Áo chàm là một loại trang phục truyền thống của dân tộc Tày, Nùng, Thái và nhiều dân tộc khác trên vùng núi cao phía Bắc Việt Nam. Chàm chính là tên loại thực vật dùng nhuộm màu chàm rất đặc trưng cho loại áo này. Hiện nay, loại trang phục truyền thống này đang có nguy cơ mai một nghiêm trọng.

[ 1 ] màu chàm

cây chàm dùng nhuộm vải

Để sản xuất những bộ áo chàm hay khăn vấn đầu, người Tày tự sản xuất vải hoặc mua vải tấm từ miền xuôi về cắt khâu thành bộ áo váy nữ và áo dài nam. tiếp theo, dùng cây chàm lấy trên rừng ngâm nước cho ra màu xanh đen. Dùng vôi đổ vào nước chàm khoắng để bột chàm lắng xuống đáy chậu rồi liên tục lấy bột này khoắng với tro nhà bếp đến khi nước chàm lên men đỏ thì xong phần nước chàm. Lấy vải nhúng vào nhuộm rồi mang ra phơi, hôm sau lại lặp lại động tác nhúng và phơi khô liên tục đến khi phục trang có màu đen nhánh là được. [ 2 ] [ 3 ]. Về cơ bản, hầu hết áo chàm đều không có hoa văn như phục trang của những dân tộc thiểu số khác. [ 3 ] Để dữ gìn và bảo vệ, người ta thường gấp gọn vải chàm hay phục trang chàm vào hòm, ướp lá hắc hương cho thơm. [ 3 ]
Bộ y phục truyền thống của người Tày làm từ vải tự dệt, nhuộm chàm, không thêu thùa hay trang trí. Phụ nữ mặc váy hoặc quần với áo cánh ngắn ở bên trong và áo dài ở bên ngoài. Tùy theo địa hình sinh sống mà có nhóm mặc áo ngắn hơn một chút ít hay quấn khăn thành chóp nhọn trên đỉnh đầu. Nam giới Tày mặc áo cánh ngắn gọi là slửa cỏm ( áo cỏm ), áo dài, quần và giày vải. Áo cánh bốn thân là loại xẻ ngực, cổ tròn cao, không cầu vai, xẻ tà, cài cúc vải ( thường bảy cái ) và hai túi nhỏ phía dưới hai thân trước. Trong dịp tết, lễ, hội thì đàn ông mặc thêm áo dài xẻ nách phải, đơm cúc vải. Quần và khóa may cùng vật liệu vải chàm như áo, cắt kiểu quần đũng chéo, dài tới mắt cá chân, độ choãng vừa phải, có cạp rộng không luồn rút, khi mặc có dây buộc ngoài .
Ngoài áo váy họ còn sản xuất mặt chăn, dây dao, thắt sống lưng thổ cẩm với đường nét hoa văn cầu kỳ, sặc sỡ như : rồng, nhện, én, quả trám, cái cày, rùa, nhện, mặt trời, hoa …, … Các phụ kiện này yên cầu những thiếu nữ Tày phải tự trồng dâu nuôi tằm, ươm tơ, xe sợi để chất lượng vải tốt hơn. Vải sau khi ngâm cũng trọn vẹn bằng chàm và tạo những sắc tố độc lạ sẽ được may thành những phụ kiện thích hợp. Các cô gái miền cao cũng thường trồng bông để tự làm lõi chăn bông .Người Tày còn có áo mớ ba, nón ba tầm giống như liền chị quan họ, mặc trong những ngày rằm, hay lễ tết. Các cô gái Tặng Ngay dây dao cho tình nhân để bộc lộ tình cảm .

Ảnh hưởng văn nghệ.

Áo chàm ảnh hưởng mạnh trong văn học từ các tác phẩm cận và hiện đại, đặc biệt là các tác phẩm viết tại chiến khu Việt Bắc như Việt Bắc của Tố Hữu cho tới ca dao.

Trong âm nhạc, hình ảnh chiếc áo chàm đã trở nên bất hủ qua câu hát của Phạm Duy:

Mai một truyền thống.

Áo chàm cũng như nhiều những nét văn hóa truyền thống những dân tộc bản địa Tày, Nùng, Thái đang trong thực trạng mai một nghiệm trọng. Những năm 1966 do làm ruộng đồng, nương rẫy vướng víu, những cô gái Tày chuyển sang mặc áo cỏm và váy ngắn. Hậu quả là thiếu nữ Tày giờ đây không biết làm áo chàm, dệt mặt chăn, dây dao thổ cẩm, … không biết cách mặc phục trang truyền thống lịch sử của dân tộc bản địa mình và thậm chí còn khước từ mặc phục trang chàm vì … không hợp mốt, vì mất thời hạn …. Hiện nay, trừ những người già ra thì những người trẻ tuổi mặc áo chàm như một thủ tục. Thiếu nữ Tày ra khỏi làng mặc những loại phục trang văn minh như quần bò. [ 1 ] [ 4 ]

[ 5 ]

[1] Phim tài liệu về cách nhuộm áo chàm

Source: http://139.180.218.5
Category: Thuật ngữ đời thường