Ca dao – dân ca là tiếng nói tâm tình của người lao động. Bên cạnh những bài thể hiện đời sống tình cảm phong phú còn có những bài trực tiếp bộc lộ cảm nghĩ của người nông dân trước công việc của hộ, tiêu biểu là bài sau đây:

Người ta đi cấy lấy công
Tôi nay đi cây còn trông nhiều bề.
Trông trời, trông đất, trông mây,
Trông mưa, trông nắng, trông ngày, trông đêm,
Trông cho chân cứng đá mềm,
Trời êm, bể lặng mới yên tâm lòng.

Người nông dân nghĩ sao nói vậy, thật giản dị, mộc mạc, tự nhiên. Nhưng chính điều đó lại tạo nên sự cảm động chân thành, sâu sắc trong lòng người đọc. Nỗi băn khoăn lo lắng của người nông dân quá lớn, như đúc lại thành khối nặng nề đè lên đôi vai gầy của họ, khiến chúng ta không khỏi xót xa, thương cảm.

Ý thơ thật đơn giản: người phụ nữ nông dân đi cấy lúa, chân ngập dưới bùn sâu mà lòng ngổn ngang trăm mối lo toan, trông mong nhiều bề, mong sao mưa thuận gió hoà, mọi sự bình an.

Tục ngữ cổ câu: Công cấy là công bỏ, công làm cỏ là công ăn. Kể từ khi cắm mạ xuống ruộng cho đến khi mang lúa về nhà, người nông dân phải làm bao nhiêu công việc vất vả, cực nhọc, phải tính toán, trăn trở mọi lẽ. Nhiều khi lúa đã chín vàng đồng, chỉ một trận lũ lụt tràn qua là tay trắng lại hoàn tay trắng.

Trong nghề nông, thường thì công việc cày bừa nặng nhọc dành cho đàn ông, còn việc nhổ mạ, cấy hái dành cho phụ nữ. Cho nên căn cứ vào giọng điệu, có thể cho rằng nhân vật trữ tình đang bày tỏ nỗi niềm trong bài ca dao trên là một phụ nữ hay làm và rất có ý thức về công việc của mình. Trước hết là sự phân biệt rõ ràng giữa mình với những người thợ cấy khác.

Người ta đì cấy lấy công
Tôi nay đi cấy còn trông nhiều bề.

Đi cấy lấy công là đi cấy thuê cho người khác để lấy tiền công. Cấy ít tiền ít, cấy nhiều tiền nhiều. Xong việc là chẳng ràng buộc trách nhiệm gì với chủ ruộng, có vất vả cũng chỉ là vất vả tấm thân: Bán mặt cho đất, bán lưng cho trời, Đổi bát mồ hôi lấy bát cơm… (Tục ngữ). Còn mình thì đi cấy trên ruộng của nhà mình. Đó là cơ sở để phân biệt giữa người làm thuê với người làm chủ. Và sự trông mong, lo lắng nhiều bề cùng xuất phát từ đây. Người thợ cấy tự hào phân biệt “tôi” khác với “người ta” ở cách tính toán trăn trở, năm liệu bảy lo về công việc mình làm với một ý thức trách nhiệm cao và một vốn hiểu biết khá phong phú, toàn diện.

Hai từ trông và bề ở câu thứ hai thật hàm súc, đa nghĩa và được sử dụng đúng nơi đúng lúc. Trông ở đây vừa có nghĩa quan sát, nhìn ngó, nhận xét, phân tích, vừa có nghĩa là lo lắng, mong đợi, hy vọng. Bề ở đây cũng vậy, vừa chỉ cái hữu hình tồn tại trong không gian có thể nhìn bằng mắt (trời, đất, mây), vừa chỉ cái vô hình có thể trông, nhìn hoặc chiêm nghiệm bằng tâm tưởng (nỗi lo thiên tai niềm vui được mùa..)

Có lẽ không có bài ca dao nào mà từ trông được lặp lại nhiều lần và độc đáo như ở bài này. Toàn bài chỉ có 6 câu mà từ trông được dùng đến 9 lần, mỗi lần mỗi nghĩa cụ thể khác nhau. Do đó, tuy lặp lại nhiều lần nhưng nghe vẫn thấy mới mẻ, sống động, không nhàm chán.

Ở câu đầu: Tôi nay đi cấy còn trông nhiều bề từ trông mang ý nghĩa khái quát gắn liền với từ nhiều bề, gợi lên hình ảnh người nông dân có cách suy nghĩ, nhìn nhận về công việc rất thấu đáo. Đây chính là chủ đề của bài thơ.

