Bài 1: KHÁI QUÁT VỀ ĐẠO DIỄN CHƯƠNG TRÌNH VĂN HÓA NGHỆ THUẬT

1. Định nghĩa chương trình văn hóa nghệ thuật

Sách “ Phương pháp đạo diễn chương trình thẩm mỹ và nghệ thuật tổng hợp ” của Lê Ngọc Canh [ 1 ] ý niệm về chương trình thẩm mỹ và nghệ thuật tổng hợp như sau :
Chương trình nghệ thuật và thẩm mỹ tổng hợp là sự link, hợp thành từ những tác phẩm, tiết mục đơn lẻ nằm trong một tổng thể và toàn diện sắp xếp cố định và thắt chặt và chương trình đó đã hàm chứa tính nghệ thuật và thẩm mỹ tổng hợp. Nói cách khác là chương trình nghệ thuật và thẩm mỹ tổng hợp là tập hợp những tác phẩm, tiết mục đơn lẻ của nhiều mô hình thẩm mỹ và nghệ thuật, tuy nhiên nó phải tuân theo quy luật cấu trúc và cân đối sinh thái xanh, tình cảm, tâm ý và thẩm mỹ và nghệ thuật người xem. Chương trình nghệ thuật và thẩm mỹ tổng hợp phải triển khai được hai nhu yếu là tính thẩm mỹ và nghệ thuật và tình lôgích khoa học, tính hài hòa và hợp lý, tính mê hoặc .

Sách “Tài liệu nghiệp vụ văn hóa cơ sở”[2] của Cục văn hóa cơ sở – Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, bài “Công tác văn nghệ quần chúng ở cơ sở” đã nêu:

Nói tới chương trình nghệ thuật và thẩm mỹ là nói tới những tiết mục và sự sắp xếp, bố cục tổng quan những yếu tố tạo nên một tổng thể và toàn diện thẩm mỹ và nghệ thuật trình diễn gây ấn tượng, mê hoặc người xem từ mở màn tới kết thúc. Chương trình nghệ thuật và thẩm mỹ quần chúng là một số ít tác phẩm thẩm mỹ và nghệ thuật được cấu trúc với nhau trong một thể thống nhất, biểu diễn trong một thời hạn nhất định, do quần chúng tham gia vào quy trình sáng tác và biểu diễn thẩm mỹ và nghệ thuật, nhằm mục đích chuyển tải tới người xem ý đồ tư tưởng, tình cảm và giá trị nghệ thuật và thẩm mỹ .
Sách “ Phân tích âm nhạc ” của Đào Trọng Minh [ 3 ] khi nói về âm nhạc không tiêu đề, có tiêu đề và âm nhạc có chương trình đã nghiên cứu và phân tích :
Âm nhạc không có tiêu đề là loại tác phẩm âm nhạc không có tên gọi tác phẩm mang tính tiêu đề nội dung mà chỉ có tên gọi tác phẩm mang tính thể loại, hình thức cấu trúc hoặc nguồn gốc nguồn gốc. Âm nhạc có tiêu đề là loại tác phẩm âm nhạc mà trong đó nhạc sĩ diễn đạt những hiện tượng kỳ lạ đơn cử trong đời sống tự nhiên và xã hội bằng một tiêu đề văn học diễn đạt khái quát nội dung tác phẩm của mình. Âm nhạc có chương trình là một dạng lan rộng ra và cụ thể hóa của âm nhạc có tiêu đề. Ở đây người nghe lĩnh hội tác phẩm trải qua nội dung đã được chương trình hóa. Bằng những giải pháp bộc lộ thẩm mỹ và nghệ thuật khác nhau tác giả đã hướng người nghe vào một chương trình nội dung theo ý đồ phát minh sáng tạo của mình ; và như thế cảm nhân âm nhạc cũng như hình tượng âm nhạc được cụ thể hóa hơn .
Qua 1 số ít ý niệm trên, hoàn toàn có thể rút ra những đặc thù cơ bản chung của thể loại chương trình như sau : mỗi chương trình đều là sự hợp thành của những tiết mục, giữa những tiết mục có mối quan hệ với nhau, những tiết mục được sắp xếp theo một cấu trúc, và diễn ra theo một trình tự thời hạn nhất định .
Từ những đánh giá và nhận định về đặc thù chung của chương trình và những nghiên cứu và phân tích về hoạt động giải trí văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật, hoàn toàn có thể đưa ra một cách hiểu cơ bản về chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật như sau :

Chương trình văn hóa nghệ thuật là một dạng hoạt động văn hóa phi vật thể, bao gồm các tiết mục văn hóa, nghệ thuật khác nhau; được lắp ghép theo một cấu trúc hợp lý, thẩm mỹ và cân bằng tâm sinh lý – tình cảm; diễn ra liên tục và trực tiếp trước người xem; theo một trình tự thời gian nhất định.

