Đường luật – Wikipedia tiếng Việt

Byadnhacly

Th5 18, 2022

Thơ Đường luật hay Thơ luật Đường là thể thơ Đường cách luật xuất hiện từ thời nhà Đường ở Trung Quốc. Là một trong những dạng thơ Đường bên cạnh thơ cổ phong (cổ thể thi), từ, thơ Đường luật đã phát triển mạnh mẽ tại chính quê hương của nó và lan tỏa ra nhiều quốc gia lân bang với tư cách thể loại tiêu biểu nhất của thơ Đường nói riêng và tinh hoa thi ca Trung Hoa nói chung. Thơ Đường luật còn được gọi với tên thơ cận thể để đối lập với thơ cổ thể vốn không theo cách luật ấy.

Thơ Đường luật có một mạng lưới hệ thống quy tắc phức tạp được biểu lộ ở 5 điều sau : Luật, Niêm, Vần, Đối và Bố cục. Về hình thức, thơ Đường luật có những dạng ” thất ngôn bát cú ” ( tám câu, mỗi câu bảy chữ ) được xem là dạng chuẩn ; biến thể có những dạng : ” thất ngôn tứ tuyệt ” ( bốn câu, mỗi câu bảy chữ ), ” ngũ ngôn tứ tuyệt ” ( bốn câu, mỗi câu năm chữ ), ” ngũ ngôn bát cú ” ( tám câu, mỗi câu năm chữ ) cũng như những dạng ít phổ cập khác. Người Nước Ta cũng tuân thủ trọn vẹn theo những quy tắc này .

Nội dung chính

1 Thơ Đường luật tại 1 số ít vương quốc.
- 1.1 Đối âm ( Luật bằng trắc ).
2 Một số dạng thơ Đường khác.
3 Liên kết ngoài.
- 3.1 Share this:
- 3.2 Related

Thơ Đường luật tại 1 số ít vương quốc.

Vì văn chương chính thống, giáo dục và mạng lưới hệ thống khoa cử thời trung đại đều sử dụng tiếng Hán, nên từ lâu người Nước Ta đã sáng tác thơ văn bằng tiếng Hán trong đó có thơ theo luật Đường .

Nguyễn Thuyên là người đầu tiên đưa tiếng Việt vào thơ văn, đặt ra thể thơ Hàn luật, là sự kết hợp thơ Đường luật với các thể thơ dân tộc Việt.

Bạn đang đọc: Đường luật – Wikipedia tiếng Việt

Thể loại thơ này của Nước Ta lê dài từ thời nhà Trần cho đến nửa đầu thế kỷ XX. Kể từ trào lưu Thơ Mới trở đi, số người trong nước làm luật thi đã bị giảm đi đáng kể .
Khoảng thế kỷ thứ 5 chữ Hán truyền từ Trung Quốc tới Nhật. Năm 593 thái tử Shotoku ( Thượng Đức ) nhiếp chính, đã ban hiến pháp ” Thập thất điều “, gửi nhiều phái đoàn sang nhà Đường du học. Năm 710 Nữ hoàng Genmei thiên đô về Nara, đặt tên là Heijo-kyo ( Bình Thành Kinh ). Năm 794 Thiên hoàng Kammu thiên đô về Heian và lập kinh đô ( Heian-kyo, Bình An Kinh ). Đây là thời kỳ người Nhật mô phỏng Trung Quốc thời nhà Đường tổng lực từ kiến trúc đô thị ( theo quy mô kinh đô Tràng An nhà Đường và thành Lạc Dương triều Bắc Ngụy ) đến nghi thức, văn hóa truyền thống, và thời kỳ này lê dài tối thiểu tính đến thời gian Nhật Bản ngừng phái sứ giả sang giao lưu với đại lục năm 894. Thơ văn chữ Hán trở thành văn học của công và đồng nghĩa tương quan với hoạt động và sinh hoạt cung đình .

Thành tựu đáng chú ý đầu tiên của người Nhật đối với thể loại thơ Đường luật có thể kể đến Kaifuso (Hoài phong tảo, 751). Thi tập này bao gồm gồm 120 bài thơ chữ Hán, quy tụ các nhà thơ tiêu biểu từ hoàng đế, thành viên của hoàng tộc, quý tộc, tăng lữ cho đến những Hoa kiều nhập quốc tịch Nhật. Sáng tác đa phần được thực hiện từ thế kỷ 7 và 8, và hình thức thơ chủ yếu là thơ ngũ ngôn, tứ tuyệt, bát cú.