Hình ảnh ấy lại được tiếp tục khắc hoạ rõ nét ở những câu sau. Đặc biệt là ở hai câu giữa bài với 7 từ trông gắn liền với 7 đối tượng cụ thể khác nhau (trời, đất, mây, mưa, nắng, ngày đêm) trong bối cảnh rộng lớn là không gian và thời gian:

Trông trời, trông đất, trông mây
Trông mưa, trông nắng, trông ngày, trông đêm.

Các từ trông trên đây đều cổ thể hiểu theo hai hoặc ba lớp nghĩa và mỗi từ có một sắc thái biểu cảm khác nhau.

Nếu như ở câu: Trông trời, trông đất, trông mây, từ trông có nghĩa là nhìn, quan sát và theo dõi liên tục những thay đổi của thời tiết với thái độ băn khoăn, lo lắng, thì ở câu dưới: Trông mưa, trông nắng, trông ngày, trông đêm, trông còn có nghĩa là mong mỏi. Mong sao mưa thuận gió hoà cho cây lúa tốt tươi, để người vơi bớt nhọc nhằn và chứa chan hy vọng. Đến hai câu cuối thì từ trông hoàn toàn biểu hiện niềm hy vọng, cầu mong tha thiết:

Trông cho chân cứng đá mềm,
Trời êm, bể lặng mới yên tấm lòng.

Chân cứng đá mềm là thành ngữ chỉ ý chí và sức khoẻ con người cùng sự an toàn của người lao động, nhất là những người phải xông pha trong công việc gian nan vất vả thường ngày để có niềm vui, niềm tin vào cuộc sống.

Trời êm, bể lặng cũng là một thành ngữ biểu hiện sự thuận hoà của thiên nhiên (thời tiết, khí hậu); cao hơn nữa là sự yên bình trong cuộc sống (xã hội trật tự, an ninh, không có chiến tranh, trộm cướp)…

Càng hiểu rõ nội dung ý nghĩa của từ trông trong bài ca dao này, ta càng khâm phục và đồng cảm với nỗi lo toan vất vả của người thợ cấy nói riêng và của người nông dân nói chung. Từ đó, càng thêm thương thêm quý những giọt mồ hôi ngày ngày họ đổ xuống đồng để làm ra hạt lúa nuôi đời:

Ai ơi bưng bát cơm đầy,
Dẻo thơm một hạt đắng cay muôn phần.

Trong những bài ca dao trực tiếp bộc lộ cảm nghĩ của người làm ruộng trước công việc của họ, khó tìm thấy một bài vừa giản dị, tự nhiên, vừa hàm súc như bài này.

(Theo Nguyễn Thị Thanh Huyền, giáo viên dạy văn tại trường THPT chuyên Hùng Vương – Việt Trì – Phú Thọ)