2. Đặc trưng chương trình văn hóa nghệ thuật 

( 1 ) Là một thể loại hoạt động giải trí văn hóa truyền thống dưới dạng phi vật thể : như đã trình diễn, mẫu sản phẩm của những hoạt động giải trí văn hóa truyền thống nghệ thuật và thẩm mỹ trong mạng lưới hệ thống TT văn hóa truyền thống hoàn toàn có thể sống sót ở hai dạng cơ bản là : ( 1 ) dạng vật thể, gồm có những loại sản phẩm thuộc nhóm hoạt động giải trí ứng dụng đặc trưng nghệ thuật và thẩm mỹ ngôn từ và nghệ thuật và thẩm mỹ tạo hình ; ( 2 ) dạng phi vật thể, gồm có những loại sản phẩm thuộc nhóm hoạt động giải trí ứng dụng đặc trưng thẩm mỹ và nghệ thuật biểu lộ và nghệ thuật và thẩm mỹ tổng hợp. Từ đó, hoàn toàn có thể thấy chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật thuộc nhóm hoạt động giải trí ứng dụng nghệ thuật và thẩm mỹ tổng hợp ( mà tiêu biểu vượt trội là nghệ thuật và thẩm mỹ sân khấu ), cho nên vì thế nó vừa mang đặc tính của một hoạt động giải trí sân khấu vừa tiềm ẩn những đặc trưng của một hoạt động giải trí văn hóa truyền thống. Nói cách khác, mục tiêu của hoạt động giải trí văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật hướng con người tới những giá trị văn hóa truyền thống và phương tiện đi lại của hoạt đồng này đa phần sử dụng ngôn từ đặc trưng của thẩm mỹ và nghệ thuật sân khấu. Tuy nhiên, hành vi và xung đột trong chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật không trọn vẹn giống với hành vi và xung đột của tác phẩm sân khấu .
( 2 ) Chương trình gồm có nhiều tiết mục được lắp ghép lại với nhau : chương trình hoàn toàn có thể được bố cục tổng quan theo hình thức tiết mục, chương hay phần ( mỗi phần hoàn toàn có thể có hơn một chương ). Chương trình hoàn toàn có thể có hoặc không có cố định và thắt chặt chủ đề ; so với chương trình có cố định và thắt chặt chủ đề thì mạng lưới hệ thống những tiết mục phải có mối quan hệ với nhau và với chủ đề – nội dung của cả chương trình ; đới với những chương trình không cố định và thắt chặt chủ đề thì những tiết mục không nhất thiết phải có mối quan hệ với nhau và với chủ đề – nội dung, nhưng vẫn phải có mối quan hệ với nhau về mặt hình thức – thể loại, tiết tấu và thời hạn diễn ra chương trình .
( 3 ) Tiết mục là đơn vị chức năng cơ bản để cấu trúc nên chương trình : Mỗi tiết mục đều có năm đặc thù cơ bản là : có tiêu đề, có nội dung, có hình thức diễn đạt, có tiết tấu và có thời lượng. Mỗi tiết mục hoàn toàn có thể sống sót tương đối độc lập trong chương trình, đồng thời giữa những tiết mục cũng có mối quan hệ với nhau một cách thống nhất, hòa giải, nghệ thuật và thẩm mỹ trong cùng một chương trình. Đối với chương trình có cố định và thắt chặt chủ đề thì những tiết mục bắt buộc phải có mối quan hệ hữu cơ, ngặt nghèo với nhau cả nội dung lẫn hình thức và tiết tấu để tạo nên một khối thống nhất, ngặt nghèo cùng phản ánh một tư tưởng chủ đề chung .
( 4 ) Tiết mục trong mỗi chương trình thường phong phú về ngôn từ biểu lộ : đặc tính tổng hợp được cho phép mỗi tiết mục trong chương trình văn hóa truyền thống nghệ thuật và thẩm mỹ hoàn toàn có thể thuộc một thể loại hoạt động và sinh hoạt văn hóa truyền thống ( lễ nghi truyền thống cuội nguồn và đương đại, game show, trò diễn … ), hay nghệ thuật và thẩm mỹ ( âm nhạc, múa, kịch, xiếc, ảo thuật, video clip, phim ngắn, hóa trang, trang trí, sắp xếp, tạo hình … ) ; bên cạnh một tiết mục cũng hoàn toàn có thể đồng thời được bộc lộ bằng nhiều ngôn ngữ văn hóa, thẩm mỹ và nghệ thuật khác nhau như trong một tiết mục đồng thời có ca múa, ca múa nhạc, biểu diễn thời trang, hoạt cảnh sân khấu, nói có hình ảnh minh họa …