Điều căn bản của luật thơ Đường luật là đối, đó là hai nguyên tắc đối âm và đối ý, nghĩa là lần lượt những chữ thứ nhất, thứ 2, thứ 3,… của câu trên phải đối với các chữ thứ nhất, thứ 2, thứ 3,… của câu dưới cả về âm và ý. Nhưng làm được như thế thì rất khó, vì vậy người ta quy ước nhất tam ngũ bất luật (chữ thứ nhất, thứ ba, thứ năm không cần theo luật).

Đối âm ( Luật bằng trắc ).

Luật thơ Đường địa thế căn cứ trên thanh bằng và thanh trắc, và dùng những chữ thứ 2-4-6 và 7 trong một câu thơ để thiết kế xây dựng luật. Thanh bằng gồm những chữ có dấu huyền, dấu nặng nhẹ hay không dấu ; thanh trắc gồm những dấu : sắc, hỏi, ngã, nặng. Có người chia thành sáu thanh trắc trong đó dấu sắc ( ‘ ) và dấu nặng (. ) chia thành mỗi tiếng có hai thanh trắc nhập và trắc khứ .Nếu chữ thứ hai của câu tiên phong dùng thanh bằng thì gọi là bài có ” luật bằng ” ; nếu chữ thứ 2 câu đầu dùng thanh trắc thì gọi là bài có ” luật trắc “. Trong một câu, chữ thứ 2 và chữ thứ 6 phải giống nhau về thanh điệu, đồng thời chữ thứ 4 phải khác hai chữ kia. Ví dụ, nếu chữ thứ 2 và 6 là thanh bằng thì chữ thứ 4 phải dùng thanh trắc, hay ngược lại. Nếu một câu thơ Đường luật mà không theo lao lý này thì được gọi ” thất luật ” .Ví dụ : xét câu ” Bước tới đèo Ngang bóng xế tà ” trong bài Qua Đèo Ngang của Bà Huyện Thanh Quan, có những chữ ” tới ” ( thứ 2 ) và ” xế ” ( thứ 6 ) giống nhau vì đều là thanh trắc còn chữ ” Ngang ” là thanh bằng thì đó là bài thất ngôn bát cú luật trắc .Luật bằng trắc trong thể thất ngôn tứ tuyệt và thất ngôn bát cú hoàn toàn có thể nôm na liệt kê như sau, nếu chỉ vần bằng chữ ” B “, vần trắc bằng chữ ” T “, những vần không có luật để trống, thì luật trong những chữ thứ 2-4-6 – 7 hoàn toàn có thể viết là :1. Luật Vần bằng

Thất ngôn tứ tuyệt

Chữ thứ	1	2	4	6	7
Câu số	Vần					Ví dụ: Mời trầu1 của Hồ Xuân Hương
1		B	T	B	B	Quả cau nho nhỏ miếng trầu hôi
2		T	B	T	B	Này của Xuân Hương mới quệt rồi
3		T	B	T	T	Có phải duyên nhau thì thắm lại
4		B	T	B	B	Đừng xanh như lá, bạc như vôi

Thất ngôn bát cú

Chữ thứ	1	2	4	6	7
Câu số	Vần					Ví dụ: Thương vợ1 của Trần Tế Xương
1		B	T	B	B	Quanh năm buôn bán ở mom sông
2		T	B	T	B	Nuôi đủ năm con với một chồng
3		T	B	T	T	Lặn lội thân cò khi quãng vắng
4		B	T	B	B	Eo sèo mặt nước buổi đò đông.
5		B	T	B	T	Một duyên hai nợ âu đành phận
6		T	B	T	B	Năm nắng mười mưa dám quản công.
7		T	B	T	T	Cha mẹ thói đời ăn ở bạc!
8		B	T	B	B	Có chồng hờ hững cũng như không!