tửu tận tình do tại

Người nông dân nghĩ sao nói vậy, thật đơn giản và giản dị, mộc mạc, tự nhiên. Nhưng chính điều đó lại tạo nên sự cảm động chân thành, thâm thúy trong lòng người đọc. Nỗi do dự lo ngại của người nông dân quá lớn, như đúc lại thành khối nặng nề đè lên đôi vai gầy của họ, khiến tất cả chúng ta không khỏi xót xa, thương cảm. Ý thơ thật đơn thuần : người phụ nữ nông dân đi cấy lúa, chân ngập dưới bùn sâu mà lòng bộn bề trăm mối lo toan, trông mong nhiều bề, mong sao mưa thuận gió hoà, mọi sự bình an. Tục ngữ cổ câu : Công cấy là công bỏ, công làm cỏ là công ăn. Kể từ khi cắm mạ xuống ruộng cho đến khi mang lúa về nhà, người nông dân phải làm bao nhiêu việc làm khó khăn vất vả, cực nhọc, phải đo lường và thống kê, trăn trở mọi lẽ. Nhiều khi lúa đã chín vàng đồng, chỉ một trận lũ lụt tràn qua là tay trắng lại hoàn tay trắng. Trong nghề nông, thường thì việc làm cày bừa nặng nhọc dành cho đàn ông, còn việc nhổ mạ, cấy hái dành cho phụ nữ. Cho nên địa thế căn cứ vào giọng điệu, hoàn toàn có thể cho rằng nhân vật trữ tình đang bày tỏ nỗi niềm trong bài ca dao trên là một phụ nữ hay làm và rất có ý thức về việc làm của mình. Trước hết là sự phân biệt rõ ràng giữa mình với những người thợ cấy khác. Đi cấy lấy công là đi cấy thuê cho người khác để lấy tiền công. Cấy ít tiền ít, cấy nhiều tiền nhiều. Xong việc là chẳng ràng buộc nghĩa vụ và trách nhiệm gì với chủ ruộng, có khó khăn vất vả cũng chỉ là khó khăn vất vả tấm thân : Bán mặt cho đất, bán sống lưng cho trời, Đổi bát mồ hôi lấy bát cơm … ( Tục ngữ ). Còn mình thì đi cấy trên ruộng của nhà mình. Đó là cơ sở để phân biệt giữa người làm thuê với người làm chủ. Và sự trông mong, lo ngại nhiều bề cùng xuất phát từ đây. Người thợ cấy tự hào phân biệt “ tôi ” khác với “ người ta ” ở cách thống kê giám sát trăn trở, năm liệu bảy lo về việc làm mình làm với một ý thức nghĩa vụ và trách nhiệm cao và một vốn hiểu biết khá đa dạng và phong phú, tổng lực. Hai từ trông và bề ở câu thứ hai thật hàm súc, đa nghĩa và được sử dụng đúng nơi đúng lúc. Trông ở đây vừa có nghĩa quan sát, nhìn ngó, nhận xét, nghiên cứu và phân tích, vừa có nghĩa là lo ngại, mong đợi, kỳ vọng. Bề ở đây cũng vậy, vừa chỉ cái hữu hình sống sót trong khoảng trống hoàn toàn có thể nhìn bằng mắt ( trời, đất, mây ), vừa chỉ cái vô hình dung hoàn toàn có thể trông, nhìn hoặc chiêm nghiệm bằng tâm tưởng ( nỗi lo thiên tai niềm vui được mùa .. ) Có lẽ không có bài ca dao nào mà từ trông được lặp lại nhiều lần và độc lạ như ở bài này. Toàn bài chỉ có 6 câu mà từ trông được dùng đến 9 lần, mỗi lần mỗi nghĩa đơn cử khác nhau. Do đó, tuy lặp lại nhiều lần nhưng nghe vẫn thấy mới mẻ và lạ mắt, sôi động, không nhàm chán. Ở câu đầu : Tôi nay đi cấy còn trông nhiều bề từ trông mang ý nghĩa khái quát gắn liền với từ nhiều bề, gợi lên hình ảnh người nông dân có cách tâm lý, nhìn nhận về việc làm rất thấu đáo. Đây chính là chủ đề của bài thơ. Hình ảnh ấy lại được liên tục khắc hoạ rõ nét ở những câu sau. Đặc biệt là ở hai câu giữa bài với 7 từ trông gắn liền với 7 đối tượng người tiêu dùng đơn cử khác nhau ( trời, đất, mây, mưa, nắng, ngày đêm ) trong toàn cảnh to lớn là khoảng trống và thời hạn : Các từ trông trên đây đều cổ thể hiểu theo hai hoặc ba lớp nghĩa và mỗi từ có một sắc thái biểu cảm khác nhau. Nếu như ở câu : Trông trời, trông đất, trông mây, từ trông có nghĩa là nhìn, quan sát và theo dõi liên tục những biến hóa của thời tiết với thái độ do dự, lo ngại, thì ở câu dưới : Trông mưa, trông nắng, trông ngày, trông đêm, trông còn có nghĩa là mong mỏi. Mong sao mưa thuận gió hoà cho cây lúa tốt tươi, để người vơi bớt nhọc nhằn và chứa chan kỳ vọng. Đến hai câu cuối thì từ trông trọn vẹn biểu lộ niềm kỳ vọng, cầu mong tha thiết : Chân cứng đá mềm là thành ngữ chỉ ý chí và sức khoẻ con người cùng sự bảo đảm an toàn của người lao động, nhất là những người phải xông pha trong việc làm gian truân khó khăn vất vả thường ngày để có niềm vui, niềm tin vào đời sống. Trời êm, bể lặng cũng là một thành ngữ bộc lộ sự thuận hoà của vạn vật thiên nhiên ( thời tiết, khí hậu ) ; cao hơn nữa là sự yên bình trong đời sống ( xã hội trật tự, bảo mật an ninh, không có cuộc chiến tranh, trộm cướp ) … Càng hiểu rõ nội dung ý nghĩa của từ trông trong bài ca dao này, ta càng khâm phục và đồng cảm với nỗi lo toan khó khăn vất vả của người thợ cấy nói riêng và của người nông dân nói chung. Từ đó, càng thêm thương thêm quý những giọt mồ hôi ngày ngày họ đổ xuống đồng để làm ra hạt lúa nuôi đời : Trong những bài ca dao trực tiếp thể hiện cảm nghĩ của người làm ruộng trước việc làm của họ, khó tìm thấy một bài vừa đơn giản và giản dị, tự nhiên, vừa hàm súc như bài này .

Source: http://139.180.218.5
Category: Những câu danh ngôn hay bất hủ