( 5 ) Cấu trúc chương trình hài hòa và hợp lý, thẩm mỹ và nghệ thuật và cân đối tâm sinh lý – tình cảm : đây cũng là những nhu yếu mang tính nguyên tắc của chương trình văn hóa truyền thống nghệ thuật và thẩm mỹ, nghĩa là chương trình phải có một nội dung được xác lập mang tính hài hòa và hợp lý, ngặt nghèo ; nội dung của chương trình phải được chuyển tải ra bên ngoài bằng những hình thức nghệ thuật và thẩm mỹ, vươn tới cái đẹp và tiết tấu của chương trình phải được xem xét sao cho bảo vệ tính sinh động, tăng trưởng hòa giải, cân đối nhằm mục đích tạo sự cân đối về mặt tâm sinh lý – tình cảm cho cả người biểu diễn lẫn người chiêm ngưỡng và thưởng thức từ lúc khởi đầu cho tới khi kết thúc chương trình. Tất cả ba yếu tố này phải hòa quyện vào nhau một cách thuần thục, tài tình để tạo nên sức mê hoặc, hấp dẫn của mỗi chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật. Để tạo ra một cấu trúc vừa bảo vệ tính hài hòa và hợp lý, tính thẩm mỹ và nghệ thuật, tính cân đối tâm sinh lý – tình cảm và tính mê hoặc, lôi cuốn công chúng, chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật thường ứng dụng thẩm mỹ và nghệ thuật sân khấu kịch với đặc trưng tính “ kịch ” và những hình thức cấu trúc “ xung đột kịch ” để cấu trúc chương trình .
( 6 ) Chương trình diễn ra liên tục, trực tiếp : những tiết mục trong chương trình hoàn toàn có thể có nội dung không liên tục ( kiểu sử thi hay gián cách như kịch Brecht ), nhưng chúng được lắp ghép với nhau và trải qua những thủ pháp liên kết để liên tục diễn ra trên sân khấu, bảo vệ tính thời hạn pháp luật cho từng tiết mục trong tổng thời lượng của cả chương trình. Đồng thời những tiết mục cũng được diễn viên biểu lộ trực tiếp qua ngôn từ hành vi sân khấu, trước sự tham gia, chiêm ngưỡng và thưởng thức của người theo dõi. Cũng có những tiết mục không phải được diễn viên biểu diễn trực tiếp trên sân khấu mà hoàn toàn có thể qua phương tiện đi lại ngôn từ điện ảnh, hình ảnh hay biểu ngữ … Cả hai dạng tiết mục biểu diễn trực tiếp và không trực tiếp qua diễn xuất của diễn viên đều có giá trị ngang nhau và cùng góp thêm phần tạo nên hình tượng của tác phẩm văn hóa truyền thống – chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật. Khác với tác phẩm sân khấu, xem nghệ thuật và thẩm mỹ diễn xuất của diễn viên là TT, những phương tiện đi lại nghệ thuật và thẩm mỹ không biểu diễn phải tập trung chuyên sâu tương hỗ, tạo điều kiện kèm theo, Giao hàng đắc lực cho nghệ thuật và thẩm mỹ biểu diễn của người diễn viên trên sân khấu. Tuy nhiên, về cơ bản những tiết mục trong chương trình văn hóa truyền thống nghệ thuật và thẩm mỹ vẫn tập trung chuyên sâu và tôn vinh vai trò diễn viên biểu diễn trực tiếp trên sân khấu, trước sự tham gia của người theo dõi .
( 7 ) Chương trình diễn ra trong một khoảng chừng thời hạn nhất định : sự số lượng giới hạn và lao lý về lượng thời hạn diễn ra của một chương trình bộc lộ rõ đặc tính thẩm mỹ và nghệ thuật thời hạn trong những chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật. Nghĩa là những tiết mục trong chương trình có sự tích hợp, hoạt động và tăng trưởng theo thời hạn sẽ tạo nên xúc cảm và nội dung biểu lộ của chương trình. Yếu tố thời hạn có đặc tính quy ước và tính tổ chức triển khai, bộc lộ cho tính hành vi và tính thống nhất trong một chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật. Tính quy ước và tính tổ chức triển khai của thời hạn là cơ sở cho việc pháp luật, phân bổ, số lượng giới hạn so với thời lượng biểu diễn của mỗi tiết mục, giữa những tiết mục trong một chương trình văn hóa truyền thống nghệ thuật và thẩm mỹ. Mỗi tiết mục là một hành vi, mạng lưới hệ thống những tiết mục trong quan hệ cấu trúc ngặt nghèo của nó sẽ tạo ra một hành vi sân khấu mang tính chỉnh thể văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật. Chương trình văn hóa truyền thống nghệ thuật và thẩm mỹ với tư cách là một chỉnh thể văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật được diễn ra liên tục, xuyên suốt trong một khoảng chừng thời hạn nhất định. Mặc dù, chương trình gồm có nhiều tiết mục khác nhau, tuy nhiên khi chiêm ngưỡng và thưởng thức một chương trình văn hóa truyền thống nghệ thuật và thẩm mỹ liền lạc thì không hề chia cắt ra nhiều lần, nhiều tiết mục riêng không liên quan gì đến nhau để chiêm ngưỡng và thưởng thức .