2. Luật vần trắc

Thất ngôn tứ tuyệt

Chữ thứ	1	2	4	6	7
Câu số	Vần					Ví dụ: Phong Kiều dạ bạc (楓橋夜泊) của Trương Kế (张继)	Phiên âm Hán-Việt
1		T	B	T	B	月落烏啼霜滿天	Nguyệt lạc ô đề sương mãn thiên
2		B	T	B	B	江楓魚火對愁眠	Giang phong ngư hỏa đối sầu miên
3		B	T	B	T	姑蘇城外寒山寺	Cô Tô thành ngoại Hàn San tự
4		T	B	T	B	夜半鐘聲到客船	Dạ bán chung thanh đáo khách thuyền

Bản dịch tiếng Việt của Tản Đà (chuyển thể thành lục bát):

Đỗ thuyền đêm ở bến Phong Kiều

Trăng tà chiếc quạ kêu sương

Lửa chài cây bãi sầu vương giấc hồ

Thuyền ai đậu bến Cô Tô

Nửa đêm nghe tiếng chuông chùa Hàn San

Thất ngôn bát cú

Chữ thứ	1	2	4	6	7
Câu số	Vần					Ví dụ: Nhớ bạn phương trời1 của Trần Tế Xương
1		T	B	T	B	Ta nhớ người xa cách núi sông
2		B	T	B	B	Người xa, xa lắm nhớ ta không
3		B	T	B	T	Sao đang vui vẻ ra buồn bã!
4		T	B	T	B	Vừa mới quen nhau đã lạ lùng
5		T	B	T	T	Lúc nhớ, nhớ cùng trong mộng tưởng
6		B	T	B	B	Khi riêng, riêng cả đến tình chung
7		B	T	B	T	Tương tư lọ phải là mưa gió (1),
8		T	B	T	B	Một ngọn đèn xanh trống điểm thùng

Chú thích: (1): Thơ cổ có câu “Phong vũ dạ hoài nhân”. Ý Tú Xương ở đây là không cần phải ở trong đêm mưa gió vẫn dậy lên nỗi nhớ về nhau.

Nguyên tắc cố định và thắt chặt của một bài thơ Đường luật là ý nghĩa của hai câu 3 và 4 phải ” đối ” nhau và hai câu 5, 6 cũng ” đối ” nhau. Đối thường được hiểu là sự tương phản ( về nghĩa kể cả từ đơn, từ ghép, từ láy ) gồm có cả sự tương tự trong cách dùng những từ ngữ. Đối chữ : danh từ đối danh từ, động từ đối động từ. Đối cảnh : trên đối dưới, cảnh động đối cảnh tĩnh … Nếu một bài thơ Đường luật mà những câu 3, 4 không đối nhau, những câu 5, 6 không đối nhau thì bị gọi ” thất đối ” .

Ví dụ: hai câu 3, 4 trong bài thơ Qua Đèo Ngang của Bà Huyện Thanh Quan:

Lom khom dưới núi tiều vài chú

Lác đác bên sông rợ mấy nhà,2

” Lom khom ” so với ” lác đác ” ( hình thể và số lượng – thực ra hai câu này chưa phải đối hoàn hảo ), ” dưới núi ” so với ” bên sông ” ( vị trí địa hình ), tuy nhiên nếu nối hình ảnh hai câu trên ” lom khom dưới núi ” và ” lác đác bên sông ” thì vì một câu diễn đạt về cảnh động, còn một câu diễn đạt về cảnh tĩnh, nên sự trái chiều hoàn toàn có thể gật đầu được. Một điểm nên chú ý quan tâm là cách dùng từ láy âm ” lom khom ” chỉ dáng người của câu trên, và ” lác đác ” chỉ số lượng của câu dưới. Hai vế tiếp : ” tiều vài chú ” so với ” rợ mấy nhà ” ( trái chiều về số lượng và tĩnh / động ). Sự trái chiều của hai vế cuối hoàn toàn có thể coi là hoàn hảo. Xin xem thêm về thơ đối hoặc Câu đối Nước Ta để hiểu thêm về luật đối trong thơ .Nhị tứ lục phân minh ( Câu 2,4,6 phải đối ý )
Các câu trong một bài thơ Đường luật giống nhau về luật thì được gọi là ” những câu niêm với nhau ” ( niêm = giữ cứng, ở đây được hiểu là giữ giống nhau về luật ). Hai câu thơ niêm với nhau khi nào chữ thứ nhì trong cả hai câu cùng theo một luật, hoặc cùng là bằng, hoặc cùng là trắc, thành ra bằng niêm với bằng, trắc niêm với trắc. Ở những câu theo nguyên tắc là cần phải niêm, nếu tác giả sơ suất mà làm thành không niêm thì bài đó bị gọi là ” thất niêm ” .Nguyên tắc niêm trong một bài thơ Đường luật chuẩn ( thất ngôn bát cú ) như sau :

