Nguyễn Đình Chiểu có viết: Trai thời trung hiếu làm đầu Gái thời tiết hạnh làm câu trau mình. Hãy giải thích câu thơ ấy.

Hướng dẫn

Theo ý niệm của xã hội xưa, đàn ông thì phải lấy chữ trung làm đầu, nữ nhi thì phải quyết giữ tiết hạnh. Đó như một truyền thống lịch sử quý báu của dân tộc bản địa mà ngàn đời cha ông đã truyền lại cho con cháu. Mở đầu tác phẩm nổi tiếng Lục Vân Tiên, Nguyễn Đình Chiểu đã viết hai câu thơ, nó như một tựa đề để người đọc hoàn toàn có thể tưởng tượng được ý nghĩa mà nhà thơ muốn gửi gắm qua tác phẩm :

“ Trai thời trung hiếu làm đầu

Gái thời tiết hạnh làm câu trau mình ”
Sinh ra và lớn lên tại một mái ấm gia đình quan lại nhỏ ở đất Gia Định, Nguyễn Đình Chiểu trưởng thành vào giữa thế kỉ XIX, lúc triều đình phong kiến nhà Nguyễn đang suy vong và thực dân Pháp trong bước đầu xâm lược Nước Ta. Năm 1845, Nguyễn Đình Chiểu đỗ tú tài. Năm 1848, cụ ra thi ở kinh đô Huế thì được tin mẹ mất, trở về quê chịu tang và bị mù lòa. Đời gặp nhiều xấu số, cụ vừa làm việc thiện vừa dồn tham vọng cao đẹp của mình vào thơvăn. Lục Vân Tiên Open trong thời kì này đã bộc lộ rõ ý niệm làm người của cụ qua hình ảnh Lục Vân Tiên và Kiều Nguyệt Nga .
Nhà thơ đã có màn ra mắt ấn tượng về hình ảnh chàng trai họ Lục khiến người đọc có tình cảm với nhân vật ngay chỉ qua vài câu thơ ngắn :
” Có người ở Q. Đông Thành
Tu nhân tích đức sớm sinh con hiền
Đặt tên là Lục Vân Tiên
Tuổi vừa hai tám nghề chuyên học tập
Theo thầy nấu sử sôi kinh
Tháng ngày bao quản sân Trình lao đao
Văn đà khởi phụng đằng giao
Võ thêm ba lược sáu thao ai bì. ”
Như lời ra mắt của nhà thơ, cả cha mẹ lẫn Lục Vân Tiên đều tốt. Cha mẹ thì tu nhân tích đức còn Lục Vân Tiên thì hiền theo thầy nấu sử sôi kinh – văn võ khó ai bì kịp. Ắt hẳn trong thời hạn theo thầy nấu sử sôi kinh tháng ngày bao quản sân Tình lao đao ấy, chàng trai học Lục đã học được Trình Hiệu, Trình Di ( hai đại nho đời Tống ) những bài học kinh nghiệm làm trai của đức Khổng Tử ! Làm trai phải văn võ song toàn để xứng danh với phong vị đại nhân quân tử. Văn trong con người Lục Vân Tiên không chỉ là chữ nghĩa tinh thông mà còn là đạo làm người. Lục Vân Tiên trong những tháng năm ở cửa Khổng, sân Trình chắc đã tinh tường nghĩa lí của Tam cương, Ngũ thường : đạo vua tôi, thầy trò, cha con, cùng với nhân, nghĩa, lế, trí, tín để trở thành chàng trai gương mẫu. Thế thì tại sao chỉ có trung hiếu, chỉ có vua cha mẹ trong câu thơ đầu ? Và phải hiểu như thế nào cho đúng với ý niệm của Nguyễn Đình Chiểu khi đặt bút viết hai từ ấy ?Khi miêu tả tỉ mỉ về nhân cách cũng như con người Lục Vân Tiên, Nguyễn Đình Chiểu không quên vị trí quan trọng của người thầy trong đời sống xã hội, trong sự nghiệp của Lục Vân Tiên, bởi trong truyện, trước khi quyết định hành động đi thi, Lục Vân Tiên đã do dự, trăn trở nhiều. Từ câu hai mươi lăm đến câu tám mươi bốn trong truyện là hình ảnh người thầy, người Lục Vân Tiên nhớ trên đường đi thi, trước hết cũng là ngùi ngùi lại nhớ nơi học đường. Như vậy, với chàng trai họ Lục có lẽ rằng thầy là người cha thứ hai nên đã biến Tam cương của Nho giáo thành Nhị cương trung hiếu chăng ? Nhưng trung hiếu theo ý niệm của Nguyễn Đình Chiểu cũng như Lục Vân Tiên là gì ? Trung quân phải chăng là tuyệt đối trung thành với chủ với vua hay chỉ trung thành với chủ với quyền lực tối cao của chính sách quân vương dưới thời phong kiến ? Cũng may, Sở Vương trong Lục Vân Tiên là một vị minh quân không tham quyền cố vị nên Lục Vân Tiên trung thành với chủ. Bởi tâm nguyện lập thân trước lo báo hổ, sau là hiển vang nghĩa là Lục Vân Tiên luôn nghĩ đến việc làm tôi trung để báo hiếu thầy, cha mẹ. Tôi trung ở đây không số lượng giới hạn ở khoảng chừng thời hạn đã làm quan lớn trong triều. Ngay từ khi còn là anh khóa, chàng trai họ Lục đang thực thi chặng đầu của con đường ấy. Dù chưa là quan, nhưng khi thấy dân khổ vì bọn cướp Phong Lai chàng cũng ra tay tương hỗ. Bị mù rồi cũng được cứu sáng, sau khi về thăm mái ấm gia đình, chàng cũng lại đi thi. Quyết tâm được tiến cử theo con đường khoa bảng, chẳng phải Lục Vân Tiên muốn biểu lộ tư tưởng trung quân của mình sao ? Và sau này, sau khi thi đỗ quan trạng, Lục Vân Tiên đã thực thi bước sau cuối của hành vi trung quân là cầm quân đánh giặc Ô Qua bảo vệ biên cương của Sở Vương. Trước khi cầm quân chinh phạt giặc :
” Trạng Nguyên tấu trước bệ rồng
Xin dâng một tướng anh hùng đề binh. ”