Với cách quan niệm chương trình là một hệ thống các tiết mục được lắp ghép lại với nhau, thì có thể thấy ở các trung tâm văn hóa, thể loại chương trình văn hóa nghệ thuật ứng dụng phương tiện nghệ thuật sân khấu phổ biến một số hình thức sau:

• Chương trình văn nghệ (chương trình biểu diễn âm nhạc, chương trình biểu diễn múa, chương trình biểu diễn ca múa nhạc, chương trình nghệ thuật tổng hợp, chương trình tuyên truyền lưu động);
• Chương trình sân khấu hóa (các cuộc lễ, hội, sinh hoạt…);
• Chương trình cuộc thi (trò chơi, cuộc thi, liên hoan, hội thi, hội diễn…)

Nhóm những chương trình này đều mang những đặc thù chung là : tính hành vi, tính lắp ghép, tính tổng hợp và tính trực tiếp .

3. Thành tố chương trình văn hóa nghệ thuật

Tiếp cận theo đặc trưng ngôn từ nghệ thuật và thẩm mỹ sân khấu, chương trình văn hóa truyền thống nghệ thuật và thẩm mỹ cũng tiềm ẩn những thành tố của một tác phẩm sân khấu gồm có : tác giả – người viết ngữ cảnh, diễn viên – người biểu diễn những tiết mục trong chương trình, đạo diễn – người dàn dựng chương trình và người theo dõi – người tiêu dùng chương trình văn hóa truyền thống nghệ thuật và thẩm mỹ .
( 1 ) Tác giả – người viết ngữ cảnh chương trình
Kịch bản chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật cũng được xem là một một câu truyện bằng ngôn từ, là thể loại của mô hình văn học ( văn, thơ, kịch ). Bởi, nó cũng phản ánh hiện thực bằng giải pháp tư duy hình tượng, trải qua phương tiện đi lại ngôn từ lời thoạị của những loại nhân vật ( nhân vật người dẫn chuyện, người dẫn chương trình, tuyên truyền viên, nhân vật kịch ), cùng với ngôn từ của thể loại tự sự và trữ tình ( sử dụng lời văn, lời thơ, lời ca của những tác phẩm văn học, nghệ thuật và thẩm mỹ lồng ghép trong ngữ cảnh ) .
Kịch chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật có một số ít đặc thù sau :
Tính tự sự : biểu lộ qua kịch chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật là một câu truyện có khởi đầu, tăng trưởng và kết thúc rõ ràng. Kịch chương trình văn hóa truyền thống nghệ thuật và thẩm mỹ cũng có diễn biến rõ ràng, nhưng khác với một diễn biến theo kiểu kịch tính thường thấy ( là một mạng lưới hệ thống hữu cơ và hoàn hảo về những sự kiện, với những nhân vật có sự va chạm, xung đột với nhau về tính cách, đấu tranh một cách quyết liệt để xử lý xung đột ), diễn biến kịch chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật hoàn toàn có thể có hoặc không nhất thiết phải có một mạng lưới hệ thống hữu cơ những sự kiện, những nhân vật có xích míc nhau về tính cách, xung đột và đấu tranh để triệt tiêu nhau, đi tới kết thúc và tổng thể phải được cấu trúc ngặt nghèo lại với nhau để tường thuật lại trong một diễn biến hoàn hảo .
Tính trữ tình : thể hiện qua tư tưởng, tình cảm, khát vọng của những nhân vật được tác giả hư cấu trong tác phẩm ( trải qua lời thoại kịch, lời dẫn chương trình, lời thuyết minh, lời tuyên truyền, lời ca, điệu múa, thậm chí còn là hình ảnh tĩnh và động, tranh, tượng hay những phương tiện đi lại biểu cảm khác ) .
Tính kịch : nội dung câu truyện được hư cấu trong sự tích hợp giữa yếu tố tư liệu và yếu tố hình tượng nghệ thuật và thẩm mỹ ; hoàn toàn có thể thấy, chủ đề của kịch những chương trình văn hóa truyền thống nghệ thuật và thẩm mỹ thường khai thác vật liệu nội dung của những sự kiện đơn cử, người thật, việc thật ; địa thế căn cứ vào mục tiêu của cuộc trình diễn ; để giải nghĩa những vật liệu đời sống thật đó một cách thân thiện, dễ hiểu và thẩm mỹ và nghệ thuật ; bằng sự hư cấu – trải qua trí tưởng tượng của nghệ sĩ để tạo nên những hình tượng ; qua đó, nhằm mục đích làm sáng tỏ những yếu tố chính trị, xã hội, văn hóa truyền thống … thực thi những trách nhiệm nhất định của đơn vị chức năng. Tư liệu là cơ sở để hư cấu thẩm mỹ và nghệ thuật ( tưởng tượng phát minh sáng tạo nên hình tượng thẩm mỹ và nghệ thuật ), mẫu sản phẩm mang tính tự liệu và hư cấu nghệ thuật và thẩm mỹ thể hiện, phản ánh mục tiêu chủ yếu, chủ quan của người phát minh sáng tạo. Sự phản ánh đó chính là một phương pháp đặc trưng – phương pháp hình tượng trong việc chuyển hóa giữa thông tin xã hội và nhận thức con người ( hai chiều của một hoạt động giải trí văn hóa truyền thống ý thức ). Câu chuyện tiềm ẩn những xích míc, xung đột để tạo nên sức mê hoặc, có khi gây kịch tính. Xung đột trong chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật là những xung đột giả định, do tác giả hư cấu nhằm mục đích mục tiêu tạo sự tương phản, trái chiều, đối tỉ để làm cái cớ nhằm mục đích đạt mục tiêu giáo dục sao cho mê hoặc người theo dõi, nó không nhất thiết phải là xung đột đích thực của những tính cách nhân vật trong những thực trạng xã hội nhất định, đấu tranh với nhau để khẳng định chắc chắn sự thắng hay thua cuộc và qua đó tự thể hiện tư tưởng chủ đề .
Như vậy ngữ cảnh chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật là một văn bản biên kịch, trình diễn câu truyện được hư cấu, có diễn biến rõ ràng, có xích míc, xung đột và được biểu lộ trải qua lời thoại của những kiểu nhân vật khác nhau cùng với sự tích hợp phong phú của những phương tiện đi lại biểu cảm .
Tác giả ngữ cảnh chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật : là người ( cá thể hay tập thể ) sáng tác ra những kịch bản văn học kịch chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật. Thông thường họ là những người thao tác chính thức hay cộng tác viên của những TT văn hóa truyền thống ; là những người có am hiểu và hành nghề trình độ trong nghành văn hóa truyền thống, văn học, nghệ thuật và thẩm mỹ. Những người có vốn kỹ năng và kiến thức sâu và rộng, am tường về văn hóa truyền thống, cảm thụ tốt và thực hành thực tế được nhiều mô hình nghệ thuật và thẩm mỹ, nhất là thẩm mỹ và nghệ thuật tổng hợp sẽ là một lợi thế trong hoạt động giải trí sáng tác ngữ cảnh chương trình văn hóa truyền thống nghệ thuật và thẩm mỹ. Tác giả ngữ cảnh hoàn toàn có thể đồng thời là người đạo diễn cho chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật .
( 2 ) Diễn viên – người biểu diễn trong chương trình