Câu 1 niêm với câu 8
Câu 2 niêm với câu 3
Câu 4 niêm với câu 5
Câu 6 niêm với câu 7

Còn đối với Nguyên tắc niêm ở thể thơ Thất ngôn tứ tuyệt: Câu 2 niêm với câu 3, câu 4 niêm với câu 1.

Chẳng hạn với luật vần bằng :

– B – T – B B
– T – B – T B
– T – B – T T
– B – T – B B
– B – T – B T
– T – B – T B
– T – B – T T
– B – T – B B

Ví dụ: Xét trong bài thơ Qua đèo Ngang, hai câu thứ 2 và thứ 3:

Cỏ cây chen đá lá chen hoa

Lom khom dưới núi tiều vài chú

Vần là những chữ có cách phát âm giống nhau, hoặc gần giống nhau, được dùng để tạo âm điệu trong thơ. Trong một bài thơ Đường luật chuẩn, vần được dùng tại cuối những câu 1, 2, 4, 6 và 8. Những câu này được gọi là ” vần với nhau “. Nếu một bài thơ Đường luật mà chữ cuối của một trong những câu này không giống nhau về vần thì được gọi ” thất vần ” .Những chữ có vần giống nhau trọn vẹn gọi là ” vần chính “, những chữ có vần gần giống nhau gọi là ” vần thông “. Hầu hết thơ Đường luật dùng vần thanh bằng, nhưng cũng có những ngoại lệ .

Ví dụ: hai câu 1, 2 trong bài Qua đèo Ngang của Bà Huyện Thanh Quan:

Bước tới đèo Ngang, bóng xế tà

Cỏ cây chen đá, lá chen hoa

hai chữ ” tà ” và ” hoa ” được xem là vần với nhau, nhưng ở đây là ” vần thông ” vì chỉ phát âm gần giống nhau .
Bố cục một bài thơ thất ngôn bát cú Đường luật theo truyền thống lịch sử thường được chia gồm 4 phần : Đề, Thực ( hoặc Trạng ), Luận, Kết. ” Đề ” gồm 2 câu đầu trong đó câu tiên phong gọi là câu phá đề, câu thứ 2 gọi là câu thừa đề, chuyển tiếp ý để đi vào phần sau. ” Thực ” gồm 2 câu tiếp theo, lý giải rõ ý đầu bài. ” Luận ” gồm 2 câu tiếp theo nữa, phản hồi 2 câu thực. ” Kết ” là 2 câu cuối, kết thúc ý toàn bài, trong đó câu số 7 là câu ” thúc ” ( hay ” chuyển ” ) và câu cuối là ” hợp “. Có người cho rằng Hai câu đề trình làng về thời hạn, khoảng trống, sự vật, vấn đề. Hai câu thực trình diễn, miêu tả sự vật, vấn đề. Hai câu luận miêu tả tâm lý, thái độ, cảm hứng về sự vật, hiện tượng kỳ lạ. Hai câu kết khải quát hàng loạt nội dung bài theo hướng lan rộng ra và nâng caoThơ thất ngôn bát cú có luật lệ gò bó khó làm nhất nhưng chính điều đó lại được người xưa ưa thích nhất, thường dùng để bày tỏ tình cảm ý chí, ngâm vịnh, xướng họa … Và trong toàn bộ những kỳ thi xưa đều bắt thí sinh phải làm .Tại quê nhà của Đường thi cũng là nơi mà trào lưu tập cổ, sáng tác thơ Đường luật rầm rộ nhất, lý luận thi pháp thơ Đường luật Trung Quốc không có khái niệm Đề, Thực, Luận, Kết mà thay bằng khái niệm đầu liên, hàm liên, cảnh liên, vĩ liên, nói ngắn gọn bằng tổng hợp bốn từ Khởi ( khai ), Thừa, Chuyển, Hợp. Tuy nhiên cách phân loại này cũng không khác gì cách phân Đề, Thực, Luận, Kết về mặt ý nghĩa. Tuy nhiên, phần lớn tài liệu Nước Ta vẫn đi theo cách chia Đề, Thực, Luận, Kết. Vì vậy, khi học hoặc tiếp cận Đường luật .Một ý niệm khác vận dụng cấu trúc 2-4-2 cho bài thơ thất ngôn bát cú. Theo đó ý niệm này đứng ở góc nhìn không gian-thời gian thẩm mỹ và nghệ thuật để khảo sát toàn bài dựa theo logic hai câu đầu và hai câu cuối bài thơ Đường luật thường yếu tố thời hạn chiếm vị trí chủ yếu, còn bốn câu giữa trật tự khoảng trống là chủ yếu và tác giả có vẻ như dừng lại để quan sát sự vật .Cũng cần nhắc đến quan điểm ” Cảnh-Tình ” của Kim Thánh Thán khi chia bài thất ngôn bát cú thành hai phần đều nhau, theo đó bốn câu trên của bài nặng về cảnh và bốn câu dưới nặng về tình .

