội học chia những thiết chế xã hội thành hai loại :

1. Thiết chế chủ yếu – thiết chế cần thiết nhất cho xã hội và được coi là quan trọng nhất cho lợi ích cá nhân và xã hội, và bao gồm các thiết chế sau:
   • Thiết chế gia đình;
   • Thiết chế giáo dục;
   • Thiết chế kinh tế;
   • Thiết chế chính trị;
   • Thiết chế tôn giáo.
2. Thiết chế phụ thuộc – những thiết chế nhỏ bé và khác biệt nhau, nằm trong thiết chế chủ yếu.

• Hechter, M.; Horne, C. (2003). Lý thuyết về trật tự xã hội.

Source: http://139.180.218.5
Category: Thuật ngữ đời thường