Diễn viên là người sáng tạo và biểu diễn trên sân khấu, người trung chuyển tất cả các hành động kịch trong kịch bản tới khán giả. Hoạt động sáng tạo của diễn viên giới hạn trong phạm vi của kịch bản và phụ thuộc vào đạo diễn và khán giả. Diễn viên chương trình văn hóa nghệ thuật rất đa dạng, phong phú, phụ thuộc vào việc thiết kế tiết mục của tác giả và cả việc xử lý dàn dựng của đạo diễn. Thông qua ngôn ngữ nghệ thuật biểu hiện, biểu diễn (hành động ngôn ngữ, ngoại hình và tư duy) người diễn viên thể hiện lời dẫn, lời thuyết minh, lời tuyên truyền, lời thoại kịch, lời phát biểu, lời ca, điệu múa; hay sử dụng các động tác, cử chỉ, điệu bộ của cơ thể (hành động không lời) trong sự kết hợp với các đạo cụ, cảnh trí (phương tiện nghệ thuật tạo hình và biểu cảm khác) cùng vận động và phát triển trong không gian và thời gian sân khấu, dưới sự dàn cảnh của đạo diễn… để thể hiện vai diễn của mình hay trình bày nội dung, ý nghĩa của tiết mục, cảnh diễn trong chương trình.

Sản phẩm lao động phát minh sáng tạo của diễn viên là vai diễn. Mỗi vai diễn của diễn viên chương trình văn hóa truyền thống nghệ thuật và thẩm mỹ vừa tiềm ẩn cái tôi tỉnh táo, sáng suốt của diễn viên ; vừa tiềm ẩn cái tôi trữ tình của nhân vật được giả định, pháp luật trong ngữ cảnh. Vai diễn của diễn viên chương trình văn hóa truyền thống nghệ thuật và thẩm mỹ có khi là sự biểu diễn một nhân vật kịch được định sẵn theo khuôn mẫu ngữ cảnh lao lý ( diễn viên đóng vai ) ; cũng có khi vai diễn đó là sự trình diễn chính trí tuệ, tình cảm của bản thân mình về một nhân vật hay sự kiện, yếu tố nào đó ( qua lời dẫn, lời bình, lời phát biểu của bản thân diễn viên là người dẫn chương trình, khách mời, đại biểu … ) .
Sáng tạo của diễn viên trên sân khấu được triển khai trong thời hạn và khoảng trống của chương trình, tại khu vực là sàn diễn, được người theo dõi tiếp đón trực tiếp tại chỗ. Giữa diễn viên và người theo dõi có sự giao lưu, tác động ảnh hưởng và tác động ảnh hưởng qua lại lẫn nhau trong lúc phát minh sáng tạo và tận hưởng chương trình văn hóa truyền thống nghệ thuật và thẩm mỹ. Quá trình sản xuất và tiêu dùng diễn ra đồng thời, do đó người theo dõi cũng là một thành tố hữu cơ, không hề thiếu trong sự hoàn hảo một chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật .
( 3 ) Đạo diễn – người dàn dựng chương trình
Đạo diễn chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật là người chuyển nội dung hành vi trong kịch bản văn học thành hành vi biểu diễn trên sân khấu, trải qua thẩm mỹ và nghệ thuật dàn cảnh, sắp xếp diễn viên hoạt động và tăng trưởng trong toàn cảnh sân khấu .
Quy trình việc làm của người đạo diễn chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật gồm có những quy trình sau : đọc ngữ cảnh, nghiên cứu và phân tích ngữ cảnh, lên ý đồ đạo diễn và triển khai ý đồ đạo diễn. Nội dung việc làm người đạo diễn phải làm là : lý giải ngữ cảnh bằng cách nói riêng của mình với toàn bộ sự hiểu biết nghề nghiệp, xúc cảm, sự rung động thực sự của bản thân ; chỉ đạo diễn xuất cho diễn viên để hình thành nên những hình tượng nhân vật độc lạ trong sự hòa giải của vở diễn ; tổ chức triển khai phối hợp những mô hình nghệ thuật và thẩm mỹ, những thành viên phát minh sáng tạo vào một khuynh hướng chúng theo ý đồ dàn dựng thống nhất của mình .
Đạo diễn là một nghề thuộc nhóm ngành nghệ thuật và thẩm mỹ. Đạo diễn chương trình văn hóa truyền thống nghệ thuật và thẩm mỹ vừa phải là “ nhà nghệ sĩ ” làm nghề thẩm mỹ và nghệ thuật dàn dựng, vừa phải là “ nhà văn hóa ” làm nghề hoạt động giải trí văn hóa truyền thống. Sự đồng cảm, am tường một cách sâu và rộng những yếu tố văn hóa truyền thống và nghệ thuật và thẩm mỹ, trong sự hoạt động hữu cơ, biện chứng và thống nhất giữa chúng với nhau vừa là một mục tiêu, nhu yếu, trách nhiệm đồng thời cũng là ý nghĩa, giá trị to lớn nhất của nghề đạo diễn chương trình văn hóa truyền thống nghệ thuật và thẩm mỹ. Cho nên, người làm hoạt động giải trí văn hóa truyền thống cần phải hiểu và biết thực hành thực tế nghệ thuật và thẩm mỹ, còn người làm nghệ thuật và thẩm mỹ cần phải nhận thức không thiếu về thực chất, quy luật và giá trị của văn hóa truyền thống ; và quan trọng hơn, cần có thái độ và năng lượng vận dụng một cách hài hòa và hợp lý, hòa giải, thẩm mỹ và nghệ thuật mối quan hệ biện chứng giữa phương tiện đi lại nghệ thuật và thẩm mỹ và mục tiêu văn hóa truyền thống trong quy trình hoạt động giải trí văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật .
( 4 ) Khán giả – người tiêu dùng văn hóa truyền thống nghệ thuật và thẩm mỹ
Khán giả là người trực tiếp tham gia ( tận hưởng và phát minh sáng tạo ) những chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật. Trong quy trình tham gia, người theo dõi biểu lộ trực tiếp phản ứng của với tổng thể những gì đang diễn ra trên sân khấu. Những biểu lộ, phản ứng của khán giá sẽ tác động ảnh hưởng và tác động ảnh hưởng trực tiếp tới cảm hứng, tâm ý phát minh sáng tạo, biểu diễn của diễn viên ngay trên sân khấu .
Quá trình tham gia vào những chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật người theo dõi không chỉ tận hưởng mà còn hoàn toàn có thể cùng tham gia phát minh sáng tạo và triển khai xong chương trình trải qua sự liên tưởng, tưởng tượng, thái độ, phản ứng, góp ý, gợi ý cho diễn viên, đạo diễn … ; thậm chí còn họ còn là những người trực tiếp tham gia vào quy trình biểu diễn trên sân khấu trải qua tiết mục giao lưu, phát biểu quan điểm, người chơi những game show, thí sinh của cuộc thi … ; so với những chương trình sân khấu hóa, người theo dõi cũng là một lực lượng diễn viên chính thức, tham gia vào hành vi kịch và hành vi sân khấu, có tổ chức triển khai và được dàn dựng như nhóm diễn viên biểu diễn trên sân khấu …
Thông qua tận hưởng và phát minh sáng tạo những chương trình văn hóa truyền thống nghệ thuật và thẩm mỹ, người theo dõi không chỉ để thỏa mãn nhu cầu nhu yếu cái đẹp, tìm kiếm và thỏa mãn nhu cầu những khoái cảm nghệ thuật và thẩm mỹ, nâng cao nhận thức, đổi khác hành vi bản thân theo hướng ngày càng hoàn thành xong hơn những giá trị chân, thiện, mỹ .
Có thể thấy, chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật cũng hội đủ những đặc tính của một tác phẩm sân khấu như : tính hành vi, tính xung đột, tính trực tiếp biểu diễn và giao lưu với người theo dõi, tính tổng hợp và tập thể. Các đặc tính này góp thêm phần làm cho chương trình văn hóa truyền thống nghệ thuật và thẩm mỹ có được sức mạnh và sức sức mê hoặc đặc biệt quan trọng của mô hình thẩm mỹ và nghệ thuật tổng hợp khoảng trống và thời hạn ; là phương tiện đi lại đặc trưng, độc lạ của hoạt động giải trí văn hóa truyền thống nghệ thuật và thẩm mỹ .
Hoạt động phát minh sáng tạo thẩm mỹ và nghệ thuật sân khấu cũng có sự tương đương với hoạt động giải trí sản xuất những mẫu sản phẩm văn hóa truyền thống niềm tin gồm có những thành tố phát minh sáng tạo, tổ chức triển khai và tận hưởng. Song, đặt trong toàn cảnh hoạt động giải trí của TT văn hóa truyền thống, nơi hầu hết thực thi trách nhiệm tổ chức triển khai Giao hàng những nhu yếu tận hưởng, tiêu dùng văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật của người dân, thì hoạt động giải trí ship hàng gồm có hai hoạt động giải trí hầu hết là phát minh sáng tạo và tổ chức triển khai ( còn hoạt động giải trí tận hưởng thuộc về phía người dân ). Theo đó, hoàn toàn có thể thấy hoạt động giải trí phát minh sáng tạo và tổ chức triển khai những chương trình văn hóa truyền thống nghệ thuật và thẩm mỹ ở TT văn hóa truyền thống lúc bấy giờ thường tựu trung vào hai loại hoạt động giải trí hầu hết là : hoạt động giải trí viết ngữ cảnh và hoạt động giải trí dàn dựng những chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật .

4. Định nghĩa đạo diễn chương trình văn hóa nghệ thuật

Đạo diễn chương trình văn hóa nghệ thuật là người lý giải kịch bản và chỉ đạo, hướng dẫn toàn bộ công việc biểu diễn trong một chương trình văn hóa nghệ thuật, bằng nghệ thuật dàn cảnh sân khấu.

Đạo diễn là tên tuổi để chỉ một người làm việc làm dàn dựng thẩm mỹ và nghệ thuật ; là người có năng lượng nghiên cứu và phân tích, lý giải và xây dựng hình tượng nghệ thuật và thẩm mỹ trong tiết mục, chương trình và chỉ rõ việc thể hiện hình tượng nghệ thuật và thẩm mỹ đó trên sân khấu ; hướng dẫn nhưng không áp đặt, mở ra toàn bộ những phát minh sáng tạo của diễn viên và tập thể văn nghệ sĩ cộng tác viên trong chương trình ; có năng lượng tổ chức triển khai hàng loạt hành vi của một chương trình .
Từ định nghĩa trên, hoàn toàn có thể thấy đạo diễn chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật có vai trò, trách nhiệm như sau :

• Vai trò của đạo diễn chương trình văn hóa nghệ thuật:

Chuyển ngôn từ hành vi kịch trong ngữ cảnh chương trình văn hóa truyền thống ghệ thuật thành ngôn từ hành vi sân khấu để diễn viên biểu diễn trong sự sắp xếp, dàn cảnh của những yếu tố thuộc điều kiện kèm theo phong cách thiết kế khác để hợp thành tác phẩm sân khấu – chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật .

• Nhiệm vụ của đạo diễn chương trình văn hóa nghệ thuật:

Xây dựng hình tượng thẩm mỹ và nghệ thuật cho tiết mục, chương trình là trách nhiệm tối cao, số 1 của người nghệ sĩ – đạo diễn chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật. Hình tượng nghệ thuật và thẩm mỹ chính là thước đo giá trị – năng lực lao động của người nghệ sĩ. Quá trình tạo dựng nên những hình tượng thẩm mỹ và nghệ thuật trong những chương trình chính là quy trình nghệ sĩ từ trí tuệ và xúc cảm, tình cảm của mình đi lựa chọn những công cụ, phương tiện đi lại vật chất kỹ thuật và những hình thái ( đặc trưng ngôn từ ) của những mô hình nghệ thuật và thẩm mỹ khác nhau để tạo nên lớp vỏ vật chất mang tính hình thức bên ngoài, nhằm mục đích chuyển tải một nội dung, tư tưởng nào đó mà ngữ cảnh pháp luật. Nói cách khác, người đạo diễn có trách nhiệm chuyển tải nội dung tư tưởng đã được khẳng định chắc chắn trong ngữ cảnh ( hành vi kịch ), thành những hình trạng, cảnh tượng được diễn viên biểu diễn sinh động trên sân khấu để người theo dõi xem ( hành vi sân khấu ), bằng những thủ pháp thẩm mỹ và nghệ thuật dàn cảnh .
Nghệ thuật dàn cảnh là hoạt động giải trí tư duy bằng những hình tượng tạo hình được chuyển tải trải qua diễn xuất của diễn viên cùng với những điều kiện kèm theo phong cách thiết kế của sân khấu khi đạo diễn đã thấy rõ hàng loạt hành vi kịch trong ngữ cảnh. Ngôn ngữ dàn cảnh biểu lộ đời sống trên sân khấu một cách hình tượng và trách nhiệm này chỉ hoàn toàn có thể được thực thi trải qua sự tổng hợp hàng loạt những phương tiện đi lại nghệ thuật và thẩm mỹ và sức mạnh đặc trưng của sân khấu. Dàn cảnh là phương tiện đi lại để bày tỏ tư tưởng – tình cảm, bày tỏ ý đồ thẩm mỹ và nghệ thuật của người đạo diễn. Ngôn ngữ dàn cảnh là phương tiện đi lại xử lý hàng loạt trách nhiệm như : mày mò hành vi quán xuyến, triển khai xong hành vi diễn viên, tìm kiếm hành vi hình thể của nhân vật và sau cuối là không khí vở diễn mà trong đó hành vi diễn ra. Tất cả những trách nhiệm này diễn ra cùng một lúc do ngôn từ dàn cảnh tạo nên và chính chúng tạo nên ngôn từ dàn cảnh. Tóm lại, hoàn toàn có thể tưởng tượng dàn cảnh là sự “ sắp xếp ” diễn viên trên sân khấu trong mối quan hệ đơn cử giữa họ với nhau và với cảnh trí, đạo cụ, âm thanh, ánh sáng … tại một thời gian nhất định. Sự tương tác giữa những người biểu diễn với nhau, với công chúng người theo dõi và với những điều kiện kèm theo phong cách thiết kế sân khấu tạo nên những cảnh diễn sôi động, mê hoặc của một đời sống thật sự sinh động trên sân khấu .
Đạo diễn là người có trách nhiệm tạo ra những hình tượng thẩm mỹ và nghệ thuật sân khấu trong những chương trình văn hóa truyền thống nghệ thuật và thẩm mỹ bằng thẩm mỹ và nghệ thuật dàn cảnh ; để mê hoặc người xem, giúp họ tìm được những khoái cảm nghệ thuật và thẩm mỹ, trải qua sự liên tưởng, tưởng tượng của chính mình ; từ đó mà có sự đổi khác trong nhận thức, tình cảm, hành vi theo những khunh hướng tích cực, nhân văn hơn .