Hớn Minh trước đây cùng đi thi với Vân Tiên, cũng là người trung nghĩa, người trên đường đi thi đã bẻ đi một giò của Đặng Sinh, con trai của quan huyện đã ỷ quyền cậy thế cưỡng gian con gái nhà lành, chịu tội án đày nên vượt ngục trốn về chùa tu. Hành động của Hớn Minh cũng là hành động của tôi trung không để người xấu làm ô danh chúa. Sau khi được Lục Vân Tiên dâng sớ xin vua tha, Hớn Minh đã cùng Lục Vân Tiên cầm quân diệt giặc Phiên.

Đối với vua với nước Vân Tiên đã tận trung tận hiếu, còn lòng hiếu thảo với cha mẹ, Lục Vân Tiên cũng đã làm tròn, trên đường từ nhà thầy đi thi, dù đã gặp và biết Hớn Minh thi cùng khoa nhưng Lục Vân Tiên vẫn để Hớn Minh đi trước vì chàng còn phải về thăm cha mẹ rồi sẽ theo sau. Đến kinh đô nghe tin mẹ mất ngay lúc nhập trường, chàng đành bỏ thi về chịu tang mẹ :
” Nhớ câu dưỡng dục, lo ơn sinh thành. ”
Cuộc đời của chàng trai vô cùng sóng gió, tai ương cứ liên tục ập xuống đầu chàng trai trẻ. Chàng trai còn bị cướp đi đôi mắt, sau này khi được thuốc tiên chữa lành đôi mắt, Lục Vân Tiên cũng đã sớm tạm biệt Hớn Minh trở về cùng cha già, đi viếng mộ mẹ trước khi nghĩ đến chuyện thi tuyển lập sự nghiệp .
Có thể thấy Nguyễn Đình Chiểu đã thiết kế xây dựng lên hai nhân vật tiêu biểu vượt trội với nhân cách khác thường. Hai nhân vật được coi là hiện thân của Nguyễn Đình Chiểu, mượn nhân vật của mình để bộc lộ nhân cách cao đẹp trong con người tác giả. Tiêu chuẩn làm trai của Nguyễn Đình Chiểu chính là trung, hiếu, Lục Vân Tiên và Hớn Minh và những nhân vật trong truyện đã làm rõ ý niệm này qua hành vi của họ .
Với phái đẹp, Nguyễn Đình Chiểu cho rằng tiết hạnh là hai nội dung, hai giá trị quan trọng số 1 so với phụ nữ so với những đức tính khác. Vậy tiết hạnh la gì ? Nói một cách suôn sẻ hơn thì tiết hạnh là giá trị của con gái, chính là sự nết na, mực thước, ngay thật và trong sáng trong đời sống. Đây làquan niệm đạo đức mang ảnh hưởng tác động của đạo lí Nho gia, tam tòng tứ đức .
Chữ tiết trong Lục Vân Tiên vẫn nằm trong tam tòng. Nàng đã tại gia tòng phụ ( làm con đâu dám cãi cha ) nên qua Hà Khê, nơi thao tác của phụ vương nàng để liệu bề nghi gia. Nhưng khi gặp Lục Vân Tiên tài hoa, đứng đắn thì nàng đã tự định đạt nghi gia lấy chồng của nàng. Nàng đã vượt quyền hạn cha mẹ hay sao ? Không, nàng đã ngay thật, trong sáng trình diễn vấn đề, nỗi lòng của mình cho cha hay, và Kiều Công đã hứa với nàng là :
” Cha nguyền trả đặng ơn này thì thôi. ”
Điều ấy có nghĩa là Kiều Công đã ngầm đồng ý chấp thuận. Chính thế cho nên mà Kiều Nguyệt Nga đã đặt bàn hương án chúc nguyền thần linh. Chúng ta hoàn toàn có thể xem đây là một lễ cưới không có chàng rể, một lễ cưới lạ lùng nhất trong văn học. Kể từ tích tắc ấy, Kiều Nguyệt Nga xem như mình đã xuất giá, nàng đã một lòng chờ đón chàng trai họ Lục, và khi bị đi tiến cử cống Phiên thì nàng đã bí mật ra đi rồi quyết trầm mình để thủ tiết thờ người chồng chưa thể làm lễ cưới xin .
