Tam độc (tiếng Phạn: triviṣa), trong Phật giáo, nói về 3 trạng thái tinh thần có hại: ngu si (vô minh) (tiếng Phạn: Moha), tham lam (tiếng Phạn: Lobha), sân hận (tiếng Phạn: Dosa).

Vì bị kiềm chế bởi tam độc tham, sân, si nên chúng sinh luôn tạo nghiệp ác và do đó tạo ra trong tâm thức những nghiệp lực dưới dạng tiền định lực, trói buộc tâm thức. Khi mạng sống chấm hết, chúng sinh bị kiềm chế bởi những tiền định lực ấy sẽ phải đi theo nghiệp lực của mình để tái sinh trong 6 cõi luân hồi với một tâm thức và thân thể của kiếp sống mới, tương thích với những nghiệp nhân đã tạo tác ra trong quá khứ .

Tam độc là phần chính giữa trong bức tranh “Bánh xe luân hồi” (Bhavachakra), đặt tại nhiều tu viện Phật giáo ở Tây Tạng, với hình ảnh con công, rắn và lợn cắn đuôi nhau.

Tham ( Lobha ), bắt nguồn từ ” Lubh “, bám chặt vào, hay cột lại, hoàn toàn có thể được dịch là ” luyến ái “, hay ” bám níu “. Vài học giả thích dùng danh từ ” khát vọng ” hơn. ái dục cũng được dùng trong nghĩa tương tự với lobha. Khi giác quan tiếp xúc với một đối tượng người tiêu dùng đáng được ưa thích, tức trần cảnh khả ái, thường thì có sự luyến ái hay bám níu phát sanh. Ngược lại, nếu đối tượng người dùng không đáng được ưa thích thì có tâm bất toại nguyện .

Sự bất toại nguyện ấy được gọi là Sân (dosa) hay paṭigha. Sân (Dosa) xuất nguyên từ căn “dus”, không bằng lòng, không vui, bất mãn, bất toại nguyện. Paṭigha do căn “paṭi”, chống lại, và “gha”, chạm vào, đụng, tiếp xúc, ác ý, thù hận, cũng được xem như có ý nghĩa tương đương với paṭigha.

Si (Moha) do căn “muh”, lầm lạc, ảo tưởng. Đó là trạng thái mê mờ, lầm lạc, ảo tưởng. Chính moha bao trùm đối tượng như một đám mây mờ và làm cho tâm mù quáng, không thấy rõ. Đôi khi moha được phiên dịch là không biết, si mê.  

Các trạng thái ý thức trái chiều với tam độc :.

• Buông bỏ
• Tứ vô lượng tâm (từ, bi, hỷ,xả)
• Trí tuệ

• Ta phải thực hành phép “Thiểu dục tri túc” (Ít muốn biết đủ).
• Ta phải tập dừng lại, tập quan sát để có thể biết phân biệt đúng sai, phải trái.
• Ta phải biết thực hành pháp môn tu tứ niệm xứ ( thân niệm xứ, thọ niệm xứ, tâm niệm xứ, pháp niệm xứ).

Theo vi diệu pháp ( Abhidhamma ), moha ( si ) nằm trong toàn bộ những loại tâm bất thiện. Lobha ( tham ) và dosa ( sân ) không phát sanh một mình mà luôn luôn phối hợp với moha ( si ). Còn moha ( si ), thì hoàn toàn có thể khởi sanh đơn độc một mình. Do đó danh từ ” momūha “, si mê can đảm và mạnh mẽ .Đối nghịch hẳn với ba căn trên có ba căn thiện ( Kusala ). Ba căn nầy không những hàm xúc sự vắng mặt 1 số ít điều kiện kèm theo bất thiện mà còn bao hàm sự hiện hữu của những điều kiện kèm theo có tánh cách ” thiện ” một cách tích cực. Alobha không phải chỉ có nghĩa là không luyến ái ( không tham ), mà cũng là quảng đại, bao dung, thoáng đãng bố thí. Adosa cũng không phải chỉ là không sân hay không thù hận, mà còn là thiện ý, thiện chí, hay tâm từ ( mettā ). Amoha không phải chỉ là không si mê mà cũng là trí tuệ hay tri kiến, minh mẫn sáng suốt ( ñāṇa hay paññā ) .

• Vi Diệu Pháp Toát Yếu (Nārada Mahā Thera)

• Phật giáo Việt Nam
• Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống Nhất
• Chương trình tu học bậc Hướng thiện.

Source: http://139.180.218.5
Category: Thuật ngữ đời thường