5. Chức năng của đạo diễn chương trình văn hóa nghệ thuật

( 1 ) Lý giải ngữ cảnh : là quy trình mà người đạo diễn đọc và nghiên cứu và phân tích ngữ cảnh để triển khai xong ngữ cảnh trên hai phương diện cơ bản ; thứ nhất là về mặt nội dung sao cho bảo vệ tính logic rõ ràng, tính tư tưởng ngặt nghèo, tính mục tiêu đơn cử ; thứ hai là về mặt hình thức phải tâm lý và tìm ra được những hình thức và phương pháp để chuyển tải nội dung đó sao cho đẹp, hay và mê hoặc. Cùng một nội dung hoàn toàn có thể sẽ có nhiều cách lý giải hành vi sân khấu khác nhau giữa những người dàn dựng, đó cũng chính là cái tôi cá thể trong sáng tạo thẩm mỹ và nghệ thuật của mỗi người nghệ sĩ, để từ đó hình thành nên những phong thái thẩm mỹ và nghệ thuật khác nhau góp thêm phần làm đa dạng hóa những chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật trong thực tiễn .
( 2 ) Hướng dẫn diễn xuất : diễn xuất của diễn viên trong một tiết mục hay của những nhân vật trong một chương trình là yếu tố chăm sóc số 1 của quy trình phát minh sáng tạo một tác phẩm sân khấu, bởi lẽ không có một tiết mục hay một chương trình nào diễn ra trên sân khấu mà không có sự biểu diễn của diễn viên, nếu ở đó không diễn ra những yếu tố ( hành vi nào đó ) mà con người đang mong ước chăm sóc và bộc lộ mối chăm sóc đó của mình thì thẩm mỹ và nghệ thuật sân khấu không còn thực chất của nó – nghệ thuật và thẩm mỹ hành vi ( diễn ) của diễn viên. Trong chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật, yếu tố diễn xuất không riêng gì thuần túy là nghệ thuật và thẩm mỹ dành riêng cho một đối tượng người dùng diễn viên – nghệ sĩ ; mà yếu tố diễn xuất còn bộc lộ trong hành vi của nhiều thành phần, đối tượng người dùng khác như : đại biểu, khách mời, giám khảo, huấn luyện viên, quần chúng nhân dân … Những con người này, khi tham gia một vai trò nào đó trong chương trình trên sân khấu, thì đều cần phải “ đẹp ” ; do vậy, phải tuân thủ theo quy luật tạo hình của cái đẹp. Một đại biểu phát biểu, khách mời giao lưu, người tham gia vấn đáp phỏng vấn … tổng thể đều phải được “ sắp xếp ”, “ trấn áp ” như : Open như thế nào, làm gì và làm ra sao để triển khai tốt một vai trò nào đó theo nhu yếu nội dung ngữ cảnh, đồng thời phải biểu diễn cho hay, cho đẹp từ những chi tiết cụ thể đi, đứng hay ngồi, phục trang, đạo cụ, ngôn từ khi nói, phong thái khi trình diễn, … tổng thể đều phải được biểu diễn ( hành vi sân khấu ) và đặt dưới sự chỉ huy chung, đồng nhất của người đạo diễn .
( 3 ) Tổ chức hành vi : vở diễn, bộ phim hay chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật đều là một chỉnh thể thống nhất. Đánh giá sự thành công xuất sắc của một chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật là nhìn nhận sức lao động tổng hợp của cả một tập thể những người phát minh sáng tạo. Đạo diễn là nghề tổng hợp, phải lao động cùng với một tập thể những người sáng tác, dàn dựng, kỹ thuật, biểu diễn và quần chúng do đó muốn hay không muốn anh ta cũng phải có năng lượng của một nhà tổ chức triển khai. Có một tư duy khoa học tổ chức triển khai tốt bộc lộ qua sự kêu gọi, nối kết và phân nhiệm rõ ràng, hiệu suất cao cho từng người, từng bộ phận và khơi gợi nên trong họ năng lực phát minh sáng tạo, ý thức tập thể và tính kỷ luật cao để cùng nhau tạo dựng nên một chương trình, tác phẩm hoàn mỹ. Một hành vi sân khấu nhiều lúc chỉ là một, hai, hay ba giây ngắn ngủi nhưng đó là những khoảnh khắc tập trung chuyên sâu cao độ của diễn viên, âm nhạc, ánh sáng, đạo cụ, phim ảnh, quần chúng … nếu toàn bộ những bộ phận này độc lập sáng táo với nhau mà không hướng đích theo hướng dẫn, tinh chỉnh và điều khiển chung của người đạo diễn thì tất sẽ khó có được những khoảnh khắc hành vi sân khấu đẹp, ấn tượng và đỉnh điểm. Hơn thế nữa, nếu không có vai trò tổng chỉ huy thống nhất của người đạo diễn, mà từng bộ phận việc làm tăng trưởng độc lập, riêng không liên quan gì đến nhau, tách rời với nhau thì tác phẩm đó, chương trình đó không thể nào trở thành một tổng hợp đúc khối, một chỉnh thể phong phú mà thống nhất định hướng tư tưởng chủ đề – đặc tính quan trọng, tất yếu để tạo nên tác phẩm nghệ thuật và thẩm mỹ sân khấu nói chung trong đó có chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật .
Người đạo diễn chương trình văn hóa truyền thống nghệ thuật và thẩm mỹ có vai trò, trách nhiệm, công dụng rất là quan trọng trong việc tạo dựng nên những hình ảnh độc lạ, đặc trưng, mang giá trị nội dung và tính thẩm mỹ nghệ thuật cao cho mỗi chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật. Đạo diễn chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật là người chỉ huy và hướng dẫn tổng thể mọi hoạt động giải trí trong một chương trình dưới góc nhìn thẩm mỹ – nghệ thuật và thẩm mỹ. Đạo diễn chương trình văn hóa truyền thống thẩm mỹ và nghệ thuật là người : lý giải ngữ cảnh, chỉ huy và hướng dẫn tổng thể việc làm biểu diễn, người người theo dõi tiên phong, người tổng chỉ huy cho một cuộc trình diễn sân khấu .

Trịnh Đăng Khoa

TÀI LIỆU THAM KHẢO VÀ TRÍCH DẪN

[1] Lê Ngọc Canh. (2003). Phương pháp đạo diễn chương trình nghệ thuật tổng hợp. Hà Nội: Văn hóa thông tin. Tr. 38.

[ 2 ] Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. ( 2013 ). Tài liệu nhiệm vụ văn hóa truyền thống cơ sở ( lưu hành nội bộ ). Cục văn hóa truyền thống cơ sở : TP. Hà Nội. Tr. 157 – 158 .
[ 3 ] Đào Trọng Minh. ( 2012 ). Giáo trình Phân tích âm nhạc. Bộ VH, TT&DL – Nhạc viện Thành phố Hồ Chí Minh : Âm nhạc. Tr. 45,46,50 .

Source: http://139.180.218.5
Category: Chương trình âm nhạc