Còn hạnh thì quá rõ ràng, nàng đã nết na với cha, giữ mực thước với Lục Vân Tiên, với tổng thể mọi người. Tứ đức của Nho gia là công, dung, ngôn, hạnh. Hạnh đứng vào hàng thứ tư. Cụ đồ Chiểu đã xếp lên hạng nhất, trong đời sống người con gái cần công, dung, ngôn lắm nhưng có những thứ ấy mà :” Không có tiết hạnh thì cũng bằng thừa ! ”
Cụ Nguyễn Đình Chiểu viết Lục Vân Tiên vào lúc quốc gia đang lâm nguy. Triều đình nhà Nguyễn suy vong. Pháp đang nhăm nhe xâm lược quốc gia, có lẽ rằng cụ đã nhìn thấy trước điều ấy nên đã nhắc lại đạo lí làm người cho người trẻ tuổi nam nữ đương thời. Quan niệm ấy của cụ có còn tương thích với xã hội ngày này không ?
Hiện nay ã hội đã tăng trưởng hơn nhiều và có những ý niệm mới nhưng vẫn giữ tính truyền thống cuội nguồn. Bài học trung hiếu của người trai giờ đây vẫn còn giá trị. Muôn đời, lòng hiếu thảo với cha mẹ vẫn không trôi theo thời hạn, theo dòng văn minh dù con người có vươn tới khỏi vòng giám sát lợi danh. Nó vẫn là thứ làm cho giá trị của con người thêm tỏa sáng dù ở cương vị nào trong xã hội. Hiếu thảo với cha mẹ thì trung thành với chủ với tổ quốc, dân tộc bản địa. Người trai thời điểm ngày hôm nay, ngoài niềm tin vào tôn giáo nào đó nếu có, họ đã hiểu ra, lực lượng nào đã hết lòng với dân, với nước để xứng danh với lòng trung thành với chủ của họ. Họ không còn mù quáng tuyệt đối trung thành với chủ với những hôn quân, trung thành với chủ với những ai lừa bịp họ như người trai trong chính sách phong kiến luôn bị vây chặt bởi niềm tin quân xử thần tử, thần bất tử bất trung, phụ xử tử vong, tử bất vong bất hiếu để góp phần cho bọn sâu dân mọt nước. Trong ý thức bình đẳng, đạo trung hiếu không còn dành riêng cho phái mạnh mà cho cả mọi người, cũng như tiết hạnh không chỉ dành riêng cho phái đẹp. Càng sống xã hội văn minh khoa học, luôn bị cám dỗ bởi những dục vọng thấp hèn, phụ nữ thời nay càng nhận ra tiết hạnh là phẩm chất đáng quý, đương nhiên là không tuyệt đối như phụ nữ thời xưa. Trước một vấn đề có quan hệ trực tiếp đến nhân phẩm của họ, họ luôn tâm lý lựa chọn hướng xử lý thuận tiện nhất để bảo vệ niềm hạnh phúc riêng, giữ danh dự cho mái ấm gia đình, và truyền thống lịch sử đạo đức của xã hội .
Từ khi Truyện Lục Vân Tiên sinh ra, cũng là thời gian Nguyễn Đình Chiểu đưa ra khung chuẩn đạo đức cho nam nữ người trẻ tuổi qua hai nhân vật chính Lục Vân Tiên và Kiều Nguyệt Nga, người ta cứ ngỡ là cổ xưa lỗi thời nhưng kì thực vẫn còn giá trị. Trung hiếu, tiết hạnh vẫn là thực chất truyền thống cuội nguồn của dân tộc bản địa Nước Ta ở bất kỳ nơi đâu và vào thời đại nào so với những ai tự hào mình là hậu duệ của Lạc Long Quân và Âu Cơ vậy .

Lòng trung hiếu và tiết hạnh của con người dù ở thời điểm nào cũng quan trọng và cần thiết. Tuy ở mỗi thời kỳ của xã hội quan niệm này có thay đổi đôi chút, nhưng giá trị của nó còn nguyên vẹn. Nếu trong xã hội ngày nay, cả nam và nữ đều đi theo quan điểm của Nguyễn Đình Chiểu thì xã hội tốt đẹp biết nhường nào.

Nguồn: Vietvanhoctro.com

Source: http://139.180.218.5
Category: Những câu danh ngôn hay bất hủ