Hiện nay, các nhà nghiên cứu có xu hướng không cố tìm quy luật chung về bố cục để áp dụng trong hàng loạt bài thơ mà áp dụng quan điểm nghiên cứu đã có từ thời Minh mạt Thanh sơ ở Trung Hoa, quan điểm bám sát và tuân thủ cách phân chia bố cục của từng bài thơ theo mạch cảm xúc của thi nhân biểu hiện trong bài. Một ví dụ là bài thơ hết sức nổi tiếng Qua đèo Ngang của Bà Huyện Thanh Quan hoàn toàn có thể được phân tách theo bố cục 1/7, hoặc bài Bạn đến chơi nhà của Nguyễn Khuyến có thể bố cục 7/1 hoặc 1/6/1.

Một số dạng thơ Đường khác.

Thất ngôn bát cú.

Nguồn gốc thể thơ

Xem thêm: 0225 là mã vùng ở đâu? Đầu số 0225 là mạng gì? – Edanhba

.

Thơ thất ngôn bát cú thật ra là loại cổ thi Open rất sớm bên Trung Quốc, đến đời Đường mới được những nhà thơ đặt lại những quy tắc cho đơn cử, rõ ràng và từ đó tăng trưởng can đảm và mạnh mẽ. Đây là loại thơ mà mỗi bài thơ thường có tám câu, mỗi câu 7 chữ, tuân theo những quy tắc rất là ngặt nghèo :

Các quy tắc.

Dàn ý: Thông thường chia làm 4 phần: #Đề (câu 1 – 2): Câu thứ nhất là câu phá đề (mở ý cho đầu bài). Câu thứ hai là câu thừa đề (tiếp ý của phá đề để chuyển vào thân bài); Thực (câu 3 – 4): Còn gọi là cặp trạng, nhiệm vụ giải thích rõ ý chính của đầu bài;;Luận (câu 5 – 6): Phát triển rộng ý đề bài; Kết (hai câu cuối): Kết thúc ý toàn bài.
Vần: Thường được gieo ở cuối câu 1, 2, 4, 6, 8.
Ngắt nhịp: thường ngắt nhịp 2/2/3; 4/3.
Đối: Có 2 cặp đối: Câu 3 đối với câu 4, câu 5 đối với câu 6, đối ở 3 mặt: đối thanh, đối từ loại và đối nghĩa. Nghĩa có thể đối một trong hai ý: đối tương hỗ hay đối tương phản.
Niêm: Câu 1 niêm với câu 8, 2 – 3, 4 – 5, 6 – 7, tạo âm điệu và sự gắn kết giữa các câu thơ với nhau.
Luật bằng trắc: thường căn cứ vào tiếng thứ hai trong câu một. Nếu tiếng thứ hai là thanh bằng ta nói bài thơ ấy viết theo luật bằng; nếu tiếng thứ hai là thanh trắc ta nói bài thơ viết theo luật trắc. Luật bằng trắc trong từng câu quy định: Nhất, tam, ngũ bất luận. Nhị, tứ, lục phân minh.

Chẳng hạn bài thơ Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác của Phan Bội Châu viết theo luật bằng

Câu 1 : Vẫn là hào kiệt, vẫn giàu sang ,__________B ____T______ B___BCâu 2 : Chạy mỏi chân thì hãy ở tù ,___________T ______B ____T_BCâu 3 : Đã khách không nhà trong bốn biển ,__________T_________B_______T__TCâu 4 : Lại người có tội giữa năm châu .___________B ____T _____B___BBài thơ viết Qua Đèo Ngang của Bà Huyện Thanh Quan theo luật trắc :Câu 1 : Bước tới Đèo Ngang bóng xế tà___________T______ B _______T__BCâu 2 : Cỏ cây chen lá, đá chen hoa_________B ______T ____B___BCâu 3 : Lom khom dưới núi, tiều vài chú___________B _______T _____B__TCâu 4 : Lác đác bên sông, rợ mấy nhà .___________T _____B ______T___B

Các biến thể của thể thơ.

Trong quy trình sử dụng, những nhà thơ đã phát minh sáng tạo thêm nhiều biến thể mới của thể thơ Đường luật như :

Tiệt hạ: ý, lời mỗi câu thơ đều lơ lửng tuỳ người đọc suy nghĩ.

Ví dụ: Giải cờ thế

Gặp thế cờ hay muốn phá thì…

‘Điều quân khiển tướng chẳng qua vì…

Trùng trùng trận cuộc song nhìn lại…

Điệp điệp quan binh nhưng nghĩ đi…

Ý chậm chí bền nên có lúc…

Trí nhanh nước sáng vẫn đôi khi…

Thú vui nhàn nhã dường như lắm…

Mất ngủ mà sao thật lạ kỳ…

(Trường Văn Nguyễn Phước Thắng)

Yết hậu: thơ tứ tuyệt mà câu cuối chỉ có một vài chữ.
Thủ vĩ ngâm: câu tám lập lại y hệt câu một.
Vĩ tam thanh: cuối mỗi câu có từ láy ba

Ví dụ: Luyện cờ

Suốt ngày ôm sách cửa cừa cưa

Thua mấy thì thua chứa chửa chừa

Kỹ quá nên đành sương sướng sượng

Sơ nhiều chả trách đửa đừa đưa

Thế hòa sao cứ đàu đau đáu

Nước thắng can chi bứa bửa bừa

Cứ gắng, việc đời nan nán nản’

Biết bao gương sáng xửa xừa xưa

(Trường Văn Nguyễn Phước Thắng)

Tuy thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật phải tuân thủ theo những nguyên tắc ngặt nghèo khó hoàn toàn có thể làm được những bài thơ hay. Tuy nhiên nhiều nhà thơ Nước Ta như Hồ Xuân Hương, Bà Huyện Thanh Quan, Nguyễn Khuyến, Tú Xương, … đã sử dụng thể thơ Đường luật đã để lại nhiều bài thơ có giá trị và trong quy trình sử dụng đã dân tộc hoá thể thơ này về nhiều phương diện .

Thất ngôn tứ tuyệt.

Thực chất là một bài ” thất ngôn bát cú ” đem bỏ đi hai câu đầu hoặc hai câu cuối. Luật bằng trắc và niêm, vần … vẫn giữ nguyên, hoàn toàn có thể bỏ luật đối ở hai câu 3, 4 hoặc 5, 6. Lúc này nó sẽ thành một bài thơ ” bốn câu ba vần ” mà Nguyễn Du đã nhắc trong truyện Kiều .

Ngũ ngôn tứ tuyệt.

Thực chất là bài thất ngôn tứ tuyệt đem bỏ đi hai chữ đầu ở mỗi câu ; những chữ còn lại vẫn giữ nguyên luật bằng trắc, niêm và vần .Ví dụ : từ bài trên mà thành

Thuyền đưa khách thuận dằm

Bến cũ biệt mù tăm

Chiếc lá bay theo gió

Tình xưa ghé đến thăm

Trăng rằm nghe tiếng bạn ta nói

Trong lúc sương tàn dế im hơi

Tỉnh ra thì cũng trời đã rạng

Mong nhớ một ngày biệt